جو بایدن و سیاست نامعلوم او در قبال پرونده هسته‌ای/ ایران به دموکرات ها دل خوش نکند

رویداد۲۴  شیرین هانتر می نویسد: از سال 2017 که دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالات متحده شد، روابط این کشور با ایران به طور مداوم به وخامت گراییده و این روند پس از خروج آمریکا از برجام در ماه مه 2018 تسریع شده است. ایالات متحده علیه فروش نفت ایران و بسیاری از دیگر بخش های اقتصادی تحریم اعمال کرد. حتی شیوع ویروس کرونا هم که تا به امروز بیش از 20 هزار قربانی در ایران گرفته، هیچ تاثیری در ترغیب دولت ترامپ به تسهیل کارزار «اعمال فشار حداکثری» و موافقت او با واردات بیشتر توسط ایران نداشت.

ایران ابتدا ایران با آنچه «صبر استراتژیک» توصیف می کند، واکنش نشان داد و سعی کرد امضاکنندگان اروپایی برجام را متقاعد کند برای کاهش مشکلات اقتصادی و مالی ناشی از تحریم های ایالات متحده راهی بیابند. ایران حتی به ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، محتاطانه واکنش نشان داد. اما این استراتژی نتیجه نداد.

از این رو، ایران برای ایجاد هزینه برای ایالات متحده، افزایش گام به گام سطح ذخایر اورانیوم غنی شده را آغاز کرد. به رغم صبر و احتیاط ایران، ایالات متحده فشارها را افزایش داد و درصدد تمدید تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل علیه ایران برآمد.

این تلاش در شورای امنیت به شکست انجامید و حتی متحدان اصلی ایالات متحده یعنی بریتانیا، آلمان و فرانسه به آن رای ممتنع دادند. ناکامی آمریکا در شورای امنیت نشان دهنده شدت مخالفت دیگر کشورها با سیاست ایالات متحده در قبال ایران بود؛ سیاستی که صرفا مبتنی بر فشار است و هیچ انگیزه ای برای ترغیب ایران به مصالحه ایجاد نمی کند. نهایتا مایک پومپئو، وزیر امور خارجه دولت امریکا با استناد به «ساز و کار بازگشت تحریم های سازمان ملل» برای اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل (تحریم های پیش از برجام) اقدام کرد؛ اما با توجه به خروج آمریکا از برجام، این اقدام غیرقانونی خوانده و رد شد. با این حال، پمپئو اعلام کرد تحریم ها علیه ایران 20 سپتامبر با تایید سازمان ملل یا بدون آن، مجددا اعمال خواهند شد.

بیشتر بخوانید: انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا؛ برنامه‌های جو بایدن چیست؟

پاسخ دموکراتیک

به رغم اینکه دولت ترامپ اظهارات و اقدامات ضدایرانی خود را افزایش داده، دموکرات ها در انتقاد از سیاست های او چندان واضح نبوده اند. انتقاد اصلی آنها این است که سیاست های ترامپ هیچ تاثیری در سقوط دولت ایران یا وادار کردن آن به پذیرش خواسته های ایالات متحده یا متوقف کردن فعالیت های ایران در خاورمیانه نداشته اند. آنها از این مساله ناراحت هستند که سیاست های دولت ترامپ بیشتر از ایران، ایالات متحده را در سطح بین المللی منزوی کرده اند.

دموکرات ها حتی پس از بحران کووید 19 در ایران هم به هزینه انسانی تحریم های ایالات متحده اشاره ای نکردند. به علاوه، آنها هیچ برنامه مشخصی درباره چگونگی انجام کارها در صورت روی کار آمدن ارائه نداده اند. به طور خلاصه، رویکرد آنها به مساله ایران بیشتر مبتنی بر انتقاد از ترامپ بوده و نه ارائه جایگزین های مناسب برای سیاست های او. 

در مواردی که حرف از جزئیات شده، اظهارات مشاوران سیاست خارجی جو بایدن، نامزد دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، به مواضع دولت ترامپ بسیار نزدیک بوده است. در رابطه با برجام، بر خلاف انتظار عمومی مبنی بر پیوستن مجدد دولت بایدن به این توافق، خوانش دقیق اظهارات مشاوران بایدن چندان امیدبخش نیست. برای نمونه، تونی بلینکن، نامزد احتمالی سمت مشاور امنیت ملی بایدن، گفته ایالات متحده تنها پس از بازگشت ایران به تعهدات هسته ای به برجام باز خواهد گشت.

یکی از برداشت ها از این اظهارات این است که ایران باید پیش از بازگشت آمریکا به توافق روند افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده را معکوس کند. به علاوه، بلینکن به این مساله اشاره کرده که در دوره توافق موقت همه تحریم ها برجا خواهند ماند. احتمال موافقت ایران با چنین شرطی اندک است. با سابقه ای که آمریکا در رابطه با برجام دارد، ایران بدون اطمینان از بازگشت آن به برجام و کاهش تحریم ها، قدم هایی که در عقب نشینی از برجام برداشته است معکوس نخواهد کرد.

بلینکن همچنین گفته ایالات متحده مذاکره درباره توافق طولانی تر و بهتر با ایران را خواستار است، اما توضیحی درباره منظور خود از واژه «بهتر» ارائه نداده. آیا منظور او این است که حق غنی سازی ایران را نفی کند؟ آیا منظور او این است که توافق جدید باید موشک های ایران و فعالیت های منطقه ای آن را نیز تحت پوشش قرار دهد؟ اگر این تفسیر صحیح باشد، نمی توان انتظار داشت در ریاست جمهوری بایدن پیشرفتی در حل اختلاف بین آمریکا و ایران حاصل شود. ایران از حق خود برای غنی سازی یا از موشک هایش نمی گذرد مگر اینکه این خواسته ها در چارچوب یک برنامه گسترده تر کاهش سلاح در منطقه مطرح شوند. موشک های ایران توانایی بازدارندگی اصلی آن به شمار می روند.

سایر مشاوران بایدن به ویژه جیک سالیوان در عین تاکید بر دیپلماسی از حفظ فشار موجود علیه ایران سخن گفته اند. 

محدودیت های دیپلماسی

به نظر می رسد مشاوران بایدن بر این باورند که دیپلماسی می تواند به خودی خود مسائل را حل کند؛ اما اینطور نیست. دیپلماسی تنها زمانی موفق می شود که تمایل به سازش در دو طرف وجود داشته باشد. زمانی که دیپلماسی تنها برای اولتیماتوم استفاده شود، حتی اگر مودبانه و نرم باشد، باز هم شکست می خورد. باراک اوباما به این دلیل موفق به دستیابی به توافق با ایران شد که به مصالحه و ایجاد انگیزه برای ایران تمایل داشت. اما در اظهارات بایدن هیچ نشانه ای دال بر آمادگی یا تمایل او به سازش دیده نمی شود.

شاید تفسیر اظهارات بلینکن و دیگر افراد پیش بینی قاطعی از رویکرد آتی بایدن ارائه ندهند و بهتر است که اینطور باشد؛ اما اگر این اظهارات منعکس کننده نظرات و تمایلات بایدن باشند، امید چندانی به بهبود روابط ایالات متحده و ایران وجود نخواهد داشت.

یک رویکرد سازنده تر دولت احتمالی دموکرات برای نزدیک شدن به ایران این است که آمریکا مجددا به برجام بازگردد و دست کم بخشی از تحریم ها را لغو کند و از ایران بخواهد به تعهدات برجامی بازگردد. دولت بایدن باید به تدریج مجوز همکاری با ایران را برای شرکت های آمریکایی صادر کند و از این طریق مسیر گفت و گو درباره موضوعات منطقه ای و سایر مسائل را هموار کند.

برای ممکن شدن هر گونه گشایشی در روابط، ایران هم باید سهم خود را انجام دهد. ایران دیر یا زود متوجه این موضوع خواهد شد که مجبور است در خصوص مسائل منطقه ای و نگرانی های مشترک با ایالات متحده و سایر قدرت های غربی گفت و گو کند. بدون برگزاری چنین گفت و گوهایی حتی اگر ایالات متحده به برجام برگردد، باز هم نمی توان انتظار داشت روابط اقتصادی به طور کامل در سطح منطقه ای و بین المللی عادی شوند.