پالسهای منفی سخنان همتی به بازار ارز!

رویداد۲۴ حرف و حدیث‌ها در بازار ارز این روز‌ها عجیب و غریب است. دولت می‌گوید که در شدیدترین فشار‌های تحریمی قرار گرفته و تیم اقتصادی دولت در سایه این تحریم‌ها، ناکارآمدی خود را لاپوشانی می‌کنند. کار از گفتار درمانی گذشته است و اکنون سناریو‌های دولت برای فرار از پاسخگویی در برابر مسئولیتی که پذیرفته است، وارد فاز جدیدی شده است. اینکه فشار‌های تحریمی به اوج رسیده نکته درستی است، اما سیاست‌های غلط دولت در عرصه اقتصاد موجب شده فشار‌های تحریمی با ضریب فزاینده‌ای خود را در داخل کشور نشان دهد.

برخی سناریو‌ها حتی در بدبینانه‌ترین حالت گواه این را می‌دهند که دولت در تمامی بازار‌ها کار را رها کرده و مدیریتی انجام نمی‌دهد تا فشار‌ها به حداکثر برسند و باز هم بتواند حربه مذاکره با غربی‌ها را به کار بگیرد؛ غافل از اینکه نسخه رستگاری اقتصاد ایران، قطعاً در جیب آمریکایی‌ها و غربی‌ها نیست.

حال تقریباً به صراحت می‌توان گفت که این همه بی‌نظمی و بی‌برنامگی برای کنترل بازارها، دیگر امری طبیعی نیست و اکنون که فنر بسیاری از قیمت‌ها رها شده است؛ دولت هم خود را به بی‌خیالی زده است؛ فارغ از اینکه عده کثیری از مردم زیر بار فشار تورمی بی‌تدبیری‌های دولت در حال له شدن هستند. این را آمار رسمی دولت گواهی می‌دهند. بی عملی دولت در ایجاد درآمد‌های پایدار و کاهش هزینه‌های خود طی ۷ سال گذشته موجب شد دولت در غیاب درآمد‌های سرشار نفتی، بودجه سال جاری را با بیش از ۲۴۰ هزار میلیارد تومان کسری ببندد و در نیمه اول امسال بخشی از این کسری را به اذعان گزارش‌های رسمی از طریق پایه پولی جبران کند که منجر به تشدید تورم در همه بازار‌ها شده است.

اما بدتر از همه نرخ ارز است که فنر آن چنان رها شده است که حتی رئیس کل بانک مرکزی هم دیگر در مورد آن پاسخگو نیست و کار تصمیم‌گیری را به مردم واگذار می‌کند. او چهارشنبه در حاشیه جلسه هیأت دولت، در اظهاراتی عجیب، اعلام کرد که کشور سه هفته پرفشار را پیش رو دارد و هر چه مردم در بازار ارز تصمیم می‌گیرند، خودشان انجام دهند.

این سخنان همتی ساعتی پس از سخنرانی روحانی در جلسه هیأت دولت مطرح شد؛ سخنرانی‌ای که به صورت زنده در حال پخش بود و در آن، روحانی «مذاکره» را به وقت نیاز، به سیاق امام حسن مجتبی (ع) اقدامی صحیح توصیف کرد. ساعتی بعد هم همتی در حیاط دولت اعلام کرد هرچه مردم در بازار ارز تصمیم می‌گیرند خودشان انجام دهند.

البته همتی بهانه پرریسک بودن بازار ارز را پیش کشیده و با این موضوع، می‌خواهد بار مسئولیت را از دوش سیاست‌های نه چندان صحیح خود ظرف ماه‌های گذشته بردارد.

این طور است که هر چه او می‌گوید، بازار برعکس آن را می‌پذیرد و عمل می‌کند. درست مثل روز‌هایی که او از آرامش در بازار ارز می‌گفت و در رسانه‌ها صحبت‌هایی از او انتشار می‌یافت که خبر از کاهش نرخ ارز می‌داد و مردم را تهدید به نخریدن ارز می‌کرد؛ اما چهارراه استانبول تا میدان فردوسی، روز‌های شلوغی را در واکنش به سخنان او به خود می‌دید؛ گویا دیوار اعتماد بین مردم و بانک مرکزی فرو ریخته است.

در این مدت که پازل گفتاردرمانی‌های رئیس کل بانک مرکزی روز به روز تکمیل‌تر شود، دلالان در چهارراه استانبول مستقر هستند و نبض بازار را به دست گرفته‌اند؛ عده‌ای هم پشت سیستم‌های کامپیوتری نشسته و کانال‌های تلگرامی را ساپورت می‌کنند؛ بلکه بتوانند نرخ‌های جدیدی را بر بازار ارز تحمیل کنند و سرمایه‌های بادآورده خود را دوچندان نمایند؛ تا جایی که پای نرخ‌سازان برای دلار‌های فردایی نیز دوباره به بازار ارز باز شده است.

همین چند روز پیش بود که، ولی الله سیف، رئیس کل سابق بانک مرکزی که بسیاری دلیل تغییرش را افزایش لجام گسیخته قیمت دلار می‌دانستند و عبدالناصر همتی، رئیس کل کنونی بانک مرکزی را منجی بازار قلمداد می‌کردند، در یادداشتی با توصیه‌هایی به بانک مرکزی، خواستار مراقبت بیشتر میردامادنشینان نسبت به بازار فردایی شده بود.

سیف با بیان اینکه مهمترین عامل بر هم زدن بازار ارز، معاملات فردایی است، به این نکته اشاره کرده بود که بازار غیر رسمی معاملات فردایی که تجربه نشان داده، علیرغم دستورات و اقدامات قهری توانسته است به فعالیت‌های خود ادامه دهد و عملاً با استفاده از کانال‌های تلگرامی و شبکه مجازی تعیین کننده نرخ ارز در اقتصاد باشد-، به نوعی باید تحت کنترل بانک مرکزی قرار گیرد.

اما این تنها موضوعی نیست که تب و تاب بازار ارز را بیشتر کرده است؛ بلکه واقعیت آن است که چند حرکت اشتباه بانک مرکزی کار را به اینجا رسانده است و به نوعی تقویت‌کننده معاملات فردایی شده است؛ چراکه حجم تقاضا‌های وارده به بازار آزاد، صرافی‌ها و سامانه نیما به دلیل چند تصمیم بانک مرکزی بسیار فزونی یافته و گویا شرایط فعلی بازار ارز نیز یارای پاسخگویی به این تقاضا‌ها را ندارد و بیشتر با عملیات سفته‌بازانه تلاش می‌کند تا شرایط را پیش برد.

---

بیشتر بخوانید: معاملات دلار فردایی چیست؟

---

مروری بر مجموعه اقداماتی که از اسفندماه سال گذشته تاکنون از سوی بانک مرکزی در بازار ارز و سیاستگذاری‌های مرتبط با آن انجام شده، نشان می‌دهد که چند شریان ورودی اصلی بازار ارز از سوی بانک مرکزی بسته شده که اتفاقاً اثر خود را به مرور بر نرخ ارز بر جای گذاشته است.

کارنامه عملکردی بانک مرکزی از بهمن و اسفندماه سال گذشته تاکنون نشان می‌دهد که با توقف عملیات رسمی واردات در مقابل صادرات از یک سو و تعیین مهلت‌های بازگشت ارز به یکباره از سوی دیگر آن هم به میزان ۱۰۰ درصد صادرات انجام گرفته، بسیاری از صادرکنندگان و واردکنندگان برای تأمین ارز مورد نیاز خود در رفع تعهد ارزی یا تأمین نیاز واردات خود، روانه بازار آزاد و صرافی‌ها شده و عملاً بازار غیررسمی را برای تأمین نیاز‌های خود شکل داده‌اند؛ ضمن اینکه به موازات حجم تقاضا‌های سامانه نیما نیز بیشتر و بیشتر شده و عملاً بانک مرکزی با جلوگیری از پروسه واردات در مقابل صادرات، منجر به شکل‌گیری تقاضایی عظیم در سامانه نیما شده است.

اینجا است که نه تنها راه برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز تولید بسته شد، بلکه صادرکنندگانی که تا پیش از این به دلیل دستورالعمل‌های بانک مرکزی ارز مورد نیاز خود را در اختیار واردکنندگان قرار داده بودند، عملاً نمی‌توانستند رفع تعهد ارزی شوند و واردکننده نیز اجازه نداشت ارز دریافتی از صادرکننده را برای ترخیص کالا‌های مانده در گمرکات به کار ببندد.

در حالی که تجربه سال ۹۷ به خوبی نشان داده بود که تا جایی که بانک مرکزی بر سر ایده‌های اشتباه خود در بازگشت ارز صادراتی پافشاری کرد و دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌های رفع تعهد ارزی را با سبک و سیاق خاص و بدون توجه به واقعیت بازار و فعالیت‌های اقتصادی نوشت، کار پیش نرفت؛ در حالی که با گشایشی که از دی ماه سال ۹۷ شکل گرفت، نه تنها نرخ ارز برای ماه‌های متمادی آرام بود و با نوسانات منطقی به کار خود ادامه داد، بلکه کمترین فشاری نیز بر روی بانک مرکزی در این حوزه قرار گرفت و کار به راحتی پیش می‌رفت.

اما از یک جا به بعد، حوالی بهمن ماه سال گذشته مجدد با کندی حرکت بانک مرکزی در تایید پرونده‌های رفع تعهد ارزی واردات در مقابل صادرات از یک سو و عدم تخصیص ارز خریداری شده از سوی واردکننده از صادرکنندگان از سوی دیگر، باز هم روند رو به رشد نرخ ارز آغاز شد؛ البته بانک مرکزی آن روز‌ها دلیل جلوگیری از واردات در مقابل صادرات را «خالی‌فروشی پروانه‌های صادراتی» می‌دانست و آن را عاملی برای افزایش قیمت ارز معرفی می‌کرد، اما اکنون تجربه نشان داده که با توقف واردات در مقابل صادرات نیز همچنان نرخ ارز رو به افزایش است.

در نهایت در میان همه هیاهوی دلالان در بازار و افزایش بی‌سابقه نرخ ارز، باز هم میرداماد نشینان سیگنال‌های غلطی به بازار ارز می‌دهند و دلالان هم به دلیل بی‌حسی بازار در مورد گفتار درمانی‌های مقامات ارشد بانک مرکزی، همچون اسب‌های افسار گسیخته، بر پیکر بازار تاخت و تاز می‌کنند؛ اما وقت آن رسیده که بازار را دریافت و با مکانیزم‌های اقتصادی و منطقی هدایت آن را به دست گرفت و در برخی سیاست‌های ماه‌های اخیر بازنگری کرد.