ترامپ واقعا یک توافق جدید با ایران می‌خواهد؟

رویداد۲۴ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، از سخنرانی کنوانسیون حزب جمهوری خواه در تاریخ 27 اوت استفاده کرد تا دستاوردهای خود در سیاست خارجی از جمله در خاورمیانه را برشمارد. ترامپ گفت حدود 4 سال پیش که وارد کاخ سفید شد، منطقه در هرج و مرج به سر می برد و او به دلیل پایان دادن به جنگ های دائمی و پرهزینه آمریکا، شکست خلافت داعش، صلح اسرائیل و امارات و ترور (سردار) قاسم سلیمانی شایسته تقدیر است.

او همچنین درباره دستاوردهایش در رسمی کردن اشغال بلندی های جولان توسط اسرائیل و انتقال سفارت آمریکا به قدس اشغالی سخن گفت. با این حال، ترامپ از هر گونه اشاره ای به یک مساله خودداری کرد و آن، هدف ایالات متحده از تلاش برای بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران از 20 سپتامبر (تاریخی که مایک پومپئو اعلام کرده) بود.

پومپئو هنوز از اروپایی ها به دلیل مخالفت آنها با تلاش های ایالات متحده در شورای امنیت در رابطه با ایران ناخشنود است. دیپلمات های اروپایی اما مساله را متفاوت می بینند و معتقدند پاسخی قانونی به تقاضای غیرقانونی آمریکا داده اند که یکجانبه از توافق هسته ای خارج شده و از این رو، حق استفاده از مفاد آن علیه ایران را از دست داده است. در همین حال، ایران هم با موافقت با شفافیت بیشتر هسته ای در میانه سفر رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در صدد خشنود کردن بیشتر اروپایی ها برآمده است. 

جالب توجه اینکه ترامپ در سخنرانی نامزدی خود از سوی حزب در انتخابات ریاست جمهوری بار دیگر خروج از «توافق هسته ای وحشتناک و یک طرفه ایران» را تایید کرد. این اظهارات او به مثابه سیلی محکمی به صورت پومپئو بود که هنوز سعی دارد جامعه بین المللی را قانع کند که آمریکا «یک کشور عضو» در برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت است. پومپئو همچنان مدعی است که به رغم خروج آمریکا از توافق هسته ای، کشورش یکی از طرفین قطعنامه به شمار می رود.

بیشتر بخوانید: آیا باب مذاکره با ایران گشوده خواهد شد؟

ارزیابی عینی سوابق ترامپ در خاورمیانه نشان می دهد که سیاست او در این منطقه نقص داشته و متعادل نبوده و در کل، چندان درخور ستایش نیست. رد ادعای رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر اینکه به صلح و ثبات در خاورمیانه کمک کرده، به شدت ساده است. ادعای ترامپ مبنی بر «شکست 100 درصدی» داعش توسط افسران اطلاعاتی او با گزارش های شوم از تلاش های داعش برای تجدید نیرو در مناطقی از عراق و افغانستان تناقض دارد.

ادعای او مبنی بر اجتناب از جنگ هم با موضع گیری های تهدیدآمیز او در برابر ایران (ترور سردار سلیمانی و حمله محدود حمله تلافی جویانه ایران به دو پایگاه مقر نیروهای آمریکایی در عراق) نمی خواند. توافق صلح اسرائیل و امارات متحده عربی هم می تواند نتیجه بدی برای امارات داشته باشد. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، توافق اسرائیل-امارات را «خنجری در پشت فلسطین» می داند.

دولت ترامپ یا از قوانین بین المللی آگاهی ندارد یا به آنها بی اعتناست؛ در غیر این صورت قطعنامه 242 شورای امنیت مبنی بر لزوم بازگردانده شدن سرزمین های عربی اشغال شده توسط اسرائیل از طریق جنگ همچون بلندی های جولان را نقض یا تلاش نمی کرد اشغال غیرقانونی سرزمین های فلسطینی را تحت روند صلح خاورمیانه قانونی کند. اقدام غیرقانونی ایالات متحده به توقیف نفت سوریه و جدیدترین دزدی دریایی نفتی آن در دریاهای آزاد شامل چهار کشتی یونانی که گویا نفت ایران را برای ونزوئلا حمل می کرده اند را نیز نباید نادیده گرفت. ترور سردار سلیمانی هم طبق معیارهای جامعه بین المللی و از دیدگاه کارشناسان سازمان ملل یک عمل «غیرقانونی» و نقض حاکمیت ملی عراق بود.

با این حال، دولت سرکش و متقلب ترامپ به هیچ یک از این انتقادها توجه نکرده و به رغم گذشت فاصله کوتاهی از ورود ترامپ به کاخ سفید، آسیب زیادی به نظم بین المللی وارد آورده است. او حتی ادعا کرده کاخ سفید «خانه» اوست و برخی نگران این مساله هستند که در صورت شکست در انتخابات ماه نوامبر، از خالی کردن آنجا خودداری کند.

ترامپ عامدانه تنش ها با ایران را افزایش داده که این به معنای کاشتن بذر جنگ بعدی خاورمیانه به رغم اظهارات و ترجیحات ضد و نقیض ترامپ درباره صلح و جنگ است. این این برزخ بی نتیجه را وضعیت «نه جنگ و نه صلح» نامیده است. نهایتا وزنه در یک طرف سنگینی خواهد کرد و اگر ترامپ برای دور دوم رئیس جمهوری آمریکا شود، باید در صدد کنترل پومپئو، دیپلمات جنگ طلب که به وضوح رویای ریاست جمهوری در 2024 را در سر می پرواند، برآید. جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی ترامپ، در خاطرات خود نوشته که پومپئو هم بارها در کنار او ترامپ را به استعفا در صورت برگزاری جلسات با مقامات ایرانی تهدید کرده است. به عبارت دیگر، شواهد واضحی دال بر یک شکاف سیاست گذاری بین ترامپ و پومپئو وجود دارد که چرایی خودداری ترامپ از تایید اظهارات پومپئو درباره بازگشت تحریم ها علیه ایران در ماه سپتامبر را توضیح می دهد.

ترامپ ضمن اعمال فشار بر ایران، تمایل فزاینده خود را به گفت و گو نشان و به رای دهندگان آمریکایی وعده داده در چند هفته اول دولت دوم توافق خواهد کرد. اگرچه چنین اتفاقی با توجه به سوء نظر ایران به دولت ترامپ احتمالی دوردست است، اما باز هم سیاست ایران این است که مسیر بازگشت به توافق هسته ای باز است و ایالات متحده می تواند از ساز و کار حل اختلاف آمده در برجام برای مذاکرات مستقیم درباره مسائل مورد مناقشه با ایران استفاده کند.

یک تلاش جدید، شدید و قاطعانه از سوی ترامپ برای دیپلماسی معنی دار با ایران لازم است که متاسفانه وجود ندارد و احتمالا تا زمانی که پومپئو موقعیت خود را به عنوان دیپلمات ارشد آمریکا حفظ کند، وجود نخواهد داشت. در نهایت امر، یا پومپئو باید فدا شود و یا در رابطه با ایران باید بدون اقدام به مثابه مانع، روی خط فکری ترامپ حرکت کند؛ این تنها سناریویی است که ترامپ می تواند آن رویکرد معامله گری که می خواسته را در قبال ایران به کار بندد. ترامپ به دلیل روحیات متناقض خود در برنامه صلح با ایران بارها به مثابه مانع عمل کرده و همین امر سبب شده در صورت پیروزی مجدد او در انتخابات، احتمال تنش ها بیشتر و نه کمتر، باشد.