چرا قیمت بنزین نباید افزایش پیدا کند؟/ خرج به دلار، دخل به ریال

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: با انتشار جزییات لایحه بودجه، برخی کارشناسان از احتمال افزایش قیمت حامل‌های انرژی و بنزین در سال ۱۴۰۱ خبر دادند. هرچند در لایحه به طور مشخص اشاره‌ای به سیاست افزایش قیمت بنزین نشده، اما برخی اظهارنظر‌ها حاکی از آن بود که دولت قصد دارد طرحی تحت عنوان «طرح وان» را اجرایی کند.

هفته گذشته فریدون عباسی عضو کمیسیون انرژی مجلس گفته «طرح وان» از دستور کار مجلس خارج نشده و ممکن است این طرح یا طرح مشابه دیگری به بودجه اضافه شود. چند روز بعد عباسی در گفتگو با ایلنا از اجرای طرح افزایش قیمت بنزین در مناطق آزاد خبر داد و گفت: از آن جا که درآمد‌ها در مناطق آزاد متفاوت با بقیه کشور است، شاید مطلوب باشد به صورت آزمایشی مصرف یا قیمت حامل‌های انرژی در این مکان‌ها امتحان شود.

در همین زمینه محمدجواد آذری‎‌جهرمی وزیر پیشین ارتباطات یک ماه پیش در کانال تلگرامی خود اعلام کرد پروژه حذف کارت سوخت در دولت قبلی تمام شده و حالا دولت جدید می‌تواند اقدام به ادغام کارت‌های سوخت با کارت بانکی کند. این گفته جهرمی در کنار اظهارات عباسی به این معناست که احتمالا دولت ممکن است نحوه سهمیه‌بندی بنزین را تغییر دهد. در «طرح وان» سهمیه بنزین به جای اینکه به خودرو تعلق بگیرد، به هر فرد تخصیص داده می‌شود.

در کنار مجموعه این اظهارنظر‌ها نامه‌ای منتسب به محسن رضایی معاون اقتصادی رئیس جمهور به وزرای نفت و اقتصاد و دبیر شورای عالی مناطق آزاد درباره طرح جدیدی تحت عنوان «بازتوزیع یارانه بنزین از طریق ارائه سهمیه بنزین به هر فرد به جای هر خودرو» منتشر شد که به منزله عزم جزم دولت برای افزایش قیمت بنزین بود.

با این وجود علی بهادری جهرمی خبر‌ها مبنی بر اجرای طرح افزایش قیمت در کیش و قشم را تکذیب کرده و گفته این خبر نتیجه سوء برداشت از نامه محسن رضایی بوده است. سخنگوی دولت گفته در این طرح نیز مقرر شده به صورت آزمایشی در دو جزیره قشم و کیش، سهمیه بنزین به‌ جای خودرو‌ها به افراد اختصاص پیدا کند و قیمت عرضه همان نرخ عادی ۱۵۰۰ تومان برای بنزین سهمیه‌ای و ۳۰۰۰ تومان برای بنزین آزاد است که هیچ تفاوتی با نرخ موجود نخواهد داشت.

او در حالی به دولت روحانی بابت اجرای طرح افزایش قیمت بنزین طعنه زده و تصمیم دولت قبلی برای افزایش قیمت بنزین را «یک شبه» خوانده که ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس قوه قضاییه یکی از اعضای کمیته سه نفره تصمیم برای افزایش قیمت بنزین در آبان ۹۸ بوده است.

با وجود این تایید و تکذیب‌ها، اجرای سهمیه‌بندی جدید بنزین در کیش قطعی شده است. روابط عمومی سازمان منطقه آزاد کیش اعلام کرده مبنای اختصاص سهمیه سوخت برای ساکنان جزیره کیش در اجرای «طرح یارانه بنزین برای همه» داشتن کارت کیش‌وندی است.

به این منظور چهار ایستگاه صدور کارت کیش‌وندی در سطح جزیره تعبیه شده و ظاهرا قرار است از پایان دی ماه سهمیه بنزین کیش‌وند‌ها به ازای هر نفر ۲۰ لیتر به ارزش ۳ هزار تومان به کارت بانکی آن‌ها واریز شود.

یک کیش‌وند در گفتگو با رویداد‌۲۴ گفته شواهد و برخی گزارش‌های رسیده از سازمان حمل و نقل جزیره نشان می‌دهد ظاهرا بنزین آزاد قرار است با ارزش ۱۰ هزار تومان عرضه شود.

بیشتر بخوانید: نگرانی درباره افزایش قیمت بنزین/ تغییر سهمیه ها در راه است؟

قیمت فوب خلیج فارس چیست؟

هدف کمیسیون انرژی مجلس روشن است؛ «واقعی کردن قیمت بنزین» و توزیع یارانه بنزین به وسیله سهمیه به افراد به جای خودرو. منظور نمایندگان از واقعی سازی قیمت‌ها در دوره‌های مختلف، همسان سازی قیمت با قیمت فوب خلیج فارس است. این قیمت در اصل در قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسیده مورد اشاره قرار گرفته بود.

بر اساس ماده ۱ قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس رسیده «دولت مکلف است با رعایت این قانون قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند: قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به تدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از نود درصد (۹۰%) قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.»

فوب یا «اف.ا.بی»، مخفف واژه «تحویل روی عرشه» است که برای توصیف فرآیند خاصی از حمل کالا به کار استفاده می‌شود و به معنی قیمت تا لحظه تحویل روی کشتی است. بنابر قوانین بین‌المللی در شرایط فوب فروشنده وظیفه دارد تمامی هزینه‌های کالا را تا محل حمل اصلی متقبل شود و تمامی هزینه‌های بعد از این مرحله اعم از کرایه حمل، بیمه، تعرفه‌های وارداتی و ... را خریدار متقبل شود. در اصل قیمت فوب پایین‌ترین قیمت یک کالا به شمار می‌رود و زمانی که از قیمت فوب خلیج فارس حرف می‌زنیم به معنای پایین‌ترین قیمت تمام شده یک کالا در خلیج فارس است.

چرا نباید قیمت بنزین را به میانگین منطقه رساند؟

بهروزی فر کارشناس انرژی در گفتگو با رویداد۲۴ درباره افزایش احتمالی قیمت بنزین در راستای اجرای قانون هدفمندی یارانه می‌گوید: اینکه بخواهند قیمت را به ۹۰ درصد قیمت فوب خلیج فارس برسانند، چیزی شبیه به فاجعه است.

او با اشاره به اجرای طرح هدفمندی یارانه گفت: یک زمانی حرف‌های پوپولیسیتی زده شد و بر مبنای آن هدفمندی یارانه‌ها را تصویب شد. در آن زمان در دو مرحله قیمت بنزین هفت برابر شد و از ۱۰۰ به ۷۰۰ تومان رسید و به فوب خلیح فارس هم نزدیک شد.

بهروزی فر تاکید کرد ما نباید چارچوب اقتصادی در دنیا را برداریم و در ایران پیاده کنیم. ما عملا در طول زمان سه شاخص برای تورم تعیین کردیم؛ نرخ طلا، دلار و بنزین. اگر قیمت بنزین افزایش پیدا کند، به طبع افزایش سطح عمومی قیمت‌ها را خواهیم داشت، چون قیمت بنزین را به عنوان شاخص درنظر گرفتیم.

او ادامه داد: در زمان ریاست جمهوری خاتمی مجلس تصویب کرد که هر سال ۲۰ درصد به قیمت بنزین اضافه شود و متناسب با قیمت بنزین افزایش تورم هم داشتیم. هر سال همه مردم انتظار داشتند با افزایش قیمت بنزین شاهد افزایش تورم باشیم. ما این را دیکته کردیم که قیمت بنزین شاخص تورم است. اینکه فکر کنیم افزایش قیمت بنزین تاثیری بر تورم ندارد، افسانه است.

خرج به دلار، دخل به ریال

یکی از دلایلی که منطق افزایش قیمت بنزین را زیر سوال می‌برد مساله وجود یک شکاف پر نشدنی میان قیمت بنزین در داخل و قیمت فوب خلیج فارس است. بهروزی فر معتقد است افزایش قیمت بنزین تورم لجام گسیخته به دنبال خواهد داشت. او در توضیح می‌گوید: افزایش قیمت تا نرخ فوب خلیج فارس در یک دوره بسیار کوتاه ارزش پول ملی را کاهش می‌دهد و متعاقبا گپ بزرگتری بین نرخ فوب و قیمت بنزین ایجاد خواهد شد که هیچ دولتی نمی‌تواند این گپ را پر کند. این کار نه تنها به اقشار فرودست کمک نمی‌کند بلکه باعث کاهش قدرت خرید آن‌ها خواهد شد. این یعنی افزایش قیمت بنزین اثر تورمی داشته و ارزش پول ملی را کاهش می‌دهد. هر اندازه قیمت بنزین افزایش پیدا کند، متعاقبا ارزش پول ملی کاهش یافته و عملا شکاف میان ارزش دلاری فوب خلیج فارس و قیمت‌گذاری ریالی بنزین هرگز پر نمی‌شود.

از سوی دیگر نرخ بنزین باید تابعی از قدرت خرید و حداقل حقوق باشد. در جدول زیر نرخ بنزین کشور‌های حوزه خلیج فارس به انضمام حداقل حقوق در این کشور‌ها با نرخ بنزین و حداقل حقوق در ایران مقایسه شده است.

به گزارش رویداد‌۲۴ میانگین قیمت بنزین در کشور‌های خلیج فارس (۵۳ سنت) تقریبا ۷ برابر قیمت بنزین در ایران است. متعاقبا حداقل حقوق در ایران نیز یک هفتم میانگین حداقل حقوق در کشور‌های حاشیه خلیج فارس است. میانگین حداقل حقوق در میان کشور‌های خلیج فارس با احتساب عراق و کویت که حداقل حقوق در آن‌ها به طور متوسط کمتر از نصف سایر کشورهاست، ۶۲۳ دلار است؛ این شاخص در ایران کمتر از ۹۰ دلار است.

در صورت افزایش هفت برابری قیمت بنزین در ایران انتظار می‌رود حداقل حقوق هم به نرخ منطقه نزدیک شود و در این صورت با نزدیک شدن نرخ بنزین به فوب خلیج فارس، حداقل حقوق در ایران باید ۱۸ میلیون تومان در نظر گرفته شود.