تظاهرات زنان روس در هشتم مارس ۱۹۱۷

رویداد۲۴ امیر بیابانگرد: در روز هشتم مارس ۱۹۱۷ (در تقویم ژولینی ۲۳ فوریه ۱۹۱۷) زنان پرولتر در پتروگراد روسیه علیه گرسنگی، جنگ و تزاریسم تظاهرات کردند. آنان با شعار «نان و صلح» به خیابان‌ها آمدند و خواستار پایان دادن به جنگ اول جهانی، کمبود مواد غذایی و استبداد مطلقه شدند.

دیگر کارگران شهر نیز در پشتیبانی از این تظاهرات اعلام اعتصاب عمومی کردند. ۸ مارس ۱۹۱۷ روزی فراموش‌نشدنی و تاریخ‌ساز در روند انقلاب روسیه است. این روز تاریخی آغازگر انقلاب فوریه شد. در آن سال روسیه تزاری چنان دچار کمبود غذا شده بود که حتی مطیعان حاکمیت نیز دست به شورش زدند. خیل عظیمی از کارگران کارخانه‌ها هم که بر اثر فشار جنگ جهانی اول به شدت تضعیف شده بودند به تظاهرات پیوستند.

سربازان ناراضی با پیوستن به شورشیان و اعتصاب‌کنندگان مراکز صنعتی باعث ایجاد هرج و مرج در شهر‌ها از جمله پتروگراد شدند که این مهم به سقوط تزار کمک بسیاری کرد.

انقلاب فوریه ۱۹۱۷ که با محوریت شهر پتروگراد، باعث سقوط نیکلای دوم تزار روسیه و پایان یافتن حکومت رومانوف‌ها شد و در پی این اتفاق دولتی موقت سر کار آمد که حاصل اتحاد لیبرال‌ها و سوسیالیست‌هایی بود که خواهان اصلاحات بودند.

چند ماه بعد دومین انقلاب موسوم به انقلاب اکتبر (در تقویم میلادی نوامبر) رخ داد که موجب سرنگونی آن دولت موقت و تغییر کلی ساختار روسیه شد. انقلاب کبیر سوسیالیستی اکتبر به رهبری ولادیمیر لنین نیز سبب‌ساز برپایی نظام شورایی در روسیه تحت عنوان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شد.

لئون تروتسکی از رهبران کمونیست انقلاب روسیه در رابطه با هشتم مارس ۱۹۱۷ می‌گوید: «بیست و سوم فوریه (هشتم مارس) روز بین‌المللی زن بود و جلسات و اقداماتی پیش‌بینی شده بود، ولی ما تصور نمی‌کردیم که این روز زن، انقلاب به پا می‌کند. اقدامات انقلابی پیش‌بینی می‌شدند، اما زمان آن‌ها مشخص نبود. برخلاف دستورها، کارگران نساجی در چندین کارخانه کارشان را رها کرده و نمایندگانشان را برای حمایت از تظاهرات فرستادند که منجر به اعتصاب توده‌ها شد. همه به خیابان‌ها ریختند.»

بیشتر بخوانید: تظاهرات زنان ایرانی علیه حجاب اجباری

به گزارش رویداد۲۴ پیشینه‌ این روز به هشتم مارس ۱۸۵۷ باز‌می‌گردد. در آن روز زنان کارگر کارگاه‌های پارچه‌بافی در نیویورک به خیابان ریختند و خواهان افزایش دستمزد، کاهش ساعت کار و بهبود شرایط نامناسب کار خود شدند. این تظاهرات با حمله پلیس و کتک‌زدن زنان به هم خورد.

پنجاه سال بعد، در سال ۱۹۰۷ و در دوره‌ی اوج مبارزات زنان برای تامین حقوق سیاسی و اجتماعی خود زنان بار دیگر دست به تظاهرت زدند. دو هزار زن تظاهرکننده در نیویورک و در هشتم مارس ۱۹۰۹ پیشنهاد کردند که هر سال روز یکشنبه آخر فوریه (مارس) تظاهراتی سراسری در آمریکا به مناسبت روز زن برگزار شود.

در سال ۱۹۱۰ دومین کنفرانس زنان سوسیالیست به رهبری کلارا زاتکین تئوریسین کمونیست حقوق زنان، به مسئله تعیین روز جهانی زن پرداخت. زنان سوسیالیست اتریشی قبلاً روز اول ماه می را پیشنهاد کرده بودند. اما اول ماه می، روز جهانی کارگر، جایگاه و مفهومی داشت که می‌توانست اهمیت و جایگاه مبارزه مشخص بر سر مسئله زن را تحت الشعاع قرار دهد.

همچنین زنان سوسیالیست آلمان، روز ۱۹ مارس را پیشنهاد کردند. مناسبت این روز، مبارزات انقلابی در سال ۱۸۴۸ علیه پادشاهی پروس بود که به عقب‌نشینی لفظی حکومت، از جمله در مورد مطالبات زنان، انجامید.

دومین کنفرانس زنان سوسیالیست تاریخ برگزاری نخستین مراسم روز زن را ۱۹ مارس ۱۹۱۱ تعیین کرد. تصمیم‌گیری قطعی برای تعیین روز جهانی زن به بعد موکول شد. انترناسیونال دوم بعد از انتشار قطعنامه کنفرانس در مورد تعیین روز جهانی زن، از این تصمیم حمایت کرد و نخستین تشکیلاتی بود که این روز را به رسمیت شناخت.

۱۹ مارس ۱۹۱۱ خیابان‌های آلمان، اتریش، سوئیس و دانمارک با مارش زنان به لرزه در آمد. نیرو‌های پلیس به تظاهرات حمله بردند و به ضرب و شتم زنان پرداختند و گروهی را دستگیر کردند.

سال ۱۹۱۳ دبیرخانه بین‌المللی زنان (یکی از نهاد‌های انترناسیونال سوسیالیستی دوم)، هشتم مارس را با خاطره مبارزه زنان کارگر در آمریکا، به‌عنوان روز جهانی زن انتخاب کرد. در همان سال، زنان زحمتکش و زنان روشنفکر انقلابی در روسیه تزاری و در سراسر اروپا، مراسم هشتم مارس را به شکل تظاهرات و میتینگ برگزار کردند.

در سال ۱۹۱۴ جنگ اول جهانی درگرفت. در اروپا که مرکز جنگ بود، زنان انقلابی تلاش کردند تظاهرات هشتم مارس ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ را تحت شعار مرکزی علیه جنگ امپریالیستی برگزار کنند.

در کشور‌های درگیر جنگ، طبقات مختلف به موافقان و مخالفان جنگ تقسیم شده بودند و انشعاب در صفوف جنبش زنان، مانع از برگزاری سراسری و گسترده‌ی روز زن شد.

پس از هشتم مارس تاریخی ۱۹۱۷ و در سال ۱۹۲۱، کنفرانس زنان انترناسیونال سوم کمونیستی در مسکو برگزار شد. در آن کنفرانس، روز هشتم مارس به عنوان روز زن به تصویب رسید. کنفرانس، زنان سراسر دنیا را به گسترش مبارزه علیه نظم موجود و برای تحقق خواسته‌هایشان فرا خواند.

از اواسط دهه‌ی ۱۹۳۰، دنیا یک بار دیگر به سوی جنگ جهانی رفت. برگزاری تظاهرات روز زن در کشور‌هایی که تحت سلطه‌ی فاشیسم بودند، غیرقانونی اعلام شد. با وجود این ممنوعیت، هشتم مارس ۱۹۳۶، زنان برلین تظاهرات کردند. در همان روز، اسپانیای فاشیست شاهد تظاهرات روز زن در مادرید بود.

۳۰ هزار زن کمونیست و جمهوری‌خواه، شعار آزادی و صلح سر دادند. در پی جنگ دوم جهانی، انقلاب‌ها و جنبش‌های رهایی‌بخش در تعدادی از کشور‌ها درگرفت.

در دهه ۱۹۶۰، در کشور‌های آسیا، آفریقا و امریکای لاتین جنبش‌های رهایی‌بخش به پا خاسته بودند. در کشور‌های سرمایه‌داری پیشرفته نیز جنبش‌ها و مبارزات انقلابی بالا گرفته بود و جنبش رهایی زن نیز اوج و گسترشی چشمگیر یافت.

در آمریکا و اروپا، زنان علیه سنت‌ها و قیود و قوانین مردسالارانه و احکام اسارت‌بار کلیسایی به پا خاستند. در جنبش زنان موضوعاتی نظیر حق طلاق، حق سقط جنین، تامین شغلی، منع آزار جنسی، ضدیت با هرزه‌نگاری، کاهش ساعات کار روزانه و ... مطرح شد.

این جنبش موفق شد در برخی از این زمینه‌ها پیشروی کند. در تظاهرات هشتم مارس ۱۹۶۹، زنان در دانشگاه برکلی در امریکا گرد آمدند و علیه جنگ در ویتنام تظاهرات کردند و سرانجام در سال ۱۹۷۵ سازمان ملل متحد هشتم مارس را به عنوان روز جهانی زن به رسمیت شناخت.

به طور کل این روز در ابتدا به‌عنوان یک رویداد سیاسی و اجتماعی در میان احزاب سوسیالیست امریکا، آلمان و اروپای شرقی آغاز شد، اما بعداً در فرهنگ بسیاری از کشور‌ها ظاهر شد و متاسفانه با نهادینه شدن مصرف‌گرایی، روزجهانی زن هم در برخی کشورها، رنگ و بوی سیاسی و اجتماعی خود را از دست داده و صرفاً تبدیل به مناسبتی برای تبریک و شادباش و تقدیم کادو شده است!