زمان بازگشت اقتصاد ایران به شرایط قبل از کرونا
رویداد۲۴ دادخواه، اقتصاددان می‌گوید کشورهای توسعه‌یافته با حمایت مالی از بنگاه‌ها و مردم، تبعات شیوع کرونا را حداقل رساندند و احتمالا با ساخت و تولید واکسن، یک تا دو سال زمان لازم است که این کشورها به شرایط عادی خود بازگردند.
اما به گفته این استاد اقتصاد در ایران حداقل ۵ سال زمان نیاز است که اقتصاد به شرایط قبل از کرونا برگردد. یعنی بهمن ۹۸! اگرچه او می‌گوید حتی برای برگشت به دوره قبل از کرونا هم باید مشکلات ساختاری و سیاسی حل شود. مشروح گفتگوی تجارت‌نیوز با کامران دادخواه درباره اقتصاد پساکرونا را می‌خوانید:
شیوع کرونا اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار داد. از اقتصادهای توسعه‌یافته گرفته تا در حال توسعه. اکنون خبر ساخت و تولید واکسن کرونا، جهان را در آستانه دوران پساکرونا قرار داده است. اقتصاد پساکرونا چگونه است؟
با شیوع کوید ۱۹ و گسترش آن در جهان، نگرانی و دغدغه‌هایی در خصوص نرخ رشد اقتصادی جهان آغاز شد.
در سه ماهه دوم سال جاری میلادی، رشد اقتصادی آمریکا کاهش یافت و برخی از فعالیت‌ها متوقف شد. همچنین پیش‌بینی‌ها می‌گفت نرخ رشد اقتصادهای بزرگ جهان در سه ماهه سوم و چهارم سال جاری میلاد منفی است. از آن جمله نرخ رشد اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا به ترتیب ۳ و ۴.۳ درصد کوچکتر می‌شود. در کنار آن بیکاری دغدغه دیگر دولت‌ها بود.
کاهش نرخ رشد اقتصادی در آمریکا، نگرانی‌هایی درباره نرخ رشد اقتصادی جهانی و کاهش افت مصرف انرژی و از آن جمله نفت را هم مطرح می‌کرد و این برای کشورهای اصلی صادرکننده نفت نگران‌کننده بود.
اما در این مرحله دولت آمریکا مجموعه اقداماتی را انجام داد تا هم بتواند از بنگاه‌های اقتصادی حمایت کند و هم از مردمی که بیکار شده بودند. در نتیجه فشاری که پیش‌بینی می‌شد کرونا بر اقتصاد کشورهای پیشرفته وارد کند، به شدت کنترل شد و حتی برآوردها می‌گوید اقتصاد آمریکا در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۰ رشد کرده است.
این حمایت‌ها در دیگر کشورهای توسعه‌یافته هم رخ داد و بسیاری از این کشورها توانستند تبعات اقتصادی کرونا را کنترل کنند. در نتیجه می‌توان گفت احتمالا با ساخت واکسن کرونا و تولید انبوه آن می‌توان امید داشت اقتصاد جهان ظرف مدت کوتاهی بهبود پیدا کند و به شرایط عادی بازگردد.
دولت آمریکا مجموعه اقداماتی را انجام داد تا هم بتواند از بنگاه‌های اقتصادی حمایت کند و هم از مردمی که بیکار شده بودند. در نتیجه فشاری که پیش‌بینی می‌شد کرونا بر اقتصاد کشورهای پیشرفته وارد کند، به شدت کنترل شد و حتی برآوردها می‌گوید اقتصاد آمریکا در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۰ رشد کرده است.
اما پیش‌بینی‌ها می‌گوید این ویروس تغییرات بسیاری بر جای بگذارد و حداقل تغییراتی در چشم‌انداز مشاغل، نحوه فعالیت شرکت‌های خدماتی و حتی حوزه آموزش و پرورش ایجاد کند.
این مساله کاملا درست است. پیش‌بینی می‌شود ظرف یک تا دو سال آینده شرایط اقتصادی کشورها به شرایط عادی بازگردد. اما در این مدت دولت‌ها حتما باید کمک کنند تا افتی که در جریان تولید و رشد اقتصادی ایجاد شده، کنترل شود. این اقدامات البته اقتصاد کشورهای پیشرفته را هم برای مدتی با تورم مواجه می‌کند.
اما تغییر مهمی که ایجاد می‌شود، قطعا این موارد نیست. تغییر بزرگ تغییری است که در برخی از مشاغل و حوزه‌ها ایجاد می‌شود. در دوره شیوع کرونا، رفتار و سبک زندگی مردم تغییرات قابل ملاحظه‌ای داشت. مثلا اکنون مردم کمتر به رستوران می‌روند و بیشتر از خدمات آنلاین رستوران‌ها استفاده می‌کنند.
یا مثلا مردم کمتر برای خرید مایحتاج روزانه خود به سوپرمارکت و فروشگاه‌ها مراجعه می‌کنند و این خدمات را آنلاین دریافت می‌کنند. این نوعی تغییر در رفتار است. پس تکنولوژی و مشاغل مبتنی بر تکنولوژی رشد می‌کند.
از طرف دیگر آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها جزو آن بخش‌هایی است که در دوره پساکرونا تغییر قابل ملاحظه‌ای دارند. چه ضرورتی وجود دارد که افراد کیلومترها راه بروند تا سر کلاس یک استاد حاضر شوند؟ یا حتی وقتی می‌توان به صورت آنلاین در کلاس برترین اساتید هر حوزه حاضر شد چه لزومی دارد که افراد بخواهند به اساتید دیگر مراجعه کنند؟ احتمالا در حوزه آموزش و به خصوص آموزش عالی تغییرات جدی ایجاد شود اگرچه حتما مقاومت‌هایی در این باره وجود دارد.
در اقتصادی که نه توان صادرات نفت دارد و نه توان پرداخت مالیات، تنها راه تامین اعتبار انتشار پول جدید است. نتیجه انتشار پول هم مشخصا تورم است. در این حالت دولت در ظاهر از مردم حمایت می‌کند اما در عمل همه چیز به ضرر مردم است. با پول چاپ کردن تنها چیزی که به دست می‌آید فقر و تورم بیشتر است.
یکی از نگرانی‌های اصلی کاهش نرخ رشد اقتصادی چین و آمریکا در دوره کرونا بود که این مساله اقتصاد کل جهان و مصرف انرژی جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بله این نگرانی تا قبل از این وجود داشت. اما الان پیش‌بینی‌ها می‌گوید نرخ رشد چین و آمریکا در سومین فصل سال جاری مثبت است. اما خب مشکل بیکاری وجود دارد. نرخ بیکاری در امریکا دو برابر شده است. افراد فعال در بخش خدمات و کارگران ساده شغل خود را از دست داده‌اند. حمایت مالی دولت فعلا وضع اقتصادی مردم در بسیاری از کشورها را در سطح قابل قبولی حفظ کرده است.
اما بعد از کنترل کرونا احتمالا یک یا دو سال زمان ببرد که شرایط بهبود یابد. اما به یک نکته باید توجه کرد. آن هم اینکه وقتی چنین وقایعی رخ می‌دهد، ساختار اقتصاد تغییر می‌کند و ما به سادگی نمی‌توانیم بگوییم این همان اقتصاد و شرایط سابق است. بعد از کرونا ما هم از نظر ساختاری و هم تکنولوژیکی اقتصاد دیگری خواهیم داشت.
وقتی چنین وقایعی رخ می‌دهد، ساختار اقتصاد تغییر می‌کند و ما به سادگی نمی‌توانیم بگوییم این همان اقتصاد و شرایط سابق است. بعد از کرونا ما هم از نظر ساختاری و هم تکنولوژیکی اقتصاد دیگری خواهیم داشت.
بپردازیم به اقتصاد ایران. کرونا چه اثری بر اقتصاد ایران گذاشته است؟
یکی از مهم‌ترین تاثیرات کرونا، کاهش مصرف انرژی و از جمله نفت بود. کاهش مصرف به معنی کاهش قیمت نفت بود و این کاهش، اثر قابل ملاحظه‌ای بر اقتصادهای وابسته به نفت گذاشت. اما تفاوت ایران با دیگر کشورهای نفتی این است که ایران در این دوره به دلیل تحریم‌ها نفت کمتری صادر می‌کند و تاثیر این مساله بر اقتصاد ما بیشتر هم شد.
بیشتر بخوانید: کرونا چه بلایی سر اقتصاد جهان آورد؟
از طرف دیگر، شیوع کرونا بخش‌های خدمات را در سراسر جهان با مشکل مواجه کرده و اقتصاد ایران هم از این مشکل در امان نیست. بخش مهمی از تولید ناخالص داخلی ایران وابسته به بخش خدمات است و بخش خدمات یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که از شیوع کرونا و قرنطینه تاثیر منفی گرفته است. نرخ رشد اقتصادی بخش خدمات در دو فصل متوالی منفی بود و الان به کمترین میزان در ۳۳ فصل گذشته رسیده است. این کاهش فعالیت در این بخش به معنای افزایش نرخ بیکاری بخش خدمات است.
ماجرای ایران با دیگر کشورها کاملا متفاوت است چراکه اقتصاد ایران تنها درگیر ویروس کرونا نیست، بلکه مشکلات دیگری هم دارد و کرونا به آنها اضافه شده است.
شما می‌گویید اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته یکی دو سال دیگر وارد دوره پساکرونا می‌شود. در ایران چقدر زمان می‌برد که تاثیرات ویروس کرونا بر اقتصاد برطرف شود؟
ماجرای ایران با دیگر کشورها کاملا متفاوت است چراکه اقتصاد ایران تنها درگیر ویروس کرونا نیست، بلکه مشکلات دیگری هم دارد و کرونا به آنها اضافه شده است. زمانی که فردی تنها یک بیماری دارد، برای درمان همان بیماری دارو می‌دهند یا عضو بیمار را عمل می‌کنند.
اما اگر فردی همزمان چند بیماری داشته باشد، کار درمان آسان نیست. چون دارویی که دیابت را درمان می‌کند برای قلب ضرر دارد و داروی قلب برای کلیه مضر است و عمل ممکن است منجر به سکته بیمار شود.
ایران اکنون چند مشکل بزرگ دارد، هم مشکلات ساختاری که در حال تشدید است و هم تحریم‌ها. اما در جواب سوال شما برای مدت زمان برگشت اقتصاد به شرایط عادی سه حالت وجود دارد:
یکی اینکه ایران واقعا سیاست‌های اقتصادی و به خصوص سیاسی خود را تغییر دهد، اختلافاتش با آمریکا را حل کند و تنش‌های موجود را برطرف کند و آمریکا هم به برجام برگردد. با این شیوه می‌توان امیدوار بود ظرف دو سه سال شرایط کمی بهتر شود.
راهکار دیگر این است که ایران به روند سابق ادامه دهد. مذاکره نکند و نتواند نفت بفروشد و مشکلات ساختاری هم به قوت خود باقی بماند. در این حالت بهبودی در کار نیست و شرایط مدام بدتر می‌شود.
اما حالت بینابین این است که ایران کمی در سیاست خارجی خود تغییر ایجاد کند تا فقط بتواند نفت بیشتری در مقایسه با اکنون بفروشد و درآمد دولت کمی بیشتر شود. در این حالت حداقل ۴ تا ۵ سال طول می‌کشد که ایران بتواند به شرایط قبل از کرونا برگردد.
درست است که کرونا مشکلات اقتصاد ایران را تشدید کرده اما حتی برای برگشت به دوره قبل از کرونا هم باید مشکلات ساختاری و سیاسی حل شود.
اما اگر ایران نخواهد مشکلات سیاسی و اقتصادی خود با جهان را حل کند، احتمالا هر سیاست اقتصادی که در داخل اتخاذ کند به تورم و فقر بیشتر دامن می‌زند. چراکه کرونا باعث کاهش نرخ رشد اقتصادی و بیکاری و کاهش درآمد عده زیادی می‌شود. دولت باید بتواند از مردم حمایت کند.
اما در اقتصادی که نه توان صادرات نفت دارد و نه توان پرداخت مالیات، تنها راه تامین اعتبار انتشار پول جدید است. نتیجه انتشار پول هم مشخصا تورم است. در این حالت دولت در ظاهر از مردم حمایت می‌کند اما در عمل همه چیز به ضرر مردم است. با پول چاپ کردن تنها چیزی که به دست می‌آید فقر و تورم بیشتر است. درست است که کرونا مشکلات اقتصاد ایران را تشدید کرده اما حتی برای برگشت به دوره قبل از کرونا هم باید مشکلات ساختاری و سیاسی حل شود.
