صندوق رای، وسیله‌ای برای گردش نخبگان یا ابزاری برای تحکیم اردوغان/ آیا ایران باید به انتخابات ترکیه حسودی کند؟

رویداد۲۴ در جغرافیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم، انتخابات معمولا یک پدیده وارداتی و تشریفاتی است. از بین ۱۵ کشور همسایه ایران، به ندرت می‌توان کشوری را پیدا کرد که در آن انتخابات واقعی با حضور همه سلایق سیاسی و بدون اشکال یا تقلب برگزار شود. در برخی کشور‌های غیردموکراتیک منطقه که زحمت و هزینه انتخابات را تقبل می‌کنند، هم هر بار یک شخص با بیش از ۹۰ درصد آرا مجددا انتخاب می‌شوند. حتی مواردی هم سراغ داریم که به دلیل منع قانونی انتخاب شدن برای چند دوره متوالی، رویه‌هایی موسوم به «پوتین-مددودف» را ابداع کرده اند؛ به این معنا که معاون یک فرد مستبد، برای رفع ممنوعیت دوره‌های متوالی برای یک دوره میانی نقش مترسک را بازی می‌کند.

در همین منطقه روز ۱۴ می‌انتخاباتی برگزار شده که بعضی از تحلیلگران را در ایران هیجان‌زده و متاثر کرده است. هیجان‌زده از این جهت که گویی طلسم منطقه شکسته شده است و متاثر از این جهت که چرا این طلسم نباید در ایران می‌شکست.

دلیل عمده ذوق زدگی تحلیل گران در ایران، نرخ بالای مشارکت در انتخابات ترکیه است. بالای ۸۹ درصد واجدین شرایط در ترکیه روز یکشنبه در صف‌های طولانی ایستادند و به کاندیدای مورد علاقه شان رای دادند. تصویر این صف‌های طولانی برای مردم ایران که همیشه با صندوق رای قهرند مگر خلاف آن ثابت شود، جذاب بود.

دو انتخابات اخیر در ایران کمترین نرخ مشارکت را به ثبت رساند. انتخابات مجلس یازدهم و ریاست جمهوری سیزدهم به ترتیب با ۴۲.۵ درصد و ۴۸.۸ درصد، رکورد پایین‌ترین نرخ مشارکت در طول تاریخ انقلاب را زدند. این دو انتخابات به روی کار آمدن دولت و مجلسی منجر شد که مقبولیت عمومی ندارند و طبیعی است که با گذشت دو سال از آغاز به کار دولت و در آستانه انتخابات مجلس، دلسوزان نظام به دنبال افزایش مشارکت مردم در انتخابات باشند.

بیشتر بخوانید: رد صلاحیت برای «حفظ نظام»؟ / رد صلاحیت آیت الله هاشمی با دخالت وزیر وقت اطلاعات

عباس عبدی روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای یکی از تحلیل گرانی است که از انتخابات ترکیه هیجان زده شده است. او در توییتر خود نوشته امروز ترکیه و مردم آن برنده واقعی این انتخابات بود. راه حل نجات بخش ایران برگزاری چنین انتخاباتی است نه کاریکاتوری به نام انتخابات ۱۴۰۰. قدرت واقعی حکومت اینجاست. افتخار حکومت و دولت ترکیه است.
محمدرضا عارف هم به ندرت از کنج عزلت خود خارج می‌شود، به «درس‌آموزی» از انتخابات ترکیه توصیه کرده و در اینستاگرام خود نوشته باید در اتاق فکر حاکمیت نگاه نخبگی دست برتر را داشته باشند نه نگاه امنیتی. او به حاکمیت پیشنهاد کرده باید تصمیماتی بزرگی در عرصه سیاست کشور گرفته شود وگرنه صرفا باید با نگاه حسرت آلود انتخاباتی نظیر انتخابات ترکیه را نظاره گر بود.

آیا انتخابات ترکیه، واقعی است؟

با وجود همه این تحلیل‌ها و قیاس ها، سوال اینجاست که آیا انتخابات ترکیه واقعا رقابتی است یا تنها ابزاری برای مشروعیت بخشی به ادامه فردی است که بیست سال گذشته در راس امور ترکیه بوده است؟

نخست باید بدانید مشارکت در انتخابات‌های ترکیه، به طور سنتی بالاست هر چند انتخابات روز ۱۴ می‌تاریخ ساز بود. مشارکت مردم در انتخابات سال ۲۰۱۸ بیش از ۸۶ درصد بود. در واقع رای دادن در ترکیه به لحاظ قانونی، اجباری است، هرچند جریمه عدم رای دادن تاکنون اعمال نشده است.

مساله بعدی، آزادی‌های سیاسی در ترکیه است. اردوغان اکثر منتقدانش را زندانی کرده و کنترل رسانه‌های ترکیه را در دست گرفته است. «خانه آزادی» که یک سازمان ناظر در آمریکا برای ارزیابی آزادی‌های سیاسی و اجتماعی است معتقد است ترکیه کشور آزادی نیست. 

روز یکشنبه، سومین بار در تاریخ ترکیه بود که رای دهندگان پای صندوق‌های رای حاضر شدند تا رئیس جمهورشان را انتخاب کنند. تا سال ۲۰۱۴ سیستم سیاسی ترکیه، پارلمانی بود و روسای جمهوری توسط پارلمان انتخاب می‌شدند.

بیشتر بخوانید: دو هفته طولانی/ آرای کاندیدای سوم ترکیه به صندوق چه کسی سرازیر می‌شود؟

اردوغان ۶۹ ساله از سال ۲۰۰۳ در راس امور است. اول به عنوان نخست وزیر و سپس به عنوان رئیس جمهور در ۲۰ سال گذشته بر ترکیه حکومت کرده است. او سال ۲۰۱۷ قانون کشور را در یک همه پرسی تغییر داد و سیستم را از پارلمانی به ریاست جمهوری تبدیل کرد. به این ترتیب مقام ریاست جمهوری تقویت شد و نخست وزیری از بین رفت.

در ترکیه، روسای جمهور تنها دو دوره ۵ ساله می‌توانند انتخاب شوند، اما اردوغان از یک گپ استفاده کرده است؛ از آنجایی که دوره اول ریاست جمهوری او به خاطر رفراندوم ۲۰۱۷، زود به پایان رسید، او میتواند برای سومین بار متوالی هم کاندیدا شود و اگر در انتخابات پیروز شود تا سال ۲۰۲۸ رئیس جمهور خواهد ماند.

ترکیه سابقه طولانی در برگزاری انتخابات‌های رقابتی دارد. مروه طاهراغلو رئیس برنامه ترکیه در موسسه پروژه دموکراسی در خاورمیانه به واشنگتن پست گفته با توجه به این سابقه، برای مردم از هر طبقه ای، وجود انتخابات آزادی که مردم احساس کنند در آن رهبرانشان را خودشان انتخاب کرده اند، حداقل خواسته هاست.

آیا ممکن است در انتخابات ترکیه تقلب شده باشد؟

با اینکه در همه انتخابات‌های گذشته گزارش‌هایی در مورد تقلب هم وجود داشته، اما شواهد نشان می‌دهد انتخابات‌ها در این کشور همچنان آزاد است و کاندید‌های اپوزیسیون قادرند در رقابت‌ها حضور داشته باشند.

طاهراغلو در گفتگو با واشنگتن پست گفته هرچند پایه‌های دموکراسی در دوران اردوغان تضیف شده، اما جامعه مدنی ترکیه سنت غنی در نظارت بر انتخابات‌ها دارند.
او منظور خود از برگزاری یک انتخابات آزاد را شرح داده و گفته منظور این است که مردم روز ۱۴ می‌واقعا پای صندوق حاضر شدند و رای‌های آن‌ها تا حد بسیار خوبی شمرده شده است. این یعنی نتیجه‌ای که اعلام شده صحیح است.

این کارشناس ترکیه می‌گوید دلیل این آزادی و نظارت بر انتخابات‌ها این است که گروه‌هایی از جمله سازمان نظارت بر انتخابات «رای و فراتر از آن»، ده‌ها هزار داوطلب ناظر به شعب اخذ رای در سراسر کشور فرستاده اند و بر فرآیند انتخابات و شمارش آرا نظارت کرده اند.

او سطح اعزام این نماینده‌ها و ناظر‌ها را به دلیل بالا بودن تعداد رای دهندگان بسیار بالا خوانده و گفته من تا امروز این سطح از بسیج ناظران را ندیده بودم. از سوی دیگر هیاتی ۳۳ نفره از مجمع پارلمان اتحادیه اروپا به همراه دیگر نهاد‌های ناظر بین المللی برای نظارت بر انتخابات ترکیه به این کشور سفر کرده اند.

آیا انتخابات در ترکیه عادلانه است؟

با همه این احوال تحلیل گران معتقدند هنوز جای نگرانی هست. اگر اردوغان شکست بخورد و حزب عدالت و توسعه نتایج انتخابات را رد کند، مشکل آغاز خواهد شد. در اواخر ماه آپریل، وزیر کشور ترکیه از بروز «یک کودتای سیاسی» با حمایت آمریکا، خبر داده و نسبت به آن هشدار داده بود.

واشنگتن پست در گزارشی نوشته حتی اگر فرآیند انتخابات در ترکیه آزادانه باشد، نباید این آزادی را حمل بر عادلانه بودن انتخابات در این کشور کرد.

«خانه آزادی»، سطح برقراری عدالت در انتخابات ترکیه را ارزیابی کرده و نمره ۲ از ۴ به آن داده است. علت این ارزیابی ضعیف هم انتقاداتی بوده که سازمان امنیت و همکاری اروپا در سال ۲۰۱۸ نسبت به انتخابات ترکیه مطرح کرده بود. این سازمان حزب عدالت و توسعه را به سو استفاده از منابع دولتی به نفع اردوغان و تخریب چهره رقبای سیاسی متهم کرده بود.

در گزارش خانه آزادی در نقد سیستم انتخاباتی ترکیه به نحوه نظارت بر انتخابات این کشور اشاره شده و گفته شده «قضات شورای عالی انتخابات ترکیه که وظیفه شان نظارت بر فرآیند‌های رای گیری است توسط حزب عدالت و توسعه انتخاب می‌شوند.»

از این گذشته، اردوغان از یک تاکتیک مرسوم هم برای خریدن رای استفاده کرده است. او امسال در موارد متعدد معافیت مالیاتی، وام ارزان و یارانه انرژی بین رای دهندگان پخش کرده است.

از سوی دیگر، نظارت اردوغان بر رسانه‌ها بسیار شدید است. در دوران ۲۰ ساله حکومت اردوغان، قوه قضاییه بسیاری از منتقدان را بازداشت کرده است.بعد از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶، بیش از سی و پنج هزار نفر بازداشت شدند و همه گروه‌های نزدیک به فتح الله گولن، رقیب سیاسی اردوغان عملا از صحنه سیاست کنار گذاشته شدند. مثل هر اقتدارگرای دیگری، اردوغان تاکنون حاضر به توضیح درباره فساد نزدیکانش نشده است.دسامبر سال ۲۰۱۳ اداره مبارزه با جرایم مالی و درآمد‌های مجرمانه وابسته به دایره امنیت استانبول، ۴۷ نفر از جمله پسران سه تن از وزرای کابینه اردوغان را بازداشت کرد؛ یک ماه بعد از آن، رسانه‌های ترکیه خبر دادند که احتمالا پای دو پسر اردوغان یعنی «نجم‌الدین بلال» و «احمدبوراک» نیز به این پرونده باز خواهد شد.

پس از مطرح شدن نام پسران اردوغان در پرونده فساد مالی در ترکیه، ناگهان «معمّر عکاّش»، دادستان ویژه مبارزه با فساد استانبول از کار برکنار شد.

میزان سیطره اردوغان بر نهاد‌های بروکراتیک، قضایی، رسانه‌ها و دیگر نهاد‌های دولتی، عادلانه بودن زمین بازی برای رقبای او را غیر ممکن کرده است.

آیا رقیب اردوغان شانسی برای پیروزی دارند؟

بدبینان ممکن است بگویند که این استدلال‌ها فقط وقتی معنا دارد که ترکیه را یک کشور دموکراتیک بدانیم و مضاف بر اینکه اردوغان آنقدر چیز‌هایی برای از دست دادن دارد که برای رسیدن پیروزی دست به هر کاری می‌زند. این دسته از تحلیل گران، انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۵ را مثال می‌زنند؛ زمانی که حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان اکثریت پارلمانی خود را از دست داد. اردوغان مذاکرات بین حزب عدالت و توسعه و CHP برای تشکیل یک دولت ائتلافی را متوقف و انتخابات را ملغی کرد و نظام انتخاباتی را مجبور به برگزاری یک انتخابات مجدد کرد. همه پرسی بحث برانگیز قانون اساسی در سال ۲۰۱۷، به اردوغان اختیارات بی سابقه‌ای داد. بعضی معتقدند این همه پرسی با تقلب گسترده همراه بوده است.

با همه این احوال، اگر رقیب اردوغان بتواند از سد موانع گفته شده عبور کند، ممکن است پیروز شود. انتخابات شورا‌های شهر سال ۲۰۱۹ ترکیه، آزمونی برای سنجش عملکرد سیستم‌های انتخاباتی کشور بود. حزب اردوغان در این انتخابات تقریبا در همه شهر‌های کشور از جمله استانبول شکست خورد. اردوغان به نتیجه انتخابات استانبول اعتراض کرد و خواستار رای گیری مجدد شد؛ اما در انتخابات مجدد، حزب او شکست سهمگین تری خورد.

پیامی گه این انتخابات در مورد انتخابات‌ها در ترکیه داشت این بود که تقلب برای اردوغان مخاطره آمیز است. پیام دوم اینکه از آنجایی که در ترکیه نظارت استصوابی وجود ندارد، اگر احزاب اپوزیسیون دست به کار شوند می‌توانند اردوغان را از طریق صندوق‌های رای شکست دهند.

هرچند که هیچ وقت خطر حکومت‌های استبدادی را نباید نادیده گرفت؛ این حکومت‌ها اگر به پایان برسند، خطر زندان یا تبعید در انتظار حکام خودکامه شان است و این چیزی نیست که اردوغان از آن غافل باشد.