با چند میلیون درآمد به زیر خط فقر می‌رویم؟

رویداد۲۴ اظهار نظر معاون وزیر رفاه در یک برنامه تلویزیونی در روزهای اخیر، با واکنش‌هایی همراه شد، به طوری که اعداد و ارقام اعلام شده توسط این مقام مسئول در وزارت رفاه، مورد شک و تردید قرار گرفت.

حال، سوال این است که اساساً، سطح زندگی مردم با چه میزان درآمد تحت تأثیر قرار می‌گیرد و باعث می‌شود خانواده‌ها به زیر خط فقر بروند. آیا، می‌توان خط فقر را خط کشی کرد و اگر قرار بر خط کشی باشد، این عدد برای همه مناطق شهری و روستایی کشور یکسان است و یا اینکه در شهرهای بزرگ و صنعتی مثل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، کرج، شیراز و…، خط فقر با شهرهای کوچک، متفاوت است. همچنین، خط فقر برای روستاییان چقدر است و اینکه چرا خط فقر در همه مناطق کشور یکسان نیست.

کارشناسان مسائل اقتصادی بر این باورند که هزینه‌های زندگی در کلانشهرها به ویژه تهران، به مراتب سنگین‌تر از شهرهای کوچک و روستاهای کشور است و همین مسئله می‌تواند در تعیین خط فقر در شهرها و روستاهای کشور، اثرگذار باشد.

این در حالی است که اخیراً از سوی معاون وزیر رفاه، عددی به عنوان خط فقر اعلام شده است که حداقل درآمد یک خانواده ۴ نفره را برای اینکه به زیر خط فقر نرود، حدود ۴.۵ میلیون تومان اعلام کرده است و در همین حال، رقمی بین ۴.۵ تا ۵ میلیون تومان را برای خانواده ۴ نفره در تهران اعلام کرده است.

اعلام این ارقام برای یک خانواده ۴ نفره که بتواند یک ماه هزینه‌های زندگی را تأمین کند، با ابهاماتی همراه شده است. زیرا، شرایط اقتصادی کشور و گرانی کالاها و مایحتاج مردم، نمی‌تواند با این ارقام برای یک خانواده ۴ نفره همخوانی داشته باشد.

بر اساس آنچه که از آن به عنوان مایحتاج روزانه خانواده‌ها نام برده می‌شود و شامل؛ غذا، بهداشت، حمل و نقل، آموزش و…، است، حداقل هزینه‌ای که می‌توان برای یک خانواده ۴ نفره در کلانشهر تهران متصور بود، حدود ۱۰ میلیون تومان است و همین هزینه‌ها در سایر شهرهای کوچک و روستاها نیز به حدود ۷ میلیون تومان می‌رسد.

گفته می‌شود، ارقامی که این مقام مسئول در وزارت رفاه اخیراً برای تعیین خط فقر اعلام کرده است، مربوط به اسفند ۱۳۹۸ است.

اشتباه معاون وزیر رفاه چه بود

فرامرز توفیقی رئیس کمیته دستمزد کانون عالی شورای اسلامی کار در تحلیل و ریشه‌یابی اشتباه عجیب معاون رفاه وزارت تعاون و ادعای خط فقر ۴ الی ۵ میلیون تومانی برای خانوارهای ۴ نفره ساکن تهران و سایر شهرهای کشور، گفت: طی ۴۱ سال گذشته، در برنامه‌های ۵ ساله توسعه به صراحت تاکید شده که وزارت رفاه مکلف و موظف به اعلام خط فقر است که البته تا امروز، هیچ دولتی خط فقر را به صورت رسمی اعلام نکرده اما نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و سازمان بهزیستی به صورت غیر رسمی، وضعیت بازار را به صورت ماهانه رصد می‌کنند چون نتایج بررسی‌ها در نحوه توانمندسازی مددجویان تحت پوشش این نهادهای حمایتی مؤثر است.

جالب این است که حتی این نهادهای حمایتی هم به خط فقر ۱۰ میلیون تومانی رسیده‌اند چنان که تابستان ۱۴۰۰، رئیس کمیته امداد درباره افزایش خط فقر به رقم ۱۰ میلیون تومان، اشاره کرد.

وی افزود: معاون وزیر رفاه که مدعی خط فقر ۴ الی ۵ میلیون تومانی شده، حتی اگر همان استاندارد جهانی خط فقر و معادل ۱.۲۵ دلار به ازای یک روز برای یک نفر را هم در نظر می‌گرفت و هزینه درمان، آموزش و سرپناه را هم به این رقم اضافه می‌کرد، باز هم رقم خط فقر برای خانوار ۴ نفره ساکن در تهران و سایر شهرهای کشور، بسیار بیشتر از ۴ الی ۵ میلیون تومان می‌شد.

طبق نتایج پایش فقر سال ۱۳۹۹، اعلام شد که در فاصله سال‌های ۹۵ الی ۹۸، تعداد فقرای کشور با افزایش ۲ برابری، از ۱۵ به ۳۰ درصد و تعداد شاغلان فقیر، با افزایش ۵ برابری، از ۳ به ۱۵ درصد رسید. معاون وزیر رفاه، حتی اگر به گزارش پایش فقر منتشر شده توسط وزارتخانه‌ای که در آن مشغول به کار است، استناد می‌کرد هم، به این ارقام عجیب از خط فقر و ادعای خط فقر ۴ الی ۵ میلیون تومانی در کشور نمی‌رسید.

اشتباه معاون وزیر رفاه این بود که اعداد اعلامی در این گزارش که مربوط به اول فروردین ۱۳۹۹ بوده را به کل ماه‌های سال ۱۴۰۰ هم تعمیم داده است. گزارش پایش فقر، خط فقر در سال ۱۳۹۸ را احصا کرده بود و طبق این گزارش، سبد معاش خانواده در اول فروردین ۹۹ هم ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان بود در حالی که به دنبال تورم ۳۴ درصدی در ۱۱ ماه سال ۱۳۹۹، سبد معاش در بهمن سال ۱۳۹۹ به حدود ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان افزایش یافت. همان زمان، معاون مشارکت‌های مردمی کمیته امداد اعلام کرد که خط فقر غذایی به ازای هر نفر ۶۷۰ هزار تومان است. اگر همین رقم را در خانوار با بعد ۳.۳ نفری ضرب می‌کردیم، ۲ میلیون و ۲۱۱ هزار تومان، فقط خط فقر غذایی یک خانوار ۳.۳ نفری بود و در پایان سال ۱۳۹۹، در خوش‌بینانه‌ترین شرایط، رقم خط فقر برای خانوار با بعد ۳.۳ نفر، به حدود ۷ میلیون تومان رسید.

در برخی از استان‌ها مانند البرز، قم و تهران جمعیت زیر خط فقر شدید کمتر از یک درصد است

بر اساس گزارش دفتر اطلاعات رفاه ایرانیان وزارت تعاون، طی سال‌های ۸۰ تا ۹۹ متوسط هزینه خانوارها در حال افزایش بوده است. به طوری که بالاترین نرخ رشد هزینه‌های کل در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ با ۳۱.۵ درصد و سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ با نرخ ۲۹.۵ درصد به ثبت رسیده است.

درصد جمعیت زیرخط فقر شدید در استان‌های البرز، قم، تهران، اصفهان، قزوین، مازندران، کردستان و یزد کمتر از یک درصد است. در استان سیستان و بلوچستان این رقم به ۴۲.۸ درصد و در استان کرمان به ۱۴ درصد رسیده است.

استان‌های البرز، قم و اصفهان کمترین نرخ شاخص سرشمار فقر و استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان بالاترین نسبت‌های شاخص سرشمار فقر مطلق را داشته‌اند. در سال ۹۶ شکاف فقر مطلق یعنی فاصله فقرا از خط فقر به شدت افزایش یافته است.

این نرخ از ۶۱ درصد در سال ۸۰ به ۲۹ درصد در سال ۸۹ می‌رسد. همچنین از سال ۸۹ تا ۹۱ افزایش می‌یابد. مجدد از سال ۹۱ تا سال ۹۶ روند کاهشی دارد و از سال ۹۶ به بعد در این شاخص هم با وضعیت مطلوبی مواجه نیستیم و نرخ خانوار دچار فقر چند بعدی تا ۳۷ درصد افزایش می‌یابد.

شکاف میان دستمزد و هزینه‌های زندگی

علی دهقان کیا رئیس کانون بازنشستگان شهر تهران در واکنش به اظهار نظر معاون رفاهی وزارت تعاون در یک برنامه تلویزیونی مبنی بر اینکه خط فقر ۴ تا ۵ میلیون است، اظهار داشت: هیچ مستنداتی برای این آمار ارائه نشد.

وی با بیان اینکه خط فقر از سوی وی کاملاً سلیقه‌ای عنوان شد، گفت: سال گذشته در شورای عالی کار خط فقر و تأمین هزینه‌های سبد زندگی حدود ۷ میلیون تومان تعیین شد که با توجه به گرانی برخی از کالاها در سال جاری به طور حتم حداقل دو میلیون تومان به رقم اعلام شده برای سال ۱۴۰۰ اضافه می‌شود.

دهقان کیا با تاکید بر اینکه در شورای عالی کار هر سه گروه کارفرما، کارگر و دولت حضور دارند که پس از بررسی‌های لازم به رقم خط فقر رسیدند، افزود: به همین دلیل می‌توان آن را مبنایی برای تأمین سبد هزینه‌های خانوار یک خانواده ۳.۳ نفره در نظر گرفت.

وی گفت: در حال حاضر حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی با اجرای قانون همسان سازی، به ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان رسیده در صورتی که این حقوق تا رسیدن به ۷ میلیون تومان باز هم فاصله دارد. به همین دلیل می‌توان گفت شکافی که میان حقوق و سبد هزینه‌های خانوار وجود دارد باعث بروز مشکلاتی برای بازنشستگان در شرایط امروز می‌شود. به همین دلیل از دولت انتظار داریم برای سال ۱۴۰۱ حداقل این شکاف را بیشتر نکند و برنامه‌های رفاهی ویژه‌ای برای بازنشستگان در نظر بگیرد.

رئیس کانون بازنشستگان شهر تهران ادامه داد: در سال جاری تا پایان مرداد ۱۴۰۰، بر اساس آمارهای موجود یک میلیون و ۷۲ هزار تومان در مواد غذایی افزایش قیمت داشتیم و اگر بخواهیم سایر هزینه‌ها همچون پوشاک، مسکن، حمل و نقل و…، را نیز اضافه کنیم به ۲ میلیون و ۹۵۰ هزار تومان می‌رسیم که در مقایسه با نیمه اول سال ۹۹ با تورم زیادتری مواجه بودیم.

دهقان کیا تصریح کرد: در حالی که افزایش نرخ تورم وجود دارد چطور در بودجه ۱۴۰۱ به حداقل حقوق‌ها ۲۹ درصد و متوسط بگیرها ۱۰ درصد اضافه شده در حالی که اگر قرار بود تورم ۴۱ درصدی که مرکز آمار ارائه کرده، حداقل ۴۰ درصد به حقوق‌ها اضافه می‌شد. البته این هنوز در لایحه بودجه است و به تصویب نرسیده و ممکن است خروجی آن کمی متفاوت باشد.

وی گفت: از دولت انتظار داریم مابه‌التفاوت سبد هزینه خانوار در اسفند ۹۹ تا پایان اسفند ۱۴۰۰ را محاسبه و آن را به بازنشستگان پرداخت کند، چرا که در غیر این صورت مستمری‌ها پاسخگوی حداقل نیاز بازنشستگان نخواهد بود و مشکلاتشان هر روز بیشتر می‌شود.

هرچند که مشکلات زندگی و تأمین هزینه‌های زندگی خانواده‌ها در کلان شهرهایی مانند تهران نشاندهنده این است که آمار اعلام شده خط فقر از سوی معاون رفاهی وزیر رفاه بیشتر از ۵ میلیون تومان است اما نباید به این ارقام بسنده کرد و مسئولان ذیربط در جهت کاهش تورم و هزینه‌های زندگی و مشکلات اقشار کم درآمد و همچنین افزایش درآمد خانوارهای نیازمند اقدام کنند.

البته دولت سیزدهم برنامه‌ها و طرح‌های زیادی برای کاهش فقر و کمک به نیازمندان در دستور کار دارد و همچنین در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نیز بودجه مربوط به امور رفاهی و دستگاه‌های حمایتی و فقر زدایی از رشد خوبی نسبت به سال قبل برخوردار بوده است که امیدواریم این برنامه‌ها تأثیر زیادی در کاهش جمعیت زیر خط فقر در کشور داشته باشد.