گردشگری فرصتی برای توسعه متوازن سیستان و بلوچستان
رویداد۲۴ دیدارنیوز ـ فواد شمس*: متاسفانه در روز‌های اخیر اخبار ناراحت کننده‌ای از منطقه بلوچستان به گوش میرسد. فقر و محرومیت و تبعیض انباشته شده در سال‌های اخیر موجب شده که نارضایتی در این مناطق به حق در بین مردمان خوب ساکنش گسترش یابد و هر بار به بهانه‌ای شاهد اتفاقات ناگوار برای هم‌میهنان ساکن دراین منطقه باشیم.
قطعاً مشکلات و راه‌حل‌های مرتبط با بلوچستان طیف وسیعی را تشکیل می‌دهد. برای رفع تبعیض و برطرف کردن محرومیت و فقر
گردشگری صرفاً در کنار دیگر شاخصه‌های توسعه صنعتی، اجتماعی و اقتصادی باید در نظر گرفته شود. گردشگری مکمل اقدامات زیربنایی دیگر است.
مردمان ساکن در این منطقه نیاز است برنامه‌ریزی همه جانبه صورت بگیرد. نمی‌توان با یک نگاه شعاری و سطحی برخورد کرد. با این رویکرد این مطلب هم قطعاً گردشگری را حلال تمام مشکلات نمی‌داند. بلکه گردشگری صرفاً در کنار دیگر شاخصه‌های توسعه صنعتی، اجتماعی و اقتصادی باید در نظر گرفته شود. گردشگری مکمل اقدامات زیربنایی دیگر است.
پس همین ابتدا مطلب تأکید کنم این نگاه فانتزی‌گونه رایج را ندارم که راه انداختن گردشگری در سواحل و ... می‌توان یک شبه چهره فقر و تبعیض در بلوچستان بزداید. بلکه گردشگری را صرفاً یک مکمل در کنار دیگر شاخصه‌های توسعه متوازن دراین منطقه می‌دانم.
تبدیل مرز‌ها به فرصتی برای توسعه گردشگری نه تهدید ملی
مناطق مرزی ایران به دلایل جغرافیایی و بعضاً سیاسی و فرهنگی با مسأله کمبود امکانات و عدم سرمایه‌گذاری مواجه هستند. همین موضوع باعث شده است که زیرساخت‌های مناسب برای توسعه این مناطق به وجود نیاید. در این بین بلوچستان به دلایل مختلف جغرافیایی و تاریخی وضعیت نامساعدتری نسبت به دیگر مناطق مرزی ایران دارد.
برای همین پدیده‌هایی هم، چون همین بحث سوخت‌بری و کول‌بری را باید در بستر همین فقر، بیکاری و کمبود امکانات بررسی کرد. متأسفانه در چند سال اخیر هم شاهد برخی مشکلات اجتماعی، سیاسی و امنیتی در این مناطق بوده‌ایم. این در حالی است که مناطق مرزی ایران دارای پتانسیل بالا برای رشد و توسعه متوازن و عادلانه هستند که یکی از موارد مهم در این بین همین موضوع گردشگری
نباید با رفتار‌های نامتوازن به جای ایجاد بستری برای رشد و توسعه متوازن در بلوچستان به اسم گردشگری معضلی بر معضلات دیگر آن افزود است. البته باید در این مورد به این مهم توجه داشت که توسعه گردشگری نیاز به مطالعه دقیق و در نظر گرفتن تمام ابعاد اقتصادی، زیست‌محیطی، فرهنگی و اجتماعی است. نباید با رفتار‌های نامتوازن به جای ایجاد بستری برای رشد و توسعه متوازن در بلوچستان به اسم گردشگری معضلی بر معضلات دیگر آن افزود. اگر گردشگری را به درستی در این منطاق برنامه‌ریزی کنیم، اما می‌توان امیدوار بود که گردشگری تبدیل به یک صنعت اشتغال‌زا برای مردمان آن منطقه شود.
اکثر این مناطق جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارند. در مورد مشخص مد نظر ما استان سیستان و بلوچستان در تمامی سند‌های توسعه در جنوب شرق کشور جایگاه ویژه‌ای دارد؛ از نظر گردشگری نیز بلوچستان یکی از غنی‌ترین تاریخ‌ها و فرهنگ‌ها را دارد. همچنین طبیعت بکر و کمتر دست خورده این منطقه می‌تواند چشم هر بیننده‌ای را جذب کند. وجود اماکن باستانی و تاریخی در این منطقه منجر به ایجاد قابلیت‌های گردشگری در آن شده است. با این وجود که این استان می‌تواند به عنوان منبع درآمدزایی برای منطقه و کشور باشد و از فقر و بیکاری مردم منطقه بکاهد، واقعیت امر این است که صنعت گردشگری نتوانسته در این منطقه موفقیت چندانی به دست آورد.
امنیت و گردشگری، مکمل همدیگر در بلوچستان
امروزه برخلاف گذشته، تنها راه حل ایجاد امنیت درمناطق مرزی استفاده از روش‌های نظامی و امنیتی نیست؛ بلکه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های توسعه اعم از توسعه کارکرد‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و بدون حضور نیرو‌های نظامی و امنیتی، امنیت نواحی مرزی را تامین کنند. گسترش صنعت گردشگری یکی از این راهکار‌ها برشمرده می‌شود.
صنعت گردشگری در امنیت ملی یک کشور دارای جایگاه مهمی است. اکثر کشور‌های توسعه یافته با وجود دارا بودن منابع کلان اقتصادی و درآمد، ترجیح می‌دهند در صنعت گردشگری سرمایه‌گذاری کنند. حضور مستقیم بازدیدکنندگان و گردشگران در یک منطقه مرزی علاوه بر توسعه اقتصادی و تبادلات فرهنگی، آن بخش از کشور را به عنوان یک قطب امن برای زندگی و گردشگری تبدیل می‌کند. از سوی دیگر باید گفت که گردشگری نیاز به یک بستر امن دارد. باید امنیت یک منطقه برقرار باشد، تا بتوان امید داشت که گردشگری در آن منطقه رشد یابد. از طرف دیگر گسترش صنعت گردشگری در هر منطقه‌ای موجب فراهم آمدن درصدی از امنیت در آنجا خواهد شد.
امنیت و گردشگری، پارامتر‌های یک معادله هستند که نسبتی مستقیم با هم دارند. در واقع همانطور که یکی از عوامل مهم توسعه گردشگری وجود امنیت است، رونق گردشگری در یک منطقه و تردد گردشگران در یک مقصد، منجر به ایجاد امنیت خواهد شد.
امنیت و گردشگری، پارامتر‌های یک معادله هستند که نسبتی مستقیم با هم دارند. در واقع همانطور که یکی از عوامل مهم توسعه گردشگری وجود امنیت است، رونق گردشگری در یک منطقه و تردد گردشگران در یک مقصد، منجر به ایجاد امنیت خواهد شد. افزایش شمار گردشگران نیز موجب رونق گرفتن کسب‌وکار، افزایش درآمد شرکت‌ها و مؤسساتی می‌شود که در امر گردشگری فعال هستند. توسعه گردشگری به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته، عامل مؤثری برای مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد طبقات محروم می‌شود. همین امر کاهش بیکاری، رونق اقتصادی و اجتماعی به ارمغان می‌آورد.
گسترش تبادل فرهنگی
به جرأت می‌توان گفت بلوچ‌ها یکی از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی هستند که هنوز هم آداب و رسوم و سنت‌های قدیمی ایرانیان را با خود حفظ کرده‌اند حتی بر اساس مطالعات مردم‌شناسانه لباس بلوچ‌ها نزدیک‌ترین نوع پوشش به ایرانیان باستان است. زبان بلوچی یکی از شاخه‌های مهم باقی مانده از زبان‌های کهن ایرانی است. بسیاری از آداب و رسوم بلوچ‌ها از عمق تاریخ باقی مانده است. اما متأسفانه در سال‌های اخیر بازنمایی رسانه‌ای بلوچ‌ها در ایران چندان خوب صورت نگرفته است. متأسفانه نوع تصویری که از بلوچستان در افکار عمومی دیگر مردمان ساکن ایران شکل گرفته است، واقعی نیست. در این بین هم صدا و سیما هم رسانه‌های خارجی کشوری نقش مخربی داشته اند. تصویر غیرواقعی از بلوچستان و مردمانش به مخاطب ارائه داده شده است.
برای همین گردشگری و حضور دیگر مردمان و ایرانیان در این خطه می‌تواند سریعاً این تصویر مخدوش شده را ترمیم کند و موجب همبستگی ملی و مردمی بین گردشگران و ساکنان بلوچستان شود. برخورد‌های مستقیم مردمان با یکدیگر قطعا امر بسیار مهمی برای بالا بردن همبستگی اجتماعی_ملی است. وقتی یک گردشگر برخورد صمیمانه و منصفانه یک کاسب بازار چابهار یا ایرانشهر و نیکشهر را ببیند قطعاٌ تصویری درست و زیبا از مردمان بلوچستان در ذهنش شکل می‌گیرد. وقتی گردشگران، مهربانی و مهمان‌نوازی روستاییان بلوچستان را ببیند قطعاً همبستگی ملی بین ایرانیان افزایش می‌یابد. وقتی مردمان بلوچستان هم متقابلاً ببینند که از سرتاسر ایران به خطه آنان می‌آیند و زیبایی‌های آن را می‌ستایند حس تعلق بیشتری به دیگر مردمان ساکن ایران پیدا می‌کند. مزیت‌های اقتصادی این مبادلات هم سرجای خودش!
می‌توان گفت بلوچ‌ها یکی از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی هستند که هنوز هم آداب و رسوم و سنت‌های قدیمی ایرانیان را با خود حفظ کرده‌اند حتی بر اساس مطالعات مردم‌شناسانه لباس بلوچ‌ها نزدیک‌ترین نوع پوشش به ایرانیان باستان است
ایجاد بازارچه‌های مرزی
تجربه ایجاد بازارچه مرزی می‌تواند به کاهش مشکلات منطقه بلوچستان کمک کند. خصوصاً این که بندر چابهار می‌تواند یکی از بنادر مهم ورود کالا باشد. این تجربه در مناطق مرزی کردستان ایران امتحان خوبی پس داده است. نمونه شهر‌های بانه و مریوان! وجود این بازارچه‌ها اثرات مثبتی مانند بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و کاهش مهاجرت دارد. در استان سیستان و بلوچستان، منطقه چابهار دارای این پتانسیل است. اگر با برنامه‌ریزی مشخص و مدون بتوان چنین کاری را گسترش داد، این شاخه از گردشگری می‌تواند یکی از پایه‌های اساسی اقتصادی در این استان مرزی باشد.
تسریع توسعه سواحل مکران
سواحل مکران در جنوب‌شرق ایران و در یک منطقه نسبتاً بکر و کم‌جمعیت قرار دارد. با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و جاذبه‌های فرهنگی و انسانی و وجود انواع فرصت‌های گردشگری ازجمله جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی، تاریخی و اجتماعی و نزدیکی به کشور‌های حوزه خلیج‌فارس، هند، افغانستان و پاکستان و همین‌طور برخوداری از منطقه آزاد تجاری‌صنعتی چابهار، این سواحل می‌تواند با مدیریت و برنامه‌ریزی علمی به قطب گردشگری مهمی در سطح منطقه تبدیل شود و یکی از محور‌های مهم گردشگری کشور باشد. وجود آثار تاریخی، جاذبه‌های ورزشی‌تفریحی و سواحل شنی و جذابیت‌های طبیعی از نقاط قوّت و جذاب این منطقه برای گردشگران است، بنابراین انتظار می‌رود با برنامه‌ریزی درست و تقویت تبلیغات، تعامل و همفکری مسئولان منطقه آزاد و سازمان‌های مرتبط با گردشگری و مردم و توسعه اکوتوریسم، گردشگری در این ناحیه توسعه یابد.
چابهار نگین انگشتری مکران
چابهار دارای جاذبه‌های متنوع تاریخی، ژئوتوریستی، فرهنگی، روستایی، ساحلی و... است. تاکنون از این قابلیت‌ها برای ایجاد اشتغال، درآمد، افزایش سطح آگاهی مردم، افزایش سطح مبادله فرهنگی و... استفاده بهینه نشده است؛ ازاین‌رو، برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه گردشگری برای جذب گردشگران داخلی و خارجی لازم به‌نظر میرسد. خوشبختانه چابهار در سال‌های اخیر توسعه خوبی پیدا کرده. تبدیل آن به منطقه آزاد تجاری و یکی از مراکز ترانزیت دریایی کشور خوب ارزیابی می‌شود. در این بین، لازم است برای توسعه انواع گردشگری ازجمله ژئوتوریسم، گردشگری تاریخی، گردشگری روستایی و گردشگری ورزشی برنامه‌ریزی شود. اگر این اقدامات صورت بگیرد، چابهار می‌تواند تبدیل به قطب بین‌المللی گردشگری در جنوب‌شرق ایران شود.
بندر چابهار مهم‌ترین شهر این منطقه است. فاصله هوایی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله بندر چابهار تا مرکز استان حدود ۸۰۰ کیلومتر است. این شهرستان دارای حدوداً ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در کناره دریای عمان است که این گستردگی مرز آبی، برای توسعه انواع ورزش‌های آبی ساحلی و درنتیجه گردشگری
آبی در این منطقه مناسب است. این منطقه گرم‌ترین نقطه کشور در زمستان و خنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. خلیج چابهار به‌دلیل طلوع‌ها و غروب‌های زیبایش در کناره‌های دریای عمان و با صخره‌های بزرگی که در قسمت جنوبی شهرستان چابهار بر اثر پیشروی آب دریا و فرسایش سنگ‌های رسوبی پدید آمده‌اند، چشم‌اندازی زیبا پیش چشم می‌نهد.
فوری‌ترین اقدام برای چابهار باید تکمیل سریع راه‌آهن و اتصالش به شبکه ریلی کشور باشد. به دلیل بعد مسافت سفر به چابهار هنوز خیلی گران و سخت است، اما اگر قطار راه بیافتد می‌توان تور‌های گردشگری مبتنی بر شبکه ریلی تعریف کرد که خودش یک جاذبه است و هزینه‌ها را هم به مراتب کاهش خواهد داد.
به جای نگاه امنیتی، گردشگری را گسترش دهید
یکی از راه‌های کارآمد و کم هزینه برای حل بحران‌های موجود در مناطق مرزی ایران -خصوصاً در جنوب شرقی کشور- همین گسترش صنعت گردشگری است. گردشگری به عنوان یک فعالیت روبه رشد هم اثرات اقتصادی دارد و هم موجب تعمیق پیوند‌های فرهنگی و اجتماعی بین مردم ساکن در این منطقه با دیگر شهروندان مرکزنشین می‌شود و می‌تواند نقش مهمی درافزایش حس تعلق به مکان و تحکیم وحدت ملی در کنار بهبود و ارتقای امنیت مناطق مرزی ایران داشته باشد.
*کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری
