جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۲؛ همایش پرشور یا پروژه شکست خورده؟

رویداد۲۴ مازیار وکیلی: جشنواره فیلم فجر به طور رسمی کار خود را با انتخاب آثار آغاز کرده و به زودی فیلم‌های جشنواره نیز در سینماهای کشور اکران خواهد شد. جشنواره امسال البته تفاوت زیادی با سال‌های قبل دارد و مشاهدات نشان می‌دهد استقبال از آن، کمتر از چیزی بود که تصور می‌شد. اما چرا چنین اتفاقی رخ داد؟ برای پاسخ به این سوال باید کمی به عقب برگشت.

... قبل از جشنواره فجر

از شهریور ماه امسال و بعد از فوت مهسا امینی اقشار مختلف جامعه به این حادثه واکنش نشان دادند و در این میان، اظهارنظر‌ها و واکنش‌های بازیگران و کارگردانان و به طور کلی سلبریتی‌ها بیش از همه مورد توجه قرار گرفت. همراهی طیف گسترده‌ای از بازیگران و موسیقیدانان و کارگردانان با اعتراضات باعث مختل شدن فعالیت‌های فرهنگی و هنری شد؛ این در حالی بود که مردم جامعه هم افسرده‌تر و خموده‌تر از آن بودند که بخواهند به کنسرت بروند یا به تماشای فیلم و تئاتر بنشینند. از طرف دیگر در بدنه هنرمندان شاهد ریزش‌هایی بودیم که کار را برای وزارت ارشاد سخت و سخت‌تر کرد. اگر در چند سال گذشته دستگیری‌ها در جامعه هنری محدود به کارگردانانی مانند محمد رسول‌اف و جعفر پناهی می‌شد، این بار چهره‌های سرشناسی مانند ترانه علیدوستی، هنگامه قاضیانی، مهتاب نصیرپور، اشکان خطیبی و... دستگیر و احضار شدند. تعدادی بازیگر زن دیگر کشف حجاب کردند و چهره‌هایی مثل حمید فرخ‌نژاد، برزو ارجمند، احسان کرمی و شبنم فرشادجو هم مهاجرت کردند و با صحبت کردن علیه ساختار سیاسی موجود عملاً بر گزینه بازگشت به ایران خط کشیدند.

این اتفاقات در حالی بود که برخورد‌های امنیتی با هنرمندان شدیدتر شد و پاسپورت بسیاری از اهالی هنر مانند بهرام رادان و همایون شجریان ضبط شد. کمیته حقوقی خانه سینما در اوایل آذر اعلام کرد با بیش از ۱۰۰ هنرمند برخورد امنیتی و قضایی شده است.

شرایط موجود باعث شد فعالیت‌های هنری در این چند ماه به حالت تعلیق در بیاید و همه چیز به اغما برود. اسماعیلی وزیر ارشاد برای تغییر فضا گفته بود «هیچ محدودیتی برای آغاز فعالیت‌های هنری نیست، همانطور که ارکستر ملی هفته گذشته در تالار وحدت اجرا داشت؛ از عموم هنرمندان اهالی موسیقی خواهش می‌کنم فعالیت‌های‌شان را آغاز کنند، ما در معاونت هنری همه پیش‌بینی‌ها را برای این امر انجام داده‌ایم، از نظر دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچ مانعی برای برگزاری کنسرت‌ها نیست کمااینکه درحال حاضر سینما‌ها و تئاترها، تقریبا در همه تماشاخانه‌های مهم فعال هستند، برای حوزه موسیقی نیز محدودیتی وجود ندارد، ان‌شاءالله بتوانیم به زودی شاهد رونق آن باشیم.»

این اظهار نظر که واکنش هنرمندان مختلف را به دنبال داشت. مانی حقیقی با انتشار ویدیویی در فضای مجازی و با نام بردن از وزیر ارشاد گفت «ما دلقک نیستیم که برای تو برقصیم». روزبه بمانی هم در واکنش به سخنان وزیر ارشاد و با انتشار پستی در فضای مجازی گفت: «خواهش می‌کنید؟ کنسرت بگذاریم؟ محدودیتی وجود ندارد؟ این موسیقی از نگاه امثال شما تا بوده یا حرام بوده یا ممنوع یا مبتذل، یک‌باره چه شده که برای برگزاری کنسرت از اهالی این هنر خواهش می‌کنید؟ آن هم بی‌محدودیت برای وزارت خانه‌ای که در تمامی این سال‌ها وزارت محدودیت بوده.»

البته خیلی زود مشخص شد که این اظهار نظر وزیر ارشاد هم ریشه امنیتی دارد و خود وزیر اعلام کرد که مدام از شورای عالی امنیت ملی و شورای امنیت کشور از او درباره از سرگیری فعالیت‌های هنری پرسش می‌شود.

با نزدیک شدن به فصل زمستان و ماه بهمن که میان اهالی هنر به ماه جشنواره‌ها مشهور است و جشنواره‌های هنری فجر در این ماه برگزار می‌شود چالش‌های وزیر ارشاد بیشتر هم شد تا جایی که برگزاری عادی جشنواره فجر در هاله‌ای از ابهام فرو رفت و پای معاون اول رئیس جمهور را هم به ماجرا باز کرد تا این مقام ارشد اجرایی اعلام کند تمام جشنواره‌های هنری با قدرت برگزار خواهد شد. اما اتفاقات روز‌های اخیر چیز دیگری را نشان می‌دهد. واقعیت با خواست مدیران فاصله زیادی دارد و به نظر می‌رسد برگزاری جشنواره فجر امسال با چالش‌های بسیاری رو به رو خواهد بود.

بیشتر بخوانید: سینمای ایران در سال ۱۴۰۱؛ مهاجرت نکنید، فقر فضیلت است!

استارت بد جشنواره‌های فجر

اول بهمن ماه افتتاحیه جشنواره تئاتر فجر آغاز شد و مراسم افتتاحیه با حضور جمعی از مدیران و برخی از هنرمندان برگزار شد. روال برگزاری مراسم فرقی با چنین مراسمی در سال‌های قبل نداشت. اما تصویری که بسیار توی ذوق می‌خورد، صندلی‌های خالی مراسم افتتاحیه بود.

وزارت ارشاد با وجود رایگان اعلام کردن مراسم، نتوانست سالن را پُر کند تا در همین گام اول با چالش‌های جدی روبرو شود. حتی رسانه‌های همسو مانند تسنیم و ایسنا و فارس هم نتوانستند از صندلی‌های خالی درون تالار بگذرد و مجبور شدند تصاویر آن را منتشر کنند. این تصاویر بازتاب بسیاری در فضای مجازی پیدا کرد و به عنوان مثال یکی از کاربران در توئیتی نوشت: «باورم نمی‌شود. زمانی بلیط این جشنواره حتی گیر نمی‌آمد. حالا وقتی مجانی است هم کسی نرفته است.»

اوضاع در سایر بخش‌های جشنواره تئاتر هم زیاد مطلوب نیست. جشنواره فاقد آثاری است که توانایی جذب مخاطب داشته باشند و با نگاهی به اسامی داوران به چهره‌های نه چندان مطرحی از کره جنوبی، عراق و صربستان برمی‌خوریم. شاید مشهورترین چهره هیات داوران «فرهاد قائمیان» باشد که او را بیشتر در آثار پروپاگاندای تولید موسسات اصولگرا دیده‌ایم.

بیشتر بخوانید: تاریخ سیاسی جشنواره‌های فیلم در ایران و جهان/ سینما در خدمت ایدئولوژی

جشنواره فیلم فجر؛ پرشور یا شکست خورده

به گزارش رویداد۲۴ جشنواره فیلم فجر به عنوان مهم‌ترین جشنواره هنری ایام دهه فجر امسال وضعیت عجیب و غریبی دارد. هیات انتخاب و بلیت‌فروشی را آغاز شده، اما تازه یک هفته بعد از فروش بلیت، لیست فیلم‌ها را اعلام کرده است. چنین مدیریت عجیبی صدای صاحب‌نظران و منتقدان سینما را هم درآورده و نیما حسنی‌نسب منتقد مشهور سینما با انتشار پستی در فضای مجازی به این وضعیت برگزاری جشنواره تاخته است.

حسنی‌نسب در بخشی از متن خود نوشته است: «تا اول بهمن ۱۴۰۱ هیچ خبری از جشنواره فیلم فجر نیست؛ مطلقاً هیچ. سال‌های پیش این موقع همه چیز معلوم بود، حتی گاهی برندگان جوایز! امسال، اما دو هفته مانده به شروع این رویداد، تازه از ترکیب هیات انتخاب کذایی رونمایی شد و هنوز هیچ فهرستی (ولو غیررسمی، در حد شایعه و گمان هم) از فیلم‌های امسال بیرون نیامده که هیچ، حتی درباره روند و آثار فجر ۴۱ هم هیچ پیش‌بینی و احتمالی در کار نیست. هنوز یک نام به عنوان داور، اعلام که هیچ، مطرح هم نشده و از ستاد و بولتن و کارگروه و سایت و نشست‌های خبری و تخصصی و بزرگداشت‌ها و الخ هم یک خط مخابره نشده و همه چیز دارد پشت در‌ها بسته، پیش که نه، فرو می‌رود.»

البته یکی دو روز بعد شماره اول مجله فجر منتشر شد که از تیتر‌های جلد روی آن مشخص شد فعلاً برگزارکنندگان به تاریخ‌نگاری بخش کم رونق بین‌الملل اکتفا کرده‌اند. البته قابل پیش‌بینی بود که با توجه به حوادث چند ماه اخیر و وضعیت سینماگران که اکثراً یا دستگیر شدند یا مهاجرت کردند یا از سوی افکار عمومی برای ارائه نکردن آثار خود به جشنواره تحت فشار هستند نباید انتظار جشنواره پررونقی داشت. هرچند مجتبی امینی دبیر جشنواره که به واسطه سابقه سیاسی (تسخیر سفارت عربستان) و تهیه‌کنندگی مجموعه‌هایی مانند گاندو به سمت دبیری فیلم فجر انتخاب شده سعی دارد همه چیز را عادی جلوه دهد: «جشنواره چهل‌ویکم با شعار اخلاق، امید و آگاهی برگزار می‌شود و خوشبختانه بر اساس این چشم‌انداز و با مساعی مدیران فرهنگی و هنرمندان سینمای ایران، آثار خوبی به این دوره جشنواره رسیده است و حضور این فیلم‌ها یک جشنواره پرشور و پرنشاط را نوید می‌دهد.»

امینی درباره اعضای هیات انتخاب هم گفت: «هیأت انتخاب این دوره را آقایان حبیب احمدزاده (نویسنده و کارگردان)، رضا پورحسین (استاد دانشگاه و مدیر فرهنگی)، روح‌الله سهرابی (نویسنده، کارگردان و مدیر کل اداره نظارت بر عرضه و نمایش آثار سینمایی)، محمدرضا شرف‌الدین (تهیه‌کننده)، پرویز شیخ‌طادی (نویسنده و کارگردان)، محمدرضا عباسیان (دبیر پیشین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر و فیلمساز) و محمدحسین نیرومند (مدیر فرهنگی و عضو شورای پروانه نمایش) به عنوان یک جمع باتجربه تشکیل می‌دهند که همدلانه و مسئولانه آثار را بازبینی کردند و زحمات شبانه‌روزی آن‌ها در این مدت جای سپاسگزاری دارد.»

این در حالی است که اعضای هیات انتخاب نه چهره‌های شاخص سینما که همه از چهره‌های حاشیه‌ای با گرایش‌های سیاسی مشخص هستند. جشنواره فیلم فجر برای دولت رئیسی حیثیتی شده است. چه آن‌که چند وقت پیش یکی از نمایندگان مجلس گفته بود مخالفان نظام قصد دارند از برگزاری جشنواره فیلم فجر جلوگیری کنند پس دولت باید با قدرت این رویداد فرهنگی را برگزار کند. به همین خاطر حساسیت درباره جشنواره امسال بالا است و دولت رئیسی قصد دارد هرطور که شده این جشنواره را باشکوه برگزار کند. با توجه به اظهارات امروز وزیر فرهنگ که واقعیت را نادیده گرفته بود و جشنواره تئاتر را پررونق توصیف کرده بود به نظر می‌رسد تیم فرهنگی دولت رئیسی قصد دارد هرطور هست جشنواره‌های امسال را پررونق نشان دهد. حتی اگر این نمایش با واقعیت جامعه فاصله داشته باشد.