نخستین مدرسه مدرن در ایران در تبریز
رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در شهریور ماه سال ۱۳۰۴ که نخستین مدرسه مدرن ایران در تبریز آغاز به کار کرد. این مدرسه در سال ۱۲۵۹ تاسیس شده بود که میسیونرهای مذهبی وظیفه تدریس در آن را برعهده داشتند.
آموزش و پرورش مدرن در ایران بسیار دیر شروع شد و تثبیت آن از همان ابتدا با مخاطرات زیادی همراه بود. برای قرن‌های متمادی یادگیری سواد و آموزش علم در ایران در انحصار روحانیون بود که آن‌ها را مکتب می‌نامیدند.
تا دوران قاجاریه و حتی پهلوی اول، اغلب کودکان در ایران از حق تحصیل محروم بودند و از همان سنین پایین به کار‌های سخت مشغول می‌شدند و اغلب افراد سواد خواندن و نوشتن هم نداشتند. فقط اعیان و اشراف و تعدادی از خانواده‌های طبقات متوسط و بالا می‌توانستند فرزندانشان را به مکتب بفرستند.
آنچه که در مکتب آموخته می‌شد نیز بسیار ناقص بود. کودکان ابتدا الفبا یاد می‌گرفتند و پس از تسلط به آن باید یک کله قند برای استاد می‌بردند! پس از بردن کله قند مرحله بعدی آموزش آغاز می‌شد و روخوانی جزء آخر قرآن را در کنار یکی از کتب فارسی (معمولاً گلستان سعدی یا یکی از کتاب‌های شعرکلاسیک) آغاز می‌کردند.
این روند تا هنگامی که کودک هشت ساله شود ادامه می‌یافته و پس از آن به پسران نوشتن می‌آموختند. علاوه بر نوشتن حروف، حساب و شرعیات [بر اساس رساله مرجع تقلید زمان] نیز به پسران آموخته می‌شد و پایان دوره آموزشی فرا می‌رسید.
دختران نیز حق نداشتند نوشتن بیاموزند چرا که تصور می‌شد «دختر، مشق که بلد شد، کاغذپرانی می‌کند» یعنی نامه عاشقانه می‌نویسد. همچنین تنبیه بدنی شدید، چوب و فلک کردن کودکان و زندانی کردن آن‌ها در زیرزمین هم جزو اصول آموزشی در مکتب حساب می‌شد.
بیشتر بخوانید: مدارس سپاه دانش در ایران در دهه ۴۰
به گزارش رویداد۲۴ با ورود مدرنیته به ایران و انقلاب مشروطه همه چیز شروع به تغییر کرد. در عصر روشنگری حق آموزش رایگان و همگانی برای تمامی افراد تثبیت شده بود و در بسیاری از کشور‌های غربی جا افتاده بود. روشنفکران مشروطه با دیدن آموزش و پرورش مدرن به تدریج شروع به انتقاد از مکتبخانه‌ها کردند و نخستین مدارس مدرن در شهر‌های بزرگ تاسیس شدند.
میرزا حسن رشدیه از مشروطه‌خواهان به‌نام بود که در سفر‌های خارجی‌اش با نظام جدید آموزشی در دنیا آشنا شد و هنگام بازگشت ناصرالدین شاه از فرنگ ماموریت یافت مدارسی به سبک غربی تاسیس کند. میرزا حسن ابتدا به ایروان رفت و مدرسه‌ای در آنجا تاسیس کرد و پس از آن به تبریز آمد و مدرسه رشدیه را تاسیس کرد.
تاسیس مدرسه رشدیه با حواشی بسیاری همراه بود. روحانیون و محافظه‌کاران که آموزش به سبک جدید را خطری بزرگ برای دین و سنت می‌دانستند تاسیس چنین مدارسی را محکوم کردند و مردم عامی به تحریک روحانیون بار‌ها به مدرسه رشدیه حمله کردند و به تخریب آن پرداختند.
اما با وجود اینکه مشروطه‌خواهان ایرانی در تاسیس نهاد آموزش مدرن در ایران زحمات بسیاری کشیدند، پیشگام مدارس مدرن و نخستین موسس آن در ایران مبلغان مذهبی آمریکایی بودند. این مبلغان مذهبی از هواداران فرقه پرسبیتری بودند که شاخه‌ای از مذهب مسیحیت پروتستان است و برای بسط ایده‌های دینی بیشتر بر مسائل تربیتی تاکید می‌کند. به مبلغان این مذهب مسیونر می‌گفتند و بسیاری از این مسیونر‌ها که برای تدریس به ایران آمدند به جنبش مشروطه پیوستند و به همراه مردم ایران با استبداد و نابرابری مبارزه کردند.
نخستین مدرسه مسیونر‌ها در تبریز و در سال ۱۲۵۹ گشوده شد که در آن حدود ۸۰ دانش‌آموز مسلمان و ۱۳۵ دانش‌آموز مسیحی مشغول به تحصیل شدند. نام این مدرسه «مموریال» بود که به معنی یادگاری است و در آن زبان‌های متعددی، چون انگلیسی، فرانسوی و روسی در کنار دیگر علوم مدرن تدریس می‌شد.
احمد کسروی در کتاب تاریخ انقلاب مشروطه می‌گوید: «پیش از جنبش مشروطه و همچنین در سال‌های نخست آن جنبش، مدرسه آمریکاییان در تبریز (مموریال اسکول memoria school) در نزد آزادیخواهان ارجی می‌داشت، زیرا یگانه جایگاهی می‌بود که زبان انگلیسی و دانش اروپایی درس داده می‌شد و بسیاری از جوانان بیدارمغز به آنجا آمد و رفت می‌داشتند و در این هنگام نیز یک داستانی به همبستگی میان آن مدرسه با جنبش مشروطه پدید آورد و آن پیوستن مستر باسکرویل، یکی از آموزگاران آنجا به مجاهدان تبریز و کشته شدن وی در راه مشروطه ایران بود.»
عجایب خصلت‌های ایرانی برای معلمان و کارکنان مدرسه مموریال بسیار جالب توجه بود. ساموئل جی.ویلسون مدیر مدرسه در یک گزارش سالانه چنین اظهار کرده بود: «خیلی عجیب است که فهرست حضور و غیابی را بخوانی که بیش از نیمی از آن‌ها دارای لقب «خان» هستند و نام‌های پدرانشان را «عزت السلطنه» یا «فخر النظام» به یدک می‌کشند. علاوه بر رهبران این مردم، ما معلم‌هایی برای مدارس جدید نیز تربیت می‌کنیم.»
مدرسه مموریال دستاورد‌های بسیاری داشت و عملا نخستین معلمین ایرانی را برای مدارس نسل بعد تربیت کرد. در سال ۱۲۸۵ که با پیروزی انقلاب مشروطه همراه مدرسه مموریال آنقدر گسترش پیدا کرده بود که در روزنامه‌ها برای ثبت نام آگهی می‌داد.
آگهی مدرسه مموریال در روزنامه الحدید که در دوران مظفرالدین شاه منتشر می‌شد چنین بود: «مدرسه آمریکایی موسوم به مموریال که به قرار سنوات سابق به جهت تابستان تعطیل شده بود، شانزدهم رجب افتتاح خواهد شد. هر کس از آقایان مایل باشند که اطفال خود را بدین مدرسه ارسال فرمایند، با کمال ممنونیت پذیرفته خواهند کرد و دروسی که تدریس می‌شود، به قرار ذیل است: فارسی و عربی که مخصوصاً سعی و مراقبت زیاد خواهد شد، انگلیسی و فرانسه و روسی و از علوم مختلفه. توضیح آن که محض اکمال زبان فرانسه، معلم فرانسوی‌الاصل از مملکت فرانسه جلب شده تا افتتاح مدرسه وارد خواهد شد و اشخاصی که خیال تحصیل داشته باشند، لازم است تا شروع مدرسه تشریف آورده و اسامی خود را ثبت دفتر فرمایند.»
مموریال در سال‌های پس از مشروطه نیز به فعالیت خود ادامه داد، ولی در سال‌های بعد رضاشاه پهلوی دستور تعطیلی تمام مدارس خارجی را داد تا به زعم خود مدارس ایرانی را تقویت کند و گسترش دهد. مموریال در این سال به مدرسه پروین تغییر نام داد و همچنین ماندگارشد. پس از انقلاب ۵۷ نیز نام مدرسه پروین، یا همان مموریال، به مدرسه توحید تغییر کرد.
روشن گری نکنید خواهشا ما خودمون بهتر میدونیم گفتم شاید شما هم بدونید