جنجال بر سر لایو اینستاگرامی پسر ۱۴ ساله / آیا فیلترینگ مشکلات را حل می‌کند؟

رویداد۲۴  از یکی دو روز گذشته فیلمی از لایو پسر چهارده ساله با یک خانم به نام مینا نامداری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. در این فیلم پسر نوجوان وارد لایو اینستاگرامی با یکی از کاربران شده و صحبت‌های جنسی می‌کنند.

این لایو حدود ده دقیقه بود اما بازتاب آن در فضای مجازی بسیار زیاد بود. در تمام کشورهای دنیا حتی در آزادترین آنها برای دسترسی به فیلم‌های پورن محدودیت سنی وجود دارد و تا سایت پذیرنده سن کاربر را بالای هجده سال تشخیص ندهد، اجازه دسترسی به محتویات سایت را نمایش نمی‌دهد. عجیب اینکه پسر چهارده ساله در لایو خود توضیح می‌دهد از فیلم‌های جنسی زده و دیگر برایش جذابیت ندارد. این صحبت‌ها حتی تعجب مینا نامداری را برانگیخت تا آنجا که می‌گفت تصور نمی‌کرده لایوهای کمدی‌اش که مضمون جنسی هم نداشته، اینگونه باعث چنین اتفاقی بشود.

واکنش‌های افکار عمومی نسبت به لایو اینستاگرامی پسر چهارده ساله عمدتا به دو دسته تقسیم می‌شدند و البته هر دو دسته از چنین اتفاقاتی ابراز نارضایتی داشتند. گروه اول گروهی هستند که معتقدند فضای مجازی مفسده است و باید آن را فیلتر کرد، آنچنانکه پیش از انتشار این لایو اینستاگرامی هم آنها معتقد به فیلترینگ بودند. این گروه ادمه‌دهنده همان دیدگاهی هستند که زمانی ارسال پیامک چندرسانه‌ای را هم «مفسده‌آمیز» می‌خواندند و نمایندگان نزدیک به این دیدگاه، زمانی وزیر ارتباطات وقت (واعظی) را به مجلس بردند تا به خاطر بالا بردن سرعت اینترنت تذکر بگیرد!

در این میان نیز برخی بودند که در همین فضا به دنبال منافع خود بودند و با اشتراک‌گذاری فیلم‌ها و تصاویر این لایو، موضوع «بودجه بیشتر برای شبکه اینترنت داخلی» را پیش می‌بردند. یکی از کاربران نوشت: «آقای آذری جهرمی لایو پسر بچه ۱۴ ساله رو دیدی؟ تا چه تاریخی می‌خواهی راه اندازی شبکه ملی اطلاعات رو عقب بندازی ؟ حق‌الناس رو دوباره برایمان معنی می‌کنی؟» ظاهرا از دیدگاه آنها بودجه بیشتر برای شبکه‌های اینترنت داخلی به معنای حق الناس بود.

در مقابل گروه دیگر در عین حالی که چنین اتفاقاتی را نادرست می‌داند، معتقد است که فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و ایجاد محدودیت برای تمام جامعه (به جای ایجاد محدودیت برای سنین پایین) را پاک کردن صورت مسئله می‌دانند و معتقدند به جای «گرفتن و بستن» باید فکری اساسی کرد.

بخش‌های از لایو اینستاگرامی پسر ۱۴ ساله

در نخستین واکنش انگشت موافقان فیلترینگ به سمت وزارت ارتباطات رفت و آذری جهرمی را مقصر اصلی این اتفاق دانستند. یکی از کاربران نوشته بود: «لایو غیراخلاقی پسر ۱۴ ساله، محصول تفکّر دولتی است که وزیر ارتباطاتش تنها چند روز قبل از این لایو، فرمان «جوانی کنید» را در توییتر صادر کرد.» دیگری هم نوشت: «ننگ بر مسئولینی که لایو پسر ۱۴ ساله را دیدند هنوز اینستاگرام را فیلتر نکردند.»

به گزارش رویداد۲۴ محمدجواد آذری جهرمی صبح امروز در حیاط هیات دولت نسبت به این اتفاق واکنش نشان داد و گفت: «فردی این ویدیو را برای من فرستاد و گفت که اتاق فکری برنامه‌ریزی کرده این فیلم را به صورت گسترده پخش کنند و به شما برای فیلتر اینستاگرام حمله کنند. به ایشان پاسخ دادم مسئولیت حوزه پالایش و فیلتر با مجموعه‌های دیگری هست که طبیعتاً آن‌ها در مورد این مکانیسم‌ها خودشان نظر می‌دهند.»

آذری جهرمی تأکید کرد: «فیلم تلخ و آزار دهنده بود و نهاد‌هایی که مسئولیت امدادرسانی به کودکان و نوجوانان در این شرایط را دارند باید وارد عمل شوند و باید به جای پخش این فیلم به این وضعیت خانواده رسیدگی کرد.»

برخی کاربران البته پیشنهاد کرده بودند که طرح اینترنت کودکان و نوجوانان» پیگیری شود تا با محدودیت‌های بیشتر، این گروه سنی نیز به اینترنت و فضای مجازی دسترسی داشته باشند. ظاهرا وزارت ارتباطات این موضوع را پیگیری کرده اما به در بسته خورده است. آذری جهرمی توضیح داده که «ما از روز اول به صورت جدی پیگیر اینترنت ویژه کودکان بودیم، اما شما بروید ببینید چه کسی از من در دادگاه شکایت کرد تا طرح اینترنت کودکان متوقف شود.»

اشاره آذری جهرمی به «تدوین سند حمایتی کودک و نوجوان» بود که اسناد پشتیبان در ۳ عنوان «سند مطالعات تطبیقی در توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان»، «سند مطالعات میدانی در توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان» و همچنین «سند ابزار‌های کنترل والدین» منتشر شد.

خسرو سلجوقی مجری این طرح اینترنت توضیح داده بود که «چند سند داریم؛ یکی از آن‌ها مفهومی و در قالب مایند‌مَپ است، سند دیگری به شکل توصیه‌ای توسط شورای عالی فضای مجازی طراحی شده است.» اما ظاهرا آنگونه که آذری جهرمی گفته به خاطر اجرای این طرح از او شکایت شده است.

واکنش‌ها به لایو پسر چهارده ساله

کاربری به نام حمیدرضا کُرد در توییتر خود نوشت: «لایو جنسی پسر ۱۴ ساله برای ما یک پیغام بیشتر ندارد: ما جنگ نرم رو بد باختیم!» کاربر دیگری از این موضوع استفاده کرد و به حامیان حجاب اختیاری تاخت و گفت باید جلوی بی‌حجابی در جامعه را گرفت زیرا بدحجابان نیز مثل همین بلاگر جامعه را به خطر می‌ندازند: « پسر ١۴ ساله در لایو به زن گفت با تو ٣بار اقدام به خود ارضایی کردم! زن گفت من که در لایوها لخت نشدم و پسر به او فهماند از همان لباست بقیه را حدس می‌زنم! حجاب‌های نصفه نیمه در خیابان دقیقا همین است!»

کاربر اصولگرای دیگری تقصیر را به گردن سیدمحمد خاتمی انداخت و نوشت: «یعنی انذارِ شبیخون فرهنگی سال ۷۶ رهبری کاملا عملیاتی شده و این همه نهاد فرهنگی در خواب کامل تشریف دارند. این یعنی باخت بازی به دشمنان و نفهمی و خیانت بعضی از مسئولین.»

برخی کاربران معتقد بودند چنین اتفاقاتی محصول عدم آموزش در ایران است. یکی از کاربران نوشت در تمام جوامع به کودکان نیز آموزش‌های جنسی صحیح داده می‌شود اما وقتی همه چیز در ایران تابو است و به نوجوانان هیچ آموزشی داده نمی‌شود، طبیعی است که در چنین شرایطی به هر سمتی کشیده می‌شوند.

یکی از کاربران نوشت: «در خصوص لایو اینستاگرامی پسربچه‌ ۱۴ ساله با آن خانم، من ناآگاهی و بی‌مسئولیتیِ والدین آن بچه را پررنگ‌تر از سایر عوامل می‌بینم. پدر و مادر‌ها موظف‌اند فعالیت فرزاندان خود در اینترنت را تحت نظر داشته باشند و آن‌ها راهنمایی کنند. محتوای آموزشی هم در اینترنت فراوان است.»

علی دانشمند کاربر توییتر این سوال را مطرح کرد که «با توجه به لایو پسربچه ۱۴ ساله! به نظرتان حالا که تقریبا بچه‌ها از همه چیز سر در آوردند، هنوز معتقدید این مباحث نباید به نوجوان آموزش داده شود تا راه را گم نکند؟»

کاربر دیگری نوشت: «لایو پسر ۱۴ ساله رو در یک گروه مادرانه منتشر کردم. سریع پاکش کردند و گفتند: (این چیز‌ها ناراحتمان می‌کند. نباید اشاعه فحشا کنید) نمیدانم چرا بعضی مادر‌ها ترجیح می‌دهند سرشان را زیر برف نگه دارند.»

سیدصادق لواسانی نوشت: «دم خروس ضعف‌های فرهنگی و مدیریتی کشور را این بار می‌توانید در لایو جنسی پسر ۱۴ ساله و حواشی آن ببینید. چطور؟ اینطور که به جای پیدا کردن علت و پایان سکوت احمقانه درباره مسائل جنسی نوجوان‌ها، یکسری نهاد‌ها و اکانت‌هایشان از دیروز دارند درباره مدیریت فضای مجازی صحبت می‌کنند!»

سیدسجاد نوشت: «عده‌ای به دنبال این هستند که از ماجرای لایو پسر ۱۴ ساله نتیجه بگیرند که اینستاگرام باید فیلتر شود. آنچه در اینستا و امثالهم داریم می‌بینیم بازنمای نظام تربیتی ماست. قبل از فیلترینگ اینستا فکری به حال نظام تربیتی بکنید.»

وظیفه حکومت‌ها در قبال فضای مجازی چیست؟

حقیقت آن است که فیلترینگ کل شبکه‌های اجتماعی برای مواجهه با آسیب‌های احتمالی، نخستین واکنشی است که می‌توان نسبت به یک ماجرا داشت اما از آنجا که نسل جدید نسل تکنولوژی است، پیدا کردن یک فیلترشکن و دور زدن ماجرا، برای او ساده‌تر از چیزی است که تصور می‌شود.

به گزارش رویداد۲۴ آذری جهرمی درباره فیلترینگ فضای مجازی گفته بود: «فیلترشکن‌ها گوشی‌های مردم را آلوده می‌کنند و آن‌ها را در معرض آسیب قرار می‌دهند. فیلترینگ برای تمام کشورها لازم است. اما نمی‌توانیم تمام پلتفرم‌هایی که مورد استفاده مردم هستند را محدود کنیم. آن‌ها جلوی این محدودیت می‌ایستند و مقررات درست را زیر پا می‌گذارند.»

او توضیح داده بود که «زمانی که بخش عمده مردم دنبال فیلترشکن هستند، حتما راه خود را برای استفاده از فیلترشکن پیدا می‌کنند. نمی‌توان لشکری درست کرد که دنبال این موضوع باشند.»

آمار آذری جهرمی بسیار تکان‌دهنده بود و نشان می‌داد دست‌کم تقریبا نیمی از جمعیت کشور از فیلترشکن استفاده می‌کنند و همین داده‌ها نشان می‌داد بستن تمام پلتفرم‌ها برای جامعه مفهومی ندارد و تنها سود سرشاری نصیب فروشندگان فیلترشکن می‌کند. این در حالی است که اگر بودجه‌های عظیم پارازیت و فیلترینگ و ممنوعیت و ... صرف مسائل آموزشی می‌شد، اگر آسیب‌های اجتماعی را از بین نمی‌برد، دست‌کم بخش عمده آنها  را حل می‌کرد.

در حقیقت این بخش، وظیفه دولت‌هاست که از طریق وزارت ارشاد، وزارت آموزش و پرورش و وزارتخانه‌هایی همچون ارتباطات آموزش‌های کارشناسی‌شده و دقیق و علمی را به جامعه منتقل کنند. در این میان بودجه‌های عظیمی به سوی نهادهای حاکمیتی مذهبی می‌رود که اتفاقا وظیفه آنها بسیار سنگین است اما همواره نقش مدعی را دارند و معلوم نیست بودجه آنها چگونه هزینه می‌شود.

چگونه از نوجوانان در فضای مجازی مراقبت کنیم؟

یونیسف پنج راهکار برای خانواده‌ها پیشنهاد داده تا آنها بتوانند در فضای مجازی از فرزندان خود محافظت کنند. در نخستین پیشنهاد توصیه شده که والدین درباره فضای مجازی با فرزندان خود شفاف صحبت کنید. در توضیح این بخش گفته شده اطمینان حاصل کنید که فرزندانتان اهمیت و ارزش تعاملات دوستانه و حمایتگرانه را می‌فهمند و مهمتر اینکه نسبت به حالات فرزندتان هنگام کار با اینترنت هشیار باشید که مثلاً آیا غمگین یا پنهان‌کار به نظر می‌رسد، یا اذیت و آزار اینترنتی را تجربه می‌کند. در توصیه اول گفته شده به همراه فرزند خود قوانینی وضع کنید که چگونه و چه زمانی می‌توانند از این وسایل استفاده کند.

در پیشنهاد دوم گفته شده از تکنولوژی برای حفاظت از فرزندان خود استفاده کنید و مطمئن شوید که لوازم الکترونیکی فرزندتان به آخرین نسخه نرم‌افزار و آنتی‌ویروس مجهز باشد و تنظیمات حریم خصوصی روشن باشد. دوربین (وب‌کم) را درصورت عدم استفاده بپوشانید. برای بچه‌های کوچک‌تر، از ابزار‌هایی نظیر برنامه‌های «کنترل والدین بر اینترنت» و «جستجوی امن» استفاده کنید، تا تجربیات آنلاین ایمنی داشته باشند.

سومین پیشنهاد یونیسف این بوده که با فرزندتان در فضای مجازی زمان بگذرانید. فرصت‌هایی برای فرزندتان ایجاد کنید تا ارتباطات آنلاین مثبت و ایمن با دوستان، خانواده و شما داشته باشند. در حال حاضر، ارتباط با دیگران مهم‌تر از همیشه است و می‌تواند فرصتی عالی برای شما باشد تا در «ارتباطات مجازی» الگویی مناسب از لحاظ مهربانی و همدردی برای فرزندتان باشید. همچنین برای فرزند خود زمان بگذارید و برنامه‌ها، اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها و سایر سرگرمی‌های مناسب سنش را پیدا کنید.

چهارمین توصیه این است که عادت‌های آنلاین سالم را تشویق کنید. رفتار‌های خوب را در فضای مجازی و در تماس‌های تصویری تشویق کنید. فرزندتان را تشویق کنید تا با همکلاسی‌هایش مهربان باشد و به آن‌ها احترام بگذارد. مراقب پوشش فرزندان‌تان جلوی دوربین باشید و اجازه ندهید از داخل اتاق خواب تماس تصویری بگیرند، برای این کار لازم است سیاست‌ها و راه‌های تماس با مدرسه برای گزارش آزار و اذیت اینترنتی یا محتوای نامناسب آنلاین را بدانید.

وقتی کودکان زمان بیشتری را در فضای مجازی می‌گذارنند، ممکن است درمعرض تبلیغات بیشتری قرار بگیرند که غذا‌های ناسالم، کلیشه‌های جنسیتی یا موضوعات نامتناسب با سن‌شان را ترویج می‌کنند. به فرزندتان کمک کنید تا تبلیغات آنلاین را تشخیص دهد و از این فرصت استفاده کنید تا با هم برخی پیام‌های منفی را شناسایی کنید.

پنجمین پیشنهاد و آخرین آن ایناست که بگذارید فرزندتان اوقات خوشی داشته باشند و ابراز وجود کنند زیرا گذراندن زمان در خانه می‌تواند فرصت خوبی برای فرزندان شما باشد تا از فضای مجازی برای انعکاس نظرات خود و حمایت از کسانی که در این بحران به کمک نیاز دارند، استفاده کنند.

فرزندان خود را تشویق کنید تا با بهره‌گیری از ابزار‌های دیجیتال فعالیت جسمانی داشته باشند، به عنوان مثال تشویق به استفاده از ویدیو‌های ورزشی آنلاین برای بچه‌های کوچک و بازی‌های ویدیویی که تحرک آن‌ها را زیادتر می‌کند.

به یاد داشته باشید که بین سرگرمی‌های آنلاین و فعالیت‌های غیرآنلاین تعادل برقرار کنید، به عنوان مثال اگر امکان دارد بیرون و در فضای آزاد هم وقت بگذرانید.