شیوع اولین بیماری همه‌گیر پس از جنگ جهانی اول

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: آنفلوانزای اسپانیایی یکی از وحشتناک‌ترین بیماری‌های همه‌گیر تاریخ بود که حدود ۵۰ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد. یک سوم جمعیت آن روز دنیا به این بیماری مبتلا شدند و تلفات جانی آن بیشتر از جنگ جهانی اول بود.

آنفلوانزای اسپانیایی در بدترین زمان ممکن شیوع یافت. جنگ جهانی اول کشور‌ها را ضعیف کرده بود و سوءتغذیه ناشی از جنگ باعث می‌شد سیستم دفاعی بدن انسان‌ها ضعیف شده و در نتیجه ویروس قربانی بیشتری می‌گرفت. خاستگاه ویروس مشخص نیست، اما در اروپا و آمریکا اوضاع بسیار وخیم بود به حدی که نظیرش را تنها در دوران مرگ سیاه و همه‌گیری طاعون در قرون وسطی می‌توان یافت.

در سال ۱۹۱۸ هنوز آنتی‌بیوتیک کشف نشده بود و پزشکان نیز تصور می‌کردند عامل انتقال یک باکتری است و نه یک ویروس. همچنین بسیاری از کشور‌ها هنوز نظام خدمات درمانی نداشتند و دسترسی به بهداشت و درمان مختص طبقات بالایی جامعه بود.

آنچه اوضاع را وخیم‌تر می‌کرد رواج خرافات در بین مردم بود که بیماری را ناشی از عوامل ماورای طبیعی و در نتیجه گناهان بشر می‌دانستند و بجای فاصله‌گذاری تقویت بهداشت با فواصل کم در کلیساها، کنیسه‌ها و مساجد به عبادت می‌پرداختند. همین باعث بالا رفتن همه‌گیری می‌شد و بیشتر این همه‌گیری‌ها در مکان‌های مذهبی رخ داد. این مشکل به ویژه در کشور‌های خرافات‌زده مانند آمریکا بیش از دیگر جا‌ها بود.

بیشتر بخوانید: بزرگترین خودکشی دسته جمعی در تاریخ

به گزارش رویداد۲۴ با وجود تلاش دولت‌ها، آنفلوانزای اسپانیایی تا سال ۱۹۲۰ میلیون‌ها نفر را به کام مرگ فرستاد و نهایتا در سال ۱۹۴۰ واکسنی برای آن تولید شد. اما این فاجعه باعث شد دولت‌ها به خدمات اجتماعی توجه بیشتری کنند. بسیاری این بیماری را عامل گسترش دولت‌های رفاهی می‌دانند.

جنیفر کول، مردم شناس، می‌نویسد: «تعداد بیوه‌ها، یتیمان و معلولان خیلی زیاد بود و دولت به عنوان تامین‌کننده رفاه عمومی از دل این واقعیت درآمد. به نظر می‌رسد که همه‌گیری‌ها نقش آینه را برای جامعه بازی می‌کنند. جامعه می‌تواند بعد از همه‌گیری عادلانه‌تر و برابرتر شود.»

نخستین نظام درمان عمومی در سال ۱۹۲۰ در اتحاد جماهیر شوروی راه اندازی شد و تاثیر بسیار چشمگیری بر بالارفتن سطح بهداشت همگانی داشت. دیری نکشید که کشور‌های دیگر نیز به تبع آن نظام‌های درمان عمومی ایجاد کردند و در بسیاری از کشور‌ها وزارت خانه بهداشت تاسیس شد.

آنفولانزای اسپانیایی به ایران هم آمد و حدود ۲ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد و نصرت الدوله فیروز برای مبارزه با آن انیستیتوی پاستور را تاسیس کرد. اما در ایران نظام بهداشت عمومی، به دلیل ضعف بروکراسی ایجاد نشد و به همین دلیل تلفات بیش از حد قابل تصور بود.