گره‌های باز شدنی مذاکرات وین/ اختلافات اساسی در حوزه تحریم و راستی‌آزمایی
رویداد۲۴ گفت‌وگوهای احیای برجام در وین ادامه دارد و هم ایران و هم کشورهای غربی درگیر در این گفت‌وگوها تاکید دارند پیشرفت‌هایی در مذاکرات وین حاصل شده است. وزیر امور خارجه ایران اخیرا در گفت‌وگویی با شبکه خبری الجزیره که جزییات زیادی درباره روند گفت‌وگوهای احیای برجام را شامل می‌شد، اعلام کرده است که «مذاکرات در مسیر درست خودش قرار دارد» مقام‌های غربی نیز در روزهای گذشته از «پیشرفت‌های کوچک» و «پیشرفت‌های اندک» در این گفت‌وگوها سخن گفته بودند، اما هر دو طرف اذعان دارند سرعت پیشرفت‌ها کافی نیست و هر دو طرف نیز طرف مقابل را به عنوان مقصر «کندی روند پیشرفت در گفت‌وگوها» معرفی می‌کنند؛ نشانه‌ای از اینکه هنوز راهی طولانی تا احیای برجام وجود دارد.
با روی کار آمدن دولت بایدن، پس از نزدیک به سه ماه تعلل امریکایی‌ها گفت‌وگوها برای احیای برجام در فروردین 1400 آغاز شد و این گفت‌وگوها 6 دور ادامه یافت تا سرانجام طرفین اعلام کردند بر سر بسیاری از مسائل به توافق رسیده‌اند و امکان احیای توافق هسته‌ای وجود دارد. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و پیروزی ابراهیم رییسی، روند گفت‌وگوها مجددا متوقف شد و دولت جدید در تهران تا آذر 1400 از بازگشت به گفت‌وگوها سر باز زد. شروع دور هفتم مذاکرات نیز تصویر ناامیدکننده‌ای از احیای توافق ارایه داد، اما سرانجام پس از کشمکش‌های فراوان و تداوم گفت‌وگوها، اکنون در میانه دور هشتم همه طرف‌ها از پیشرفت در روند مذاکرات سخن می‌گویند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با الجزیره در این خصوص گفت: «برداشت‌مان این است که مذاکرات در مسیر درست خودش قرار دارد. اینکه در مسیر درست خودش قرار دارد، سهم اصلی آن به ابتکاراتی برمی‌گردد که جمهوری اسلامی ایران در میز مذاکره ارایه داده است. این امر به طرف‌های مقابل کمک می‌کند که اگر به معنای واقعی دارای نیت و اراده جدی باشند، بتوانیم به یک توافق خوب دست پیدا کنیم.» مقام‌های غربی اما هر چند به پیشرفت در روند مذاکرات اذعان دارند، زمان رسیدن به توافق را «محدود» توصیف می‌کنند. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه روز سه‌شنبه روند مذاکرات احیای برجام میان ایران و کشورهای باقیمانده در توافق هسته‌ای در وین را «بسیار کند» توصیف کرد. وزیر خارجه فرانسه همچنین گفت که «کند» بودن مذاکرات «احتمال رسیدن به توافقی که در آن منافع همه رعایت شود و در یک زمان قابل قبول به دست بیاید را به خطر می‌اندازد.»
«ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز سه‌شنبه شب در نشست خبری اظهار کرد که «در این مذاکرات پیشرفت اندکی حاصل شده است ولی چنانچه خواستار نجات برجام باشیم تا مزایای توافق با پیشروی‌های ایران در برنامه هسته‌ای خود تضعیف نشود یا از بین نرود، سرعت پیشرفت باید بیشتر از این باشد.» تهران معتقد است عدم وجود ابتکار عمل در طرف غربی اصلی‌ترین دلیل کندی مذاکرات است، اما ناظران معتقدند یکی از موارد تاثیرگذار در این حوزه عدم گفت‌وگوی مستقیم تهران و واشنگتن بوده که طرف‌های اصلی گفت‌وگو به حساب می‌آیند. بر اساس آنچه منابع ایرانی می‌گویند در حال حاضر تبادل non-paper میان هیات‌های ایران و امریکا از طریق انریکه مورا هماهنگ‌کننده گفت‌وگوها به صورت روزانه در جریان است.
بیشتر بخوانید: جزئیات جدیدی از متن مذاکرات هسته‌ای/ توافق وین نزدیک است؟
اختلافات اساسی در حوزه تحریم و راستی‌آزمایی
ایران معتقد است توافق خوب یعنی بازگشت به اصل برجام. همزمان با تداوم گفت‌وگوها در چارچوب سه کارگروه رفع تحریم‌ها، هسته‌ای و ترتیبات اجرایی در هر سه حوزه اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، اما جدی‌ترین اختلاف‌نظرها به حوزه تحریم، راستی‌آزمایی و تضمین‌هایی که ایران برای عدم تکرار تجربه خروج امریکا خواستار آن است، باز می‌گردد. به گفته وزیر امور خارجه ایران، از نگاه تهران هر تحریمی که پس از خروج امریکا از برجام وضع شده، باید برداشته شود. اما طرف غربی «در بهترین حالت» اذعان می‌کند که تمام تحریم‌هایی که در برجام لغو شده بود به علاوه تحریم‌هایی که در دوره ترامپ وضع شد و ایران را از دستیابی به منافع اقتصادی برجام محروم می‌کند باید لغو شود.
ایران در حوزه تضمین نیز خواسته‌های مشخصی دارد: «اینکه اولا تحریم جدیدی علیه ایران اعمال نشود؛ ثانیا تحریم‌هایی که برداشته و لغو می‌شود، مجددا به بهانه دیگری از جمله بهانه قانونی که در کنگره تصویب شده یا قانونی که توسط رییس‌جمهور امضا می‌شود، بازگردانده نشوند.» تهران همچنین اسنپ بک را عامل «ایجاد تعارض درون برجام» معرفی می‌کند.
یکی دیگر از مواردی که چالش‌هایی جدی و فنی در مسیر مذاکرات ایجاد کرده، موضوع راستی‌آزمایی است. تهران فروش نفت و دریافت پول آن را مصداقی از راستی‌آزمایی معرفی می‌کند و می‌گوید برای انجام این پروسه، دست‌کم چند هفته زمان نیاز است اما امریکایی‌ها زمان لازم برای این فرآیند را 24 ساعت می‌دانند. طرف غربی برای حل این مشکل پیشنهادی تحت عنوان long day را ارایه داده است. امیرعبداللهیان در این خصوص می‌گوید: «آنها معتقدند به دلیل اختلاف زمان بین ایران و امریکا، ما می‌توانیم دو روز یا ۴۸ ساعت را به عنوان یک روز طولانی (یا همان long day) در نظر بگیریم و یک کشتی، بارگیری نفت را انجام دهد و یک تراکنش مالی و بانکی انجام شود تا بگوییم راستی‌آزمایی انجام شد.» به گفته او، مذاکرات پیرامون این مساله همچنان ادامه دارد و مکانیسم نهایی بر سر میز مذاکره تعیین خواهد شد.
نشانه‌های مثبت
وزارت امور خارجه کره جنوبی روز سه‌شنبه 14 دی طی بیانیه‌ای از اعزام هیات دیپلماتیک این کشور به وین برای مذاکره درباره حل‌وفصل موضوع آزادسازی دارایی‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی خبر داد. معاون وزیر خارجه کره جنوبی دیدارهای متعددی با روسای هیات‌های ایران، کشورهای 1+4 و ایالات متحده داشت و ابراز امیدواری‌هایی در خصوص آزادسازی منابع بلوکه شده ایران صورت گرفت، اما در حالی که امید چندانی به این وعده‌های کلامی وجود نداشت، روز چهارشنبه 22 دی در اولین اقدام عملی - و هرچند کوچک -وزارت خارجه کره جنوبی اعلام کرد که امریکا دولت کره جنوبی را مجاز کرده است تا غرامت‌های گذشته را به «گروه دیانی» ایران پرداخت کند. کره جنوبی در سال ۲۰۱۸ محکوم شده بود که در چارچوب یک پرونده دعوای حقوق دولت کره با این گروه سرمایه‌گذار به طرف ایرانی غرامت پرداخت کند.
بر اساس این بیانیه، دفتر کنترل دارایی خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا (OFAC) روز ششم ژانویه یک «مجوز خاص» صادر کرده تا مطابق آن دولت سئول بتواند به سرمایه‌گذار ایرانی در ارتباط با در اختیار گرفتن (خریداری) ناموفق شرکت «دوو الکترونیکس» مربوط به سال ۲۰۱۰ غرامت پرداخت کند.
چند ماه قبل در پی نامه جمعی از تولید‌کنندگان لوازم خانگی در ایران به رهبری در رابطه با مخالفت با واردات لوازم خانگی خارجی به ویژه کره‌ای و لزوم ممانعت از واردات این محصولات در جهت حمایت از تولیدات داخلی، آیت‌الله خامنه‌ای به رییس‌جمهور دستور داد تا به این مشکل رسیدگی شود و سید ابراهیم رییسی نیز در پی این دستور، از وزرای صمت و اقتصاد خواست که «از واردات جلوگیری شود». گروه دیانی به عنوان مالک برند «اسنوا» و گروه صنعتی انتخاب از جمله گروه‌هایی بود که در نامه به رهبر جمهوری اسلامی خواستار جلوگیری از این واردات شده بودند. محمدرضا دیانی، مدیرعامل گروه توسعه سرمایه‌گذاری انتخاب در مهرماه 1400 جلوگیری از واردات لوازم خانگی کره‌ای را «بسیار حایز اهمیت» خوانده و از آن حمایت کرده بود. کارشناسان معتقدند انجام این تراکنش مالی از دو منظر می‌تواند حایز اهمیت باشد. از یک سو این اقدام می‌تواند به عنوان یک نشانه از حسن نیت مورد توجه قرار گیرد و از سوی دیگر به عنوان فرآیندی کوچک در راستای راستی‌آزمایی امکان رفع تحریم‌ها در نظر گرفته شود.
روند گفت‌وگوها در وین نیز جالب توجه است. جلسه دوجانبه میان علی باقری رییس هیات مذاکره‌کننده ایران و انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و همچنین جلسه دو ساعته مذاکره‌کننده ارشد ایران و روسای سه هیات اروپایی از جمله جلسات روز سه‌شنبه بود. به گفته منابع ایرانی، روز چهارشنبه علاوه بر نشست‌های روسای هیات‌ها و کارشناسان، کارگروه سوم نیز با هدف ارزیابی و بررسی پیشرفت‌های حاصل شده در موضوع ترتیبات اجرایی تشکیل جلسه داد.
