سرنوشت برجام در دولت رئیسی / معضل بایدن در مواجهه با دولت جدید ایران چیست؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: نشریه آمریکایی واشنگتن پست در گزارشی انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایران را مورد بررسی قرار داده و معضل دولت امریکا در مواجهه با دولت جدید ایران را تحلیل کرده است. این رسانه مدعی شده ایران این ماه کسل‌کننده‌ترین و مهمترین انتخابات تاریخ انتخابات‌های ریاست جمهوری خود را برگزار کرده است.

واشنگتن پست در توصیف ابراهیم رئیسی در گزارش خود مدعی شده او برخلاف اسلاف خود چندان درگیر امور خارجی نبوده است. در حالی که حسن روحانی و هاشمی رفسنجانی در تقابل با آمریکایی‌ها، اسرائیلی‌ها و یهودیان در سراسر جهان نقش داشتند و هر دو روحانی عملگرا محسوب می‌شدند، ابراهیم رئیسی بیشتر معطوف به داخل بوده است.

موقعیت ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۰ 

این رسانه نقطه برجسته انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ را موقعیتی سختی خوانده که جمهوری اسلامی در آن قرار گرفته و به یک مجری نیاز دارد. رئیسی برای بازی این نقش نه خیلی شناخت دارد و نه خیلی خوش‌صحبت است، اما او همه تلاش خود را برای حفظ گفتمانی که هر روز تعداد بیشتری از ایرانی‌ها نسبت به آن تردید می‌کنند، خواهد کرد.

در ادامه این گزارش آمده انتخابات ۱۴۰۰ برای آینده ایران هم نقش مهمی داشته است. داستان ابراهیم رئیسی داستان ایران مدرن است. او در سال ۱۹۶۰ در یک خانواده روحانی در مشهد به دنیا آمد. دروس حوزوی را در قم در سن ۱۵ سالگی آغاز کرد و یکی از اعضای مدرسه حقانی بود. بعد از پیروزی انقلاب، ائتلاف سکولارها، لیبرال‌ها، مارکسیست‌های اسلامی و اسلام‌گرایان بنیادین به رهبری روحانیون شکست و در این جنگ قدرت مجریانی بر سر کار آمدند. رئیسی در دهه دوم زندگی خود به عنوان دادستان کرج انتخاب شد و در سرکوب مخالفان نقش داشت.

سابقه ابراهیم رئیسی

واشنگتن پست نوشته بعد از درگذشت آیت الله خمینی، رئیسی ترفیع گرفت و رئیس دفتر بازرسی کل و عضو دادگاه ویژه روحانیت شد که یکی از نهاد‌های مهم جمهوری اسلامی بود. این نهاد مسئولیت رسیدگی به اتهامات و جرایم روحانیون را برعهده دارد. بعد از این دوران آزمایش‌های سخت آغاز شد. در دهه ۱۹۹۰ نخبگان سیاسی اصلاحات به رهبری خاتمی خواستار برقراری هارمونی میان اصول دین و اصول دموکراسی شدند. مقامات سطح پایین‌تر و روشنفکران نزدیک به خاتمی در بیان خواسته‌هایشان جسورتر بودند. اما در آن دوران رئیسی رابطه خوبی با اصلاح طلبان نداشت و بسیاری از روزنامه‌های اصلاح طلب در آن دوران توقیف شد.

این گزارش به انتخابات سال ۸۸ اشاره کرده و نوشته بعد از این اعضای نزدیک به جنبش سبز از جمله هاشمی رفسنجانی به حاشیه رفتند. پنج سال بعد رئیسی درباره رهبران محصور جنبش سبز اعلام کرد که نظام با ان‌ها رفتار رحمانی داشته است.

واشنگتن پست مدعی شده نظام جمهوری اسلامی از انتخابات ۸۸ درس گرفت و فهمید دو قطبی‌های حداکثری منجر به اعتراضات خیابانی خواهد شد. پس باید همه تلاشش را برای محدود کردن دامنه انتخاب‌ها و کاندیدا‌ها انجام دهد. در سال ۲۰۱۶ شایعاتی درباره تمایل نظام به انتخاب رئیسی منتشر شد. اما برای بازی نقش اجرایی لازم بود که رئیسی مهارت‌هایش را از صِرف قوه قضاییه گسترش دهد. برای همین منظور او به تولیت آستان قدس انتخاب شد. این موسسه خیریه سالانه میلیون‌ها زائر حرم را ساماندهی می‌کند و دارایی آن بیش از ۱۵ میلیارد دلار تخمین زده شده است.

در ادامه آمده با وجود این سمت، چهره عمومی رئیسی همچنان بی‌تغییر مانده بود. در اولین انتخابات ریاست جمهوری که رئیسی در ان رقابت کرد (سال ۲۰۱۷) او موفق شد ۳۸.۵ درصد آرا را کسب کند. از این جا به بعد او خود را در قامت رئیس قوه قضاییه به عنوان داعیه‌دار مبارزه با فساد معرفی کرد.

بیشتر بخوانید: برنامه سیاست خارجی دولت رئیسی ؛ از حرف تا عمل

رئیسی چهره جدید قابل اعتماد نظام

به گزارش رویداد۲۴ این رسانه نوشته نظام ایران در سال ۲۰۲۱ یک چهره قابل اعتماد پیدا کرده است. تعداد زیادی از کاندیدا‌ها توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند و در نتیجه رئیسی تقریبا بدون رقیب در انتخابات شرکت کرد. مناظره‌های انتخاباتی که اغلب سرو صدای زیادی در شبکه‌های اجتماعی برپا می‌کرد، این بار سوت و کورتر بود. نامزد‌ها برای حمله به دستاورد‌های روحانی متحد شده بودند و هیچ یک هم محبوبیت خیلی بالایی نداشتد. در پایان نیمی از رای دهندگان روز انتخابات در خانه ماندند و تقریبا ۳.۷ میلیون رای باطله به صنذوق ریخته شد و رئیسی پیروز انتخابات شد.

تاثیر انتخابات بر زندگی ایرانیان

واشنگتن پست این وضعیت را معضلی برای بایدن خوانده و نوشته جمهوری اسلامی هیچ وقت یک نظام استبدادی نبوده است. مجموعه‌ای از نهاد‌های انتخاباتی درون سازوکار نظام نهفته‌اند. انتخابات‌ها ممکن است مرزبندی‌های اساسی قدرت را دستکاری نکنند، اما وسیله‌ای برای ابراز نارضایتی‌های موردی مردم از نظام هستند. از سوی دیگر حاکمیت برخی مطبوعات انتقادی را تحمل می‌کند.

در ادامه آمده نبوغ جمهوری اسلامی در این است که به توده‌ها هر از چند گاهی فرصت مشارکت داده می‌شود. یک ایرانی می‌تواند رای بدهد و واقعا هم این رای‌ها بر زندگی او تاثیر خواهند داشت. پیروزی خاتمی در سال ۷۶ برای یک یا دو سال نظارت گشت ارشاد و پلیس‌های اخلاقی را محدود کرده بود. اولین دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد منجر به افزایش پرداخت یارانه‌های مستقیم به ایرانیان طبقه پایین شد. نهاد‌های انتخابی ایران ممکن است بر نهاد‌های دینی نظارتی نداشته باشند، اما راه تنفسی فراهم می‌کنند.

رئیسی در چه شرایطی دولت را تحویل می‌گیرد

واشنگتن پست مدعی است که پیروزی ابراهیم رئیسی این قطار را از ریل خارج کرده است. تصور اصلاح‌طلبانه که گمان می‌کرد می‌تواند از طریق قانون اساسی، آزادی به ارمغان بیاورد به کلی از بین رفت. اختلاف طبقاتی در افزایش یافته است؛ همچنانکه روز‌های آخر شاه نیز وجود داشت. دولت و طبقه سرمایه‌دار مستبد شغل کافی برای مردم ایجاد نکرده‌اند. ایده اقتصاد مقاومتی که بر پایه اتکا بر بازار‌های داخلی بنا شد، توسط دولت‌هاخوب اجرا نشده و مدیریت را مشکل‌ساز کرده است.

در ادامه این گزارش آمده الیگارشی روحانیون ایران پاسخی برای معضلات مردم ایران ندارند. شکاف بین دولت و جامعه هرگز بیشتر از امروز نبوده است. مردم ایران دیگر سوژه محوری نیستند. ملتی که هر دهه یک بار دست به اعتراضات سراسری می‌زد، امروز فاصله اعتراضاتش کمتر شده است. آخرین اعتراضات سراسری کشور در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ رخ داده و توسط طبقه کارگر رهبری می‌شده است.

مشکلات جو بایدن با دولت رئیسی

واشنگتن پست مدعی شده در چنین شرایطی انتخاب رئیسی یک انتخاب ناخوشایند و مشکل‌ساز برای استراتژی‌های دیپلماتیک دولت بایدن است. اول به خاطر مسائل مربوط به حقوق بشر که یکی از اولویت‌های دولت بایدن است. احیای برجام که ده‌ها میلیارد دلار پول ایران را آزاد کرده و تحریم‌ها علیه این کشور لغو می‌کند باید با رئیس جمهوری انجام شود که قبلا توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا با عبارات دقیقی تحریم شده است.

سرنوشت برجام در دولت رئیسی

مشکل بعدی دولت بایدن مفاد خود برجام است. مذاکرات وین احتمالا موفقیت‌آمیز خواهد بود و هر دو طرف به تعهداتشان در برجامی که برخی بند‌های آن به زودی منقضی می‌شوند، برمی‌گردند. دولت آمریکا اصرار دارد به محض احیای توافق باید نواقص آن از طریق مذاکرات جدیدی درباره موضوعات موشکی و منطقه‌ای حل شود. رئیسی به وضوح اعلام کرده که قرار نیست به توافق دیگری تن بدهد.

واشنگتن پست مدعی شده ابراهیم رئیسی به اندازه کافی شناختی از دیپلماسی ندارد که با رهبر ایران در مورد منطق امتیاز‌های کوتاه‌مدت هسته‌ای در برابر قدرت اقتصادی بلندمدت مجادله کند. رئیسی فکر می‌کند فرهنگ و تاثیرات ناخوشایند نفوذ خارجی بیش از هر چیز اهمیت دارد.

این رسانه پیش‌بینی کرده که در ماه‌های آتی افراد بیشتری در واشنگتن قانع خواهند شد که حداقل وجود یک توافق هسته‌ای برای محدود کردن ایران ضروری است، اما همزمان گروه‌های کنترل کننده سلاح و طرفداران ان‌ها مطمئنا به رویکرد گذشته خود باز خواهند گشت. به اعتقاد آن‌ها لغو تحریم‌ها راه تنفس را برای نظام فراهم می‌کند. این رسانه معضل اصلی دولت بایدن را مساله کنترل سلاح در قرن ۲۱ خوانده است.