چرا روسیه بدنبال میانجیگری میان ایران و آمریکاست؟

یک سال پیش نیز لاوروف در مجمع عمومی سازمان ملل متحد از آمادگی این کشور برای میانجیگری میان ایران و آمریکا گفت بنابراین نمی توان صحبت های اخیر رئیس دستگاه دیپلماسی روسیه در دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو (مگیمو) را پیشنهادی جدید خواند اما نزدیکی آن به انتخابات آمریکا و تلاش های روزافزون کاخ سفید برای استفاده از سازو کارهای حقوقی برای نابودی برجام آن هم در مدت زمان کوتاه باقی مانده تا انتخابات باعث شده است که صاحبنظران حساب ویژه ای روی صحبت های اخیر لاوروف باز کنند.

تهران پیشتر در مواجهه با چنین پیشنهاد هایی موضوع شفاف خود را اعلام کرده است، به طور مثال سید عباس موسوی سخنگوی وقت دستگاه دیپلماسی ایران سال گذشته در مورد تلاش برخی کشورها برای میانجیگری میان ایران و آمریکا اظهار داشت که وضعیت ایران و آمریکا در حالت میانجیگری قرار ندارد چرا که آمریکایی ها رویکرد خصمانه نسبت به ایران اتخاذ کرده اند و ابایی از آن ندارند آنها با موجودیت ایران و ملت ایران مشکل دارند و به نظر نمی‌رسد که این مشکل و موضوع با میانجیگری حل شود.

موسوی ادامه داد: البته ما به تلاش کشورها در این زمینه احترام می‌گذاریم حسن نیت آنها را می‌ستاییم ولی آنها را ارجاع می‌دهیم به مقامات آمریکایی. ارجاع می‌دهیم که بررسی کنند که ریشه این مشکلات و تنش‌ها چیست و اگر صحبتی دارند با مقامات آمریکایی مطرح کنند. ما مواضع خود را در مورد آمریکا به صورت صریح اعلام کرده‌ایم و تاکید بر آن داریم که آنها باید دست از خصومت خود با ایران بردارند.

بنظر می رسد بیش از آنکه پیام روسیه به سمت ایران باشد، واشنگتن را هدف گرفته است و چرا که روسها به خوبی می دانند ایرانی ها برای بازگشت آمریکا به مذاکره شرط گذاشته اند از این رو تلاش روسیه برای بازگشت آمریکا به میز مذاکره و عقب نشینی این کشور از سیاستی که در سه سال و نیم گذشته علیه تهران طی کرده است، اهمیت دوچندانی می یابد بویژه  اگر به سخنان اخیر ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه نگاهی بیندازیم که از اعضای دائمی شورای امنیت خواسته بود به همراه سران ایران و آلمان در نشستی اضطراری وضعیت برجام را بررسی کنند هرچند ترامپ این پیشنهاد را رد کرد.

نگرانی روسیه از برهم خوردن ثبات راهبردی جهان

بسیاری از صحابنظران در روسیه معتقدند بهترین حالت برای روسیه کاهش توقعات از سوی تمامی طرفین و بازگشتن آمریکا به میز مذاکرات است چرا که اولویت امنیتی روسیه حفظ ثبات راهبردی و جلوگیری از برهم خوردن موازنه راهبردی از سوی آمریکاست که به نظر می رسد کاخ سفید در پشت پرده با نابود کردن برجام آن را دنبال می کند.

به عبارت دیگر، روسیه به شدت نگران تلاش های آمریکا برای استقرار تسلیحات تهاجمی راهبردی در کنار مرزهای خود است و بارها به واشنگتن در مورد پیامدهای استقرار موشک های دارای توانایی حمل کلاهک های هسته ای در نقاط جدید جهان هشدار داده است.

برای این منظور روسها با آمریکا مذاکره می کنند و تاکنون چند دور مذاکرات روسیه و امریکا در مساله ثبات راهبردی بی حاصل بوده است.

نگرانی از گسترش سلاح هسته ای

روسیه بخوبی می داند که با فروپاشی و از بین رفتن برجام که امریکا برای آن تلاش می کند کشورهای بیشتری بخاطر نگرانی از مقاصد آمریکا یا با دستاویز قرار دادن آن برای دستیابی به سلاح هسته ای تلاش می کنند.

از این منظر روسها برجام را برای حفظ پیمان منع انتشار سلاح هسته ای یا ان پی تی مهم می دانند.

رئیس جمهوری روسیه ازجمله مقامهای روس است که بارها بر لزوم حفظ برجام و اجرای آن ازسوی همه شرکت کنندگان ازجمله آمریکا (در دوره قبل از خروج از برجام) تاکید کرده است.

پوتین در یکی از گفت وگوهای تلویزیونی خود، با تاکید بر حمایت از برجام و لزوم اجرای کامل آن، اعلام کرد: توافق هسته ای با ایران جلوگیری از انتشار سلاح هسته ای در منطقه را تضمین می کند.

مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا

برخی دیگر معتقدند که حفاظت از برجام معنای دیگری هم برای روس ها دارد آن هم مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا که با آمدن ترامپ به کاخ سفید و شعار «اول آمریکا» یکجانبه گرایی این کشور از شکل پنهان خود خارج شد.

باور عمومی در روسیه بر این است که آمریکا برای اعمال سلطه بر کشورهای جهان و نظام تک قطبی جهانی مورد ادعایی آمریکا یکجانبه گرایی می کند.

به عقیده روسها، آمریکا پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باتوجه به اینکه هیچ رقیب ژئوپلیتیکی برای مقابله با این کشور در عرصه جهانی باقی نماند به یکجانبه گرایی روی آورد و سعی دارد در حل مسائل مهم جهانی فقط دیدگاههای خود را اعمال کند.

دولتمردان روس از این موضوع نگران هستند که مقامهای آمریکایی در هر مساله ای اعم از جهانی یا منطقه ای، فقط به منافع کشور خود توجه دارند و در بسیاری موارد دیدگاههای کشورهای دیگر حتی قدرت هایی همچون روسیه و چین را نادیده می گیرند.

«سرگئی تسکوف» عضو کمیسیون امور بین‌الملل شورای فدراسیون (مجلس سنای روسیه) با انتقاد از اعمال تحریم بر ایران از سوی آمریکا و یکجانبه گرایی واشنگتن در مورد برجام گفت: سیاست فشار که معمولا توسط واشنگتن بکار گرفته می‌شود منجر به آن خواهد شد که جامعه جهانی همه مسائل کلیدی را بدون توجه به مواضع ایالات متحده حل و فصل کند. 

تسکوف گفت: در عرصه بین‌المللی نوعی خستگی و ستوه از عدم انعطاف سیاست‌های آمریکا مشاهده می‌شود و واشنگتن نشان می‌دهد که توانایی برای مذاکره ندارد. 
وی درباره فشار آمریکا بر ایران گفت: ایران کشوری نیست که بتوان آن را مجبور به انجام کاری کرد بویژه اینکه تحت فشار تحریم‌های غیرقانونی قرار گیرد. 

مقام پارلمانی روس خاطرنشان کرد: تهران به دقت همه تعهدات برعهده گرفته را اجرا کرد اما چنین چیزی را در مورد آمریکا نمی‌توان گفت؛ واشنگتن به صورت غیرقانونی از معامله هسته‌ای (برجام) خارج شد.

برجام تنها نقطه اشتراک نظر مسکو با تروئیکای اروپایی در مقابل آمریکا

در سالهای اخیر بویژه پس از سرنگونی حکومت ولادیمیر یانوکوویچ در اوکراین که سیاست های نسبتا طرفدار روسیه داشت و حکومت غربگرا در کی‌یف بر سر کار آمد، روابط روسیه و کشورهای غربی ازجمله کشورهای اروپایی هر روز تیره تر از دیروز بوده است هر چند که دو طرف هر از چند گاهی تلاش می کنند به دلیل منافع اقتصادی دلخوری ها را کنار بگذارند.

اتحادیه اروپا همانند آمریکا چندین بسته تحریم های اقتصادی و مالی در مورد روسیه وضع کرده است و آلمان و انگلیس نیز هر از چند گاهی به روسیه هشدار می دهند که سطح روابط خود را به دلایل مختلف کمتر خواهند کرد.

اما وقتی موضوع به برجام می رسد مواضع تغییر می کند چرا که تمامی این کشورها به استثنا آمریکا برجام را فرصتی برای همکاری می بینند.

همکاری میان روسیه و تروییکای اروپایی شامل فرانسه، انگلیس و آلمان پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال ۹۷ ابعاد گسترده تری هم پیدا کرده است زیرا که این کشورها این بار در یک جبهه در مقابل آمریکا قرار گرفته اند که هرگز سابقه نداشته است.

این اقدامات در کمیسیون مشترک برجام که از سوی اتحادیه اروپا مدیریت می شود و هر از چند گاهی برای رسیدگی به مسائل پیش آمده در اجرای برجام نشست برگزار می کنند، دیده می شود که در نهایت به محکوم کردن اقدامات آمریکا منتهی می شود.

بیشتر بخوانید: روسیه: آماده‌ایم تا شرایط مذاکره مستقیم ایران و آمریکا را ایجاد کنیم

روسیه در شورای امنیت نیز با تروییکای اروپایی برای حفظ برجام همکاری می کند به گونه ای که این تعامل طرف های برجام به تازگی مانع از تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران و شکست آمریکا در رای گیری برای پیش نویس قطعنامه ای در این زمینه در شورای امنیت شد وضعیتی که در داخل آمریکا نیز باعث شد دمکرات ها و حتی چهره های معروف جمهوریخواه آمریکا نیز از سیاست های بین المللی ترامپ به ستوه بیایند.

تلاش برای نشان دادن کرملین به عنوان میانجی گری مورد اعتماد و کشوری صلح طلب

روسیه امیدوار است که از طریق برجام و اجرای آن بتواند زمینه را برای میانجی گری میان ایران با دیگر کشورهای جهان بویژه کشورهای عربی و همسایه فراهم کند.

در واقع از نظر روس ها برجام به حل و فصل تنش ها در منطقه کمک می کند و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که دائما تحت تاثیر القائات واشنگتن و طرح ایران هراسی قرار دارند، امکان برای اطمینان یافتن از مقاصد صلح جویانه تهران را می یابند.

مسکو به این تاثیر مثبت برجام اطمینان دارد و برای این منظور، یک سال پیش طرح امنیت خلیج فارس را پیشنهاد کرد که در صورت اجرا ایران و آمریکا باید مقابل یکدیگر می نشستند.

بنابراین روسیه در صورت موفقیت در این مسیر می تواند امیدوار به کسب جوایزی همچون جایزه صلح نوبل برای مقابله با تشدید تنش ها در منطقه و خلیج فارس باشد.

تلاش برای توسعه همکاری های اقتصادی با ایران 

مقامهای روس بارها بر عزم کشور خود برای گسترش همه جانبه همکاریها با ایران تاکید کرده اند اما در عین حال مدعی شده اند که تحریم های آمریکا مانعی جدی بر سر راه گسترش همکاری ها با شرکت های توسعه یافته این کشور است.

اگر چه سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه بارها بر عزم کشورش برای ادامه همکاری ها با ایران تاکید کرد و گفت که تهدیدهای امریکا به روسیه و چین در مورد پیامدهای همکاری با ایران بی اساس است اما در عمل بسیاری از شرکت های بزرگ روسیه که در سطح بین المللی پیشرو هستند امکان همکاری با ایران را ندارند و شرکت هواپیما سازی این کشور که تعهد همکاری با شرکت های آمریکایی دارد نمی تواند به ایران هوایپمای مسافربری بفروشد به عبارت ساده تر شرکت های بزرگ روسی در صورت همکاری با ایران نه تنها بازار بزرگتر خود در اروپا و آمریکا را از دست می دهند بلکه با کمبود تجهیزات و فناوری که از طرف مقابل دریافت می کنند نیز روبرو خواهند شد.

کمک به آمریکا برای خارج شدن از باتلاق

برخی معتقدند که اظهارات اخیر لاوروف و تاکید دوباره روسیه بر بازگشت به میز مذاکره در صورتی که دو طرف آماده آن باشند راه نجاتی تازه پیش روی ترامپ است تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری، وجهه خود را بهبود بخشد و شانس خود برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را افزایش دهد، پیشنهادی که بعید به نظر می رسد مقامات فعلی کاخ سفید گوشی برای شنیدن آن داشته باشند.

«آندره سیدوروف» رئیس دانشکده سیاست های جهانی دانشگاه دولتی مسکو (ام.گ.او) در این باره به خبرنگار ایرنا در مسکو گفته است: روسیه برای بازگشت روند حل مساله هسته ای ایران به حالت اولیه تلاش می کند و هدف وزیر خارجه روسیه از مذاکره بین ایران و آمریکا نجات برجام است چرا که آمریکایی ها مصمم به نابودی آن هستند.

به گفته وی، روسیه همواره آمادگی خود را برای میانجی گری بین ایران و آمریکا مطرح کرده است این موضوع تازگی ندارد و لاوروف این پیشنهاد را برای کمک به آغاز مذاکرات بین ایران و آمریکا بار دیگر تکرار کرد مخصوصا که تهران و هم واشنگتن پیشتر این راه را امتحان کرده اند.

رئیس دانشکده سیاست های جهانی دانشگاه دولتی مسکو در ادامه سخنانش با بیان اینکه کارزار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در جریان است، اظهار داشت: معلوم نیست کدام نامزد انتخاباتی در این دوره  به پیروزی می رسد؛ اگر جو بایدن پیروز شود بعید نیست آمریکا بار دیگر به برجام بازگردد. 

وی افزود: اما در شرایط کنونی جهانی نمی توان در مورد رویدادها پیش بینی دقیقی ارایه داد. در واقع هیچ اطمینانی وجود ندارد که دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری پیروز نشود.تحولات در آمریکا از دهه ۹۰ میلادی آغاز شد. در سال ۲۰۱۶ بسیاری پیش بینی کردند که هیلاری کلینتون از حزب دمکرات به پیروزی می رسد. کلینتون ۲/۵ میلیون رای بیشتر از ترامپ آورد اما سیستم انتخاباتی آمریکا به گونه ای است که ترامپ پیروز شد.

سیدروف خاطرنشان کرد: بر اساس نتایج نظرسنجی ها در آمریکا، ۶۰ درصد مردم این کشور از روی نزاکت سیاسی به سوال در مورد اینکه به چه کسی رای می دهند، پاسخ نمی دهند. به همین دلیل پیش بینی اینکه چه کسی پیروز می شود، دشوار است. به عقیده ما بسیاری از کسانی که می خواهند به ترامپ رای دهند خجالت می کشند این را علنی اعلام کنند. 

رئیس دانشکده سیاست های جهانی دانشگاه دولتی مسکو گفت: روسیه هنوز موضع خود را در مورد حمایت یا عدم حمایت از بایدن یا ترامپ تعیین نکرده است اما قصدی هم ندارد به ترامپ کمک کند یا مانع انتخاب جو بایدن شود. بلکه روسیه می خواهد مساله ای (موضوع برنامه هسته ای ایران) را که ترامپ دشوار کرده است، آسان کند. 

وی تصریح کرد: روسیه می خواهد در منطقه خلیج فارسی مساله پیش نیاید که بر وضع مرزهای این کشور (روسیه) تاثیر بگذارد. 

مقام دانشگاهی روسیه گفت: هدف این است که روند حل مساله هسته ای ایران به حالت سابق بازگردد که همه کشورهای ذینفع ازجمله روسیه، ایران، آمریکا (در گذشته )از آن راضی بودند. 

ایوان تیموفییف رئیس برنامه‌های شورای امور بین‌الملل روسیه هم به ایرنا گفته است که روسیه برای کاهش تنش ها بین ایران و آمریکا و همزمان کاهش درگیری ها در خاورمیانه و خلیج فارس پیشنهاد مذاکره مستقیم میان دو طرف را بار دیگر مطرح کرده است و پیشنهاد لاوروف برای کمک به مذاکرات بین ایران و آمریکا در راستای طرح روسیه برای امنیت خلیج فارس مطرح شده است.

تیموفییف یاداوری کرد: ممکن است یک هدف دیگر لاوروف برای کمک به آغاز مذاکرات بین ایران و آمریکا این باشد که روسیه با ترامپ بهتر می تواند زبان مشترک پیدا کند اما با جو بایدن نامزد ریاست جمهوری از حزب دمکرات آمریکا چنین امکانی وجود ندارد.

به گفته تیموفییف، موضوع اصلی برای روسیه در تامین امنیت منطقه خلیج فارس، جلب مشارکت همه کشورهای منطقه است در حالی که آمریکا مانع چنین همکاری می شود و کشورهای عربی منطقه را برای دشمنی با ایران تحریک می کند.

 تیموفییف همچنین به تلاش روسیه برای کاهش تنش ها در شورای امنیت اشاره کرد که در هفته های اخیر به دلیل رد قطعنامه پیشنهادی آمریکا به میدان رویارویی تبدیل شده بود. 

کارشناس ارشد روس تصریح کرد: روسیه می خواهد این تنش ها از بین برود و آمریکا از برجام برای تنش آفرینی و اعمال تحریم های جدید علیه ایران استفاده نکند. 

وی خاطرنشان کرد که هرچند که آمریکا در این مساله ناکام شد اما از تلاش های خود دست نمی کشد و این اقدامات، همکاریها را تحت تاثیر قرار داده و امکان توافق درباره مسائل مهم در عرصه بین المللی را از بین می‌برد. 

در مجموع می توان گفت که روسیه به عنوان کشوری که ارتباطات گسترده ای با تهران دارد و در بحرانی همچون سوریه به متحد ایران تبدیل شد از شروط ایران در مقابل آمریکا آگاه است اما با پیش کشیدن موضوع مذاکره میان دو طرف و کاهش تنش ها میان تهران و واشنگتن، به دنبال هموار کردن اهداف خود در عرصه بین المللی و منطقه ای است.

رویه ای که امروز آمریکا در پیش گرفته است قطعا مطلوب کرملین، پکن و حتی بروکسل نیست چرا که آمریکا تلاش دارد به شکل یک جانبه تمامی نتایج و دستاوردهای جهانی را به خاطر منافع خود بر باد دهد از این رو کم هزینه ترین راه برای روسها، حداقل کاهش تنش ها میان تهران و واشنگتن است از این رو روس ها ابایی ندارند که از دو طرف بخواهند از خود خویشتنداری نشان دهند و به میز مذاکره باز گردند.

دور از ذهن نیست که ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه اول مهرماه در نشست مجمع عمومی سازمان ملل پیشنهادی در همین راستا پیش روی اعضا بگذارد، او پس از پنج سال قصد دارد در یکی از پیچیده ترین دوران سازمان ملل متحد، در مجمع عمومی ایراد سخنرانی کند.