سوال تازه برای جمهوری اسلامی/ پاکستان به سمت چین متمایل خواهد شد یا آمریکا؟

رویداد۲۴ علیرضا مکی: از روز گذشته مهمترین اتفاق سیاسی در همسایگی ایران رخ داد و بالاخره حکم برکناری رسمی عمران خان ابلاغ شد و به این ترتیب او دیگر نخست وزیر پاکستان نیست. بحران سیاسی پاکستان به موازات بحران اقتصادی و امنیتی این کشور از انتهای ماه مارس سال جاری میلادی با راهپیمایی عظیم مخالفان دولت وارد فاز جدی‌تری شده بود و عمران خان با ایده انداختن توپ در زمین بازیگران خارجی قصد مدیریت فضا را داشت اما ورود ارتش شرایط را تغییر داد و در نهایت نتیجه تحولات درخواست انحلال پارلمان و موافقت رئیس جمهور عارف علوی با انحالال پارلمان و متعاقب آن شکایت مخالفان به دیوان عالی پاکستان بود.

شرایط داخلی پاکستان هنگام برکناری عمران خان

دیوان عالی پاکستان دستور انحلال پارلمان توسط رئیس جمهور را لغو کرد و با برکناری عمران خان خیابان‌های پاکستان نیز تا این لحظه تقریبا به تصرف ارتش در آمده‌اند. استعفای اسد قیصر رئیس پارلمان و قاسم خان سوری نائب رئیس که در تعویق برگزاری جلسه و انحلال پارلمان به عمران خان کمک‌های شایانی کردند، هم ماجرا از نکات مهم در پاکستان بود؛ چه اینکه آنها متهم توطئه خارجی بودند و همین مسئله بحران سیاسی پاکستان را وارد فاز جدیدی کرد که مهم‌ترین مشخصه آن کشیده شدن پای مداخلات خارجی به تحولات داخلی پاکستان بوده است؛ امری که در تاریخ سیاسی پاکستان یک خط قرمز پر رنگ برای دولت احزاب جامعه مدنی و دستگاه قضایی محسوب می‌شود.

با اعلام رای عدم اعتماد به دولت عمران خان و فشار ارتش به دولت وی برای قبول نظر پارلمان، ارتش و مخالفان با یا بدون کمک عامل خارجی از پیش برنامه‌ریزی‌های لازم به منظور عزل عمران خان تعیین دولت آینده را صورت داده بودند؛ مسئله‌ای که نشان از یک توطئه از پیش طراحی شده به منظور عزل عمران خان که در حال بازنویسی سیاست خارجی اسلام آباد در جهت شرق‌گرایانه و جایگزینی آن با مهر‌ه‌های مد نظر غرب و اعراب دارد.

در این راستا با به قدرت رسیدن احتمالی شهباز شریف سر وزیر ایالت پنجاب و برادر نواز شریف رهبر تبعیدی حزب مسلم لیگ شاخه نواز پاکستان وارد مرحله جدیدی خواهد شد. به نظر می‌رسد که در صورت عدم توافق احزاب مخالف عمران خان بر سر گزینه نخست وزیری، این کشور با انتخابات زودهنگام که احتمالا تا پایان سال جاری رو به رو خواهد بود. این مسئله کار را برای حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان به شدت سخت خواهد کرد. مخصوصا که شایعاتی مبنی بر ممنوع الخروج شدن وی و برخی نزدیکان و زورایش نیز مطرح است.

بیشتر بخوانید: جانشین احتمالی عمران خان و دردسر جدید برای جمهوری اسلامی/ چگونه نخست وزیر پاکستان برکنار شد؟

نفوذ نیرهای خارجی در پاکستان

نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه‌ای داشت، نقش گسترده ژئوپلیتیک پاکستان در رقابت‌های جدید منطقه‌ای است که سال‌ها از شروع آن می‌گذرد و آخرین نشانه‌های آن خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان است. باید توجه داشت که در تمام این سال‌ها پاکستان به عنوان سنگ بنای استراتژی آمریکا در افغانستان عمل کرده بود؛ این در حالی است که با به قدرت رسیدن عمران خان ادامه این رویه برای آمریکا هر روز سخت‌تر می‌شد؛ چراکه سختگیری عمران خان با آمریکا به موازات نزدیکی دولت وی به پکن و مسکو موجب نگرانی واشنگتن شده بود؛ مسئله‌ای که در نهایت احزاب قدرتمند و ارتش این کشور را با نگرانی‌های جدی مواجه کرد، مخصوصا حالا که واشنگتن نیرو‌های خود را از افغانستان خارج کرده و زمام امور را به ارتش و سازمان امنیت این کشور واگذار کرده است.

دو روز قبل از برگزاری جلسه رای عدم اعتماد پارلمان دادگاه این کشور رای دادگاه مبنی بر محکومیت سی ساله حافظ محمد سعید بنیانگذار «لشکر طیبه» و رهبر «جمعیت جماعه الدعوه» از متهمان اصلی حملات تروریستی به بمبی هند در سال ۲۰۰۸، نشان از تمایل ارتش برای بازسازی روابط خود با آمریکا و هند دارد؛ مسئله‌ای که از چشمان چینی‌ها نیز دور نمانده است. چه قبل از شروع همه این ماجرا‌ها و پیچیدن زمزمه‌های مخالفان برای استیضاح عمران خان چینی‌ها نیز از دادن وام مورد درخواست دولت این کشور به عمران خان سر باز زدند تا مشکلات اقتصادی پاکستان دو چندان شود.

پاکستان بخشی از معماری رقابت راهبردی پکن – واشنگتن در آسیای جنوبی و آسیای میانه به حساب می‌آید که تسلط بر آن کلید تسلط بر افغانستان و ورود موفقیت‌آمیز به آسیای میانه است. در این راستا سیاست دولت آمریکا مبنی بر خروج نیرو‌های نظامی این کشور از افغانستان و ابراز تمایل این کشر برای همکاری با طالبان برای حصول امنیت منطقه‌ای مخصوصا در مبارزه با داعش نشان‌دهنده برنامه بلندمدت آمریکا برای آسیای جنوبی و آسیای مرکزی است. این مسئله با درنظر گرفتن باقی ماندن بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تجهیزات نظامی پیشرفته که بخش عمده‌ای از آن را تجهیزات ارتباطی پیشرفته سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا تشکیل می‌دهد، نشان‌دهنده اعتماد دولت آمریکا به بازگشت دوباره در قالب‌های جدید به افغانستان است. اما این مسئله بدون وجود یک پاکستان دوست برای واشنگتن بسیار سخت است. از این نظر ارتش نیز که همواره در برابر هندوستان خواهان تسلط بر افغانستان به منظور تعمیق عمق استراتژیک خود است، احتمالا از معامله بر سر دولت عمران خان راضی باشد چرا که کنترل خود را بر افغانستان دوباره برقرار خواهد کرد.

جمهوری اسلامی و جانشینی عمران خان

اما در این میان باید به یاد داشته باشیم که حضور دولت‌های وابسته به نیرو‌های نظامی در پاکستان همواره برای علائق امنیتی جمهوری اسلامی ایران مشکل‌زا بوده است؛ به عبارت دیگر حضور دولت‌های نزدیک به نیرو‌های نظامی در اسلام آباد موجب فعال شدن الگوریتم‌های امنیتی خواهد شد که در نهایت به هر چه امنیتی شدن سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران منجر خواهد شد.

این موضوع در صورت عدم کنترل تبعات سقوط دولت عمران خان همچنین می‌تواند منجر به بی‌ثباتی طولانی‌مدت در این کشور و افغانستان شده که خود می‌تواند ضمن تشدید بحران مهاجرت به مرز‌های ایران همچنین تشدید کننده تحرکات گریز از مرکز در نواحی جنوب شرق ایران شود.

سقوط دولت نزدیک به نیرو‌های اسلام‌گرا در اسلام آباد مخصوصا در عصر حاکمیت طالبان در افغانستان الگو‌های امنیتی را نیز در خود جامعه پاکستان فعال خواهد کرد. چه در این یک سال اخیر نیز شاهد برخی عملیات‌های خاص از سوی نیرو‌های اسلام‌گرایی نظیر تحریک طالبان پاکستان بوده‌ایم.

این که ارتش پاکستان چگونه با تضاد‌ها مقابله خواهد کرد به سوال بزرگتری بستگی دارد؛ و آن اینکه دولت آینده پاکستان در رقابت‌های راهبردی دوران جدید میان چین و ایالات متحده چه سیاستی را در پیش خواهد گرفت؟ آیا این کشور به سوی سیاست موازنه مثبت خواهد رفت یا تحرکات جدید ارتش این کشور را باید نشانه‌ای از گردش دوباره پاکستان به سمت ایالات متحده دید؟ اگر پاسخ ما به این سوال با دقت انتخاب نشود می‌تواند تبعات مهمی بر سرنوشت علائق امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در سطح داخلی و در سطحی وسیع‌تر در افغانستان، آسیای مرکزی و پاکستان خواهد داشت.