ماجرای سکونت ۲۰ ساله سیف العدل رهبر جدید القاعده در ایران چیست؟

رویداد۲۴ روز چهارشنبه واشنگتن پست گزارشی به نقل از کارشناسان سازمان ملل منتشر کرده که می‌گوید «سیف العدل» که به خاطر بمب‌گذاری‌های سال ۱۹۹۸ در سفارتخانه‌های آمریکا در کشور‌های تانزانیا و کنیا تحت تعقیب ایالات متحده است، به عنوان رهبر جدید «دو فاکتو» القاعده معرفی شده است. کارشناسان سازمان ملل مدعی شده‌اند که «سیف العدل» در ایران ساکن است.

بر اساس گزارش واشنگتن پست که از روی گزارش‌های کارشناسان ضد تروریسم سازمان ملل نوشته شده، عدل یکی از اعضای سابق ارتش مصر بوده که در زمان حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ به این کشور رفته و با شوروی جنگیده است او یکی از شخصیت‌های محوری القاعده و از افراد وفادار به اسامه بن لادن، مغز متفکر حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بوده است.

تصویر سیف العدل قبل از یازده سپتامبر- این تصویر از نمایشگاه ویدیویی موجود در وبسایت دفتر کمیسیون‌های نظامی وزارت دفاع آمریکا برداشته شده است

زمانی که نیرو‌های آمریکایی سال گذشته ایمن الظواهری جانشین بن لادن را در افغانستان کشتند، بسیاری از کارشناسان، عدل را رهبر احتمالی بعدی این گروه تروریستی می‌دانستند. مقامات ایالات متحده قبلاً برای هر اطلاعاتی که مستقیماً به «دستگیری یا محکومیت» عادل منجر شود، ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: ایمن الظواهری که بود و چرا ترور شد؟

بر اساس گزارشی که به شورای امنیت سازمان ملل هم داده شده، القاعده تاکنون عدل را علناً رهبر جدید خود اعلام نکرده است، و احتمالاً دلیل آن حساسیت‌های سیاسی رژیم طالبان در افغانستان است.

واشنگتن پست مدعی شده بسیاری از کشور‌های عضو سازمان ملل احتمال می‌دادند که «عامل کلیدی» پشت سکوت القاعده در معرفی رهبر جدید، اقامت طولانی مدت «العدل» در کشور شیعه ایران بوده است. بر اساس گزارش بروکینگز، گروه تروریستی القاعده، مسلمانان شیعه را مرتد می‌داند. نویسندگان این گزارش مدعی شده‌اند که حضور احتمالی عادل در ایران «معضلات دینی و عملیاتی سختی» برای القاعده ایجاد کرده است.

گمان می‌رود رهبر جدید القاعده در اوایل دهه ۱۹۶۰ متولد شده باشد. سال ۲۰۲۱ مقاله در مرکز مبارزه با تروریسم آکادمی نظامی ایالات متحده منتشر شده که مدعی می‌شود عادل از سال ۲۰۰۲ یا ۲۰۰۳ و بعد از حملات ۱۱ سپتامبر در ایران مخفی شده و از ایران موفق شده به عالی‌ترین مقام در القاعده برسد. رویداد۲۴ مشروح گزارش ۵۳ صفحه‌ای شماره فوریه ۲۰۲۱ نشریه مبارزه با تروریسم آکادمی نظامی آمریکا را منتشر کرده است.

صفحه نخست مجله مرکز مقابله با تروریسم آکادمی نظامی آمریکا درباره سیف العدل

علی سوفان نویسنده این گزارش و یکی از مقامات سابق اف‌بی‌آی در این گزارش مدعی شده عادل چندین سال قبل از مبادله زندانیان بین تهران و القاعده که در سال ۲۰۱۵ انجام شد، توسط مقامات ایرانی در بازداشت بوده است. او مدعی شده تا سال ۲۰۱۰ تحت بازداشت به شکل‌های مختلف بوده، اما از سال ۲۰۱۰ اجازه سفر به شمال پاکستان به او داده شده است. سال ۲۰۱۱ عادل به نوعی آزادی عمل هم دست پیدا کرده و ظاهرا بعد از پاییز ۲۰۱۱ هم دوباره به ایران برگشته است. در گزارش سوفان این ادعا هم مطرح شده که سیف العدل در ایران با «ابو محمد المصری» نفر دوم القاعده که مدعی‌اند سال ۲۰۲۱ در تهران ترور شده، هم‌بند بوده است.

در گزارش مرکز مبارزه با تروریسم این ادعا مطرح شده که در نوامبر ۲۰۰۱ بعد از بمباران مواضع طالبان در شمال مزار شریف توسط آمریکا، «مصطفی حمید» پدر همسر سیف العدل هم به ایران رفته است.

بنا به گزارش سوفان، قبل از حبس سیف العدل در ایران، بین القاعده و باند‌های قاچاق مواد مخدر در بلوچستان پاکستان روابطی وجود داشته است. پس از یازده سپتامبر القاعده خط ارتباطی برای انتقال اعضای القاعده از طریق بلوچستان پاکستان به ایران ایجاد کردند. در ابتدا گارد مرزی ایران چشمشان را روی اعرابی که از مرز فرار می‌کردند و در شهر‌های شرقی ایران ساکن می‌شدند می‌بستند. با این حال پس از اعترض مردم محلی، اطلاعات ایران عوامل این گروه‌ها و خانواده‌هایشان را جمع‌آوری کرد یا به پاکستان یا کشور‌های خودشان برگرداند.

به گزارش رویداد۲۴ این گزارش مدعی شده در ماه‌های پس از موج اول تبعید‌های دسته جمعی، گروه دومی از اعضای القاعده و خانواده‌هایشان به ایران نقل مکان کردند و بین تعدادی شهر پخش شدند. در همین موج بود که سیف در شیراز نزد برادران جهادی قدیمی، ابوخیر و ابومحمد المصری، تحت حمایت هواداران محلی القاعده مخفی شد. گفته شده سیف و همکاران عربش اجازه یافتند در ایران زندگی کنند اما تحت نظارت دقیق باشند.

این گزارش مدعی شده ایران به برخی از تازه‌واردان کمک کردند تا در کشور مستقر شوند اما مصطفی حمید پدر همسر سیف که از زمان خروج اجباری از افغانستان پس از سقوط هرات در ایران بوده، می‌دانست که دیر یا زود ایران آن‌ها را سرکوب می‌کنند بنابراین از این فرصت برای جمع‌آوری اطلاعات هر چه بیشتر در مورد اعراب تازه وارد استفاده کرد.

گزارش مرکز مبارزه با تروریسم آکادمی نظامی آمریکا مدعی شده در اواخر سال ۲۰۰۲، سیف در خانه امن خود در شیراز، خبردار شد که هسته القاعده در عربستان سعودی در حال مذاکره برای خرید سه سلاح اتمی از روسیه است. برای ایالات متحده و متحدانش، این یک کابوس بود. سیف به رهبری گروه گفته بود که «اگر می‌توانید چنین سلاحی تهیه کنید، هیچ قیمتی برای پرداخت آن گران نیست». سیف به عوامل خود در عربستان توصیه کرد که با یک دانشمند هسته‌ای پاکستانی بررسی کنند که این دستگاه‌ها واقعی باشند. اطلاعات غرب با استراق سمع این ارتباطات، تهدید بالقوه را آنقدر جدی گرفت که نه تنها با همتایان سعودی خود بلکه استثنائا با همتایان ایرانی خود هم این اطلاعات را در میان گذاشت.

نویسنده این گزارش مدعی است که تقریباً در همان زمان، هسته سعودی القاعده در حال آماده‌سازی طرح‌های تروریستی خود بودند. در یک تماس تلفنی رمزگذاری شده در اوایل مارس ۲۰۰۳، در آستانه حمله ایالات متحده به عراق، سیف دستور لازم برای بمب‌گذاری در عربستان سعودی را داد. ادعا شده مقامات سعودی تماس تلفنی سیف را رهگیری و رمزگشایی کردند و از ایران خواستند برای متوقف کردن رهبری القاعده که اکنون از خاک ایران فعالیت می‌کنند، اقدام کند.

تصویری از سیف العدل که توسط رسانه «الحجره مدیا» متعلق به القاعده در در نوامبر ۲۰۲۰ منتشر شده است. در شرح این تصویر آمده «شیخ امت، شیخ سیف العدل». احتمالا این تصویر نسخه اصلاح شده عکس پاسپورت العدل باشد که قبلاً منتشر شده بود.

بر اساس این گزارش، حدود آپریل ۲۰۰۳، اعضای القاعده در ایران متوجه شدند که تحت نظر هستند و اقداماتی را برای فرار از نظارت ایران انجام دادند. به گفته مصطفی حمید، ایران از ترس اینکه القاعده ممکن است از کنترل خارج شود، وارد عمل شد. عدل در ۲۳ آوریل ۲۰۰۳ به همراه ابوخیر و ابومحمد المصری که با وی در خانه امن شیراز زندگی می‌کردند دستگیر شدند.

آبان ۱۳۹۹ نیویورک تایمز در گزارشی افشاگرانه مدعی شده ماموران اسرائیلی از طرف آمریکا، ابومحمد المصری را در خیابان‌های تهران مورد هدف قرار داده‌اند. در گزارش نیویورک تایمز ابو احمد عبدالله ملقب به ابومحمد المصری مرد شماره دو القاعده و کسی معرفی شده که مغز متفکر حملات مرگبار سال ۱۹۹۸ به سفارت‌های آمریکا در آفریقا بوده است.

گزارش مرکز مقابله با تروریسم مدعی است که سیف، ابوخیر و ابومحمد بلافاصله پس از دستگیری در شیراز در آوریل ۲۰۰۳، به تهران منتقل و حدود ۲۰ ماه در یک ساختمان متعلق به دستگاه اطلاعاتی ایران زندانی می‌شوند.

در اوایل سال ۲۰۰۵، آن‌ها به یک مجتمع نظامی بزرگ با امکانات منتقل شدند. از این تاریخ خانواده‌هایشان اجازه داشتند به آن‌ها بپیوندند. چند ماه بعد، سیف، ابوخیر و ابومحمد دوباره به یک بلوک آپارتمانی در قسمتی دیگر از همان پایگاه نظامی منتقل شدند.

نویسنده مدعی است مقامات ایرانی بازداشت شدگان القاعده را به چهار گروه تقسیم کرده بودند. رهبران ارشد و همچنین اعضای خانواده بن‌لادن، از جمله پسر اسامه بن لادن، حمزه و مادرش در یک گروه قرار داشتند.

به گزارش رویداد۲۴ نویسنده جزییاتی از محل سکونت و بهداشت این اماکن و همچنین اعتراض و تظاهرات زندانیان در ساختمان‌های نظامی را هم منتشر کرده که مشخص نیست این اطلاعات چطور با این جزییات به دست آن‌ها رسیده است.

در گزارش به نحوه برقراری ارتباط با دنیای بیرون توسط بازداشت شدگان هم اشاره شده و گفته شده برقراری ارتباط با دنیای خارج در طول زمان بسیار متفاوت بوده است.

نویسنده به نقل از یکی از مقامات آمریکایی گفته در ابتدا آن‌ها را «در حبس خانگی مجازی هم قرار داده بودند و آن‌ها قادر به انجام هیچ کاری نبودند.». تماس تلفنی با اعضای خانواده به شدت محدود بود. اما شرایط زندگی به آرامی بهبود یافت. مقامات ایرانی در نهایت سیستمی را راه‌اندازی کردند که به موجب آن بازداشت‌شدگان می‌توانستند ایمیل ارسال کنند و هر هفته به یک زندانی اجازه می‌دادند وبگردی کند، اگرچه دسترسی کامل به اینترنت مجاز نبود. مصطفی حمید، پدر همسر سیف‌العدل، که در ایران تحت شرایط ضعیف‌تری نگهداری می‌شد، هر چند ماه یک‌بار با گروه اصلی بازداشت‌شدگان ملاقات می‌کرد. سایر بازداشت شدگان موفق به فرار شدند و دست‌نوشته‌های «ایمان» دختر بن لادن از همین طریق به بیرون درز کرد.

این گزارش می‌گوید بازداشت‌شدگان موفق شدند عناصری از جامعه خود را در پشت میله‌های زندان ایجاد کنند. مردان محوطه چهار بار در روز برای نماز و گفتگو در مسجد گرد هم می‌آمدند. مادر حمزه بن لادن که خودش تحصیلکرده بوده، از پسرش حمزه خواسته به بهترین شکل ممکن به تحصیل ادامه دهد و گروهی از بازداشت‌شدگان ارشد از جمله سیف آموزش قرآن، فقه و حقوق اسلامی را انجام می‌دادند.

حمزه پسر اسامه بن لادن در پیام صوتی که سال‌ها بعد و پس از آزادی ضبط کرده، از مربیانش در اسارت تشکر کرده و در فهرست کوتاه معلمان نام سیف دیده می‌شود. القاعده ظاهرا به شدت برای آزادی افراد ارشد خود لابی کرده، اما در نهایت سال ۲۰۱۰، ابزار چانه زنی را به دست آورده است. دو سال قبل یعنی ۲۰۰۸، عناصر قبیله‌ای پاکستان یک دیپلمات ایرانی را ربوده و به عنوان گروگان به القاعده فروخته بودند. از طریق شبکه حقانی نوعی مبادله زندانیان ترتیب داده می‌شود و طی همین توافق هم به سیف اجازه سفر به پاکستان داده می‌شود.

با این حال، ظاهرا سیف بعد‌ها دوباره به اسارت در ایران بر می‌گردد، اما این گزارش دلیل آن را ذکر نکرده و نویسنده مدعی است که شاید انگیزه‌های شخصی برای این بازگشت وجود داشته است. اما این احتمال نیز وجود دارد که الظواهری او را به مأموریتی فرستاده باشد که لازم بوده در مسیر خود از جمهوری اسلامی عبور کند.

در نیمه دوم سال ۲۰۱۱، مقامات ایرانی در گفتگو با سیف و دیگر شخصیت‌های ارشد القاعده در بازداشت، پیشنهاد دادند که ایران را ترک کنند، مشروط بر اینکه به کشور‌های بومی خود بازگردند. برخی از بازداشت ‌شدگان ارشد این معامله را انجام دادند، اما سه تن از مقامات ارشد از جمله ابو محمد المصری، سیف العدل و ابوخیر از این کار امتناع کردند.

نویسنده گزارش مدعی است که این تصمیم آن‌ها منطقی بود، چون آن زمان حسنی مبارک خلع شده بود، اما مصر همچنان توسط نیرو‌های مسلح اداره می‌شد. مصر مکان امنی برای افراد القاعده نبود. حداقل در ایران به آن‌ها اجازه داده شد با خانواده خود زندگی کنند. در مصر آن‌ها ممکن بود اعدام شوند.

تصویر سیف العدل که توسط اف بی آی آمریکا منتشر شده است

جولای ۲۰۱۳، القاعده یک دیپلمات ایرانی دیگر به نام «نور احمد نیکبخت» را در یمن، ربودند. سال ۲۰۱۵ یک تبادل زندانی دیگر انجام شد و در سپتامبر آن سال ۵ رهبر القاعده در ازای آزادی این دیپلمات، آزاد شدند که سه تن از آن‌ها ابوخیر، سری شهاب و خالد العاروری راهی سوریه شدند. ابوخیر و سری شهاب به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ در آنجا کشته شدند، در حالی که العاروری تا زمان مرگش در سال ۲۰۲۰ همچنان فعال بود.

گزارش آکادمی نظامی آمریکا نشان می‌دهد سیف العدل، همراه با ابومحمد، در ایران ماندند، اگرچه ابومحمد به طور متناوب به افغانستان، پاکستان و سوریه سفر می‌کرد. این گزارش در پاسخ به جایگاه سیف در القاعده می‌گوید در مارس ۲۰۱۳ «سلیمان ابوغیث» یکی از عوامل القاعده که با سیف در ایران زندانی بوده و اکنون در حال گذراندن حبس ابد در آمریکا است، به اف.بی.آی گفته که سیف و ابومحمد «مردانی کتک خورده بودند... در درجه اول به فکر فعالیت‌های روزمره و رفاه خانواده‌های خود در ایران بودند... آن‌ها هیچ نیت بزرگتری برای ادامه جهاد ندارند.»

نویسنده می‌گوید این ارزیابی احتمالاً تلاشی برای انحراف افکار از این دو شخصیت بوده است. به هر حال، موقعیت دقیق او در ایران هرچه باشد، به نظر می‌رسد که سیف فقط «جهاد را ادامه نداده است» بلکه خود را در میان افراد بزرگ القاعده قرار داده است. نویسنده این گزارش مدعی است با اینکه سیف العدل از بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر در ایران تحت بازداشت و زندانی بوده، اما موفق شده وظایفش را در رهبری القاعده تا امروز عملی کند.

سیف العادل و الظواهری هر دو مصری‌اند. گزارش مدعی است «با وجود اینکه زندگی تحت حکومت شیعی برای عدل قابل تحمل نبوده، اما بقا و تداوم اثربخشی او در جهاد، ریشه در بازگشت او به ایران داشته و همین زندگی در ایران نشان دهنده روحیه پراگماتیستی عدل است.»

جالب اینجاست که نویسنده این گزارش معترف است که ایدئولوژی القاعده تا چه اندازه ضد شیعی است و حتی عوامل القاعده با اسرائیل راحت‌تر از شیعیان تعامل می‌کنند با این وجود مدعی است که سیف مهارت‌هایش را تحت آموزش‌های حزب الله در کمپ «دره بکا» در لبنان به دست آورده است.

نویسنده مدعی است دلیل این همکاری عجیب بین القاعده به عنوان یک گروه تروریستی اهل تسنن با یک گروه شبه‌نظامی شیعه، دشمنی مشترک آن‌ها با آمریکا و همچنین از حمله هر از چند گاه القاعده یا گروه‌های مرتبط با آن به دیپلمات‌های ایرانی و گروگان گرفتن آنهاست.