زهرا شجاعی کیست؟
رویداد۲۴ شیوا سپهری: زهرا شجاعی بار‌ها مسئولیت‌های ویژه‌ای در امور زنان در دوره‌های مختلف دولت‌ها به ویژه در سی سال نخست استقرار جمهوری اسلامی بر عهده داشته است. بعد از آن کمتر توانست سمت‌های مهم کشوری را عهده‌دار شود، اما همچنان در قامت یک فعال سیاسی زن تلاش می‌کرد تا برای کسب سهم سیاسی زنان در قدرت بجنگد و همین بود که در انتخابات ۱۴۰۰ که موجی از اعتراض‌های فعالان زنان اصلاحطلب برای تفسیر شورای نگهبان از واژه «رجل سیاسی» در قانون اساسی مطرح شده بود، به میدان آمد و کاندیدا شد. کار تا جایی پیش رفت که که سخنگوی شورای نگهبان مدعی شد، ما هیچ زنی را به خاطر زن بودن ردصلاحیت نمی‌کنیم. اگرچه در نهایت نه او و نه اعظم طالقانی تایید صلاحیت نشدند و پرونده این کنش اعتراضی او نیز بدون نتیجه بسته شد. زهرا شجاعی را بیشتر به خاطر مسئولیت‌های ویژه‌اش در دولت محمد خاتمی می‌شناسند. در بین زنان سیاسی اصلاحطلب جزو پیشکسوت‌ها شناخته می‌شود و امروز درحالیکه او ۶۷ سال سن دارد، قرار است که مراسمی برای بزرگداشتش برگزار شود. در سال‌های اخیر او با بیماری سخت سرطان می‌جنگید و گفته می‌شود که بیماری‌اش تا حد زیادی بهبود یافته است. او را به عنوان یک چهره فمنیست اسلامی نیز می‌شناسند. رویکردی که بعد از دوره اصلاحات کم کم منتقدان جدی پیدا کرد و البته فعالان اجتماعی زنان شیوه‌های فعالیت آن‌ها را به شدت رد کردند. خیلی‌ها اعتقاد دارند، فعالیت‌های امثال زهرا شجاعی نتوانست توفیقی در پیدا کردن جایگاه و سهم زنان در قدرت باشد و عمدتا همراهی با شرایط مردسالانه حاکم بر قدرت بود تا فعالیتی علیه آن.
بیوگرافی زهرا شجاعی
زهرا شجاعی و معصومه ابتکار اولین زنانی هستند که در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی موفق شدند در هیات دولت راه یابند. این مهم‌ترین شهرت زهرا شجاعی است. اینکه آن‌ها توانسته‌اند به هسته سخت قدرت راه یابند، با توجه به اینکه به ندرت اتفاق میافتد، در خور توجه بوده است. زهرا شجاعی متولد ۱۳۳۵ اولین فعالیت سیاسی خود را وقتی آغاز کرد که دانشجوی رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران بود.
بیشتر بخوانید: جمیله علم الهدی کیست؟
آن زمان به عضویت در انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی در آمد و در همان سال‌ها بود که با مرادعلی توانافر که یکی از دانشجویان حقوق بود، ازدواج کرد که ثمره این ازدواج دو فرزند دختر است. او لیسانس خود رادر سال ۵۴ گرفت. همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران اصلاحات او مجدداً به دانشگاه رفت و این بار مدرک دکترای مدیریت استراتژیک را در دانشگاه دفاع ملی را از دانشگاه آزاد گرفت.
تالیف و سخنرانی زهرا شجاعی
زهرا شجاعی در دوران فعالیت خود، سخنرانی‌ها و مقالات متعددی داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به قدس ایران؛ معرفی زنان برگزیده ایران، کتاب زنان فردا و مجموعه ریحانه می‌توان اشاره کرد. او در کتاب قدس ایران؛ معرفی زنان برگزیده ایران که با سیمین احمدی نیز همکاری داشته است، به مسائل مربوط به زنان، بحث سیاستگذاری فرهنگی برای زنان، بحث مساوات، حقوق زنان و بسیج کردن منابع زنان در هنر پرداخته است. زهرا شجاعی در کتاب ایران فردا مجموعه مقالات و سخنرانی‌هایش را در موضوعات مختلفی از جمله توسعه فرهنگی، مشارکت اجتماعی و سیاسی، جنسیت و توسعه و سلامت و بهبود کیفیت زندگی منتشر کرده است. مدیریت زنان در تشکل های غیر دولتی و مجلس ششم و حقوق زنان نیز موضوعی است که زهرا شجاعی مجموعه ریحانه را به آن اختصاص داده است. او طی این سال‌ها مقالات متعددی نیز داشته است که یکی از آن‌ها با عنوان «پدیدارشناسی کیفیت زندگی زنان همسر اول در خانواده های چند همسری» منتشر شد و نازنین هنرپروران نیز در تالیف این مقاله همکاری کرده است.
مسئولیت‌های زهرا شجاعی
به گزارش رویداد۲۴ نخستین سمت جدی زهرا شجاعی وقتی بود که در فرمانداری قم حضور داشت. او موسس و رییس کمیسیون امور بانوان شورای اجتماعی در فرمانداری قم بود. مسئولیت‌های او بعد از فرمانداری قم، نمایندگی وزارت آموزش و پرورش در شورای اجتماعی فرهنگی زنان، رييس شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي، مشاور و مسئول کمیسیون بانوان در وزارت کشور(دولت سازندگی)، نماینده وزارت آموزش و پرورش در دفتر زنان ریاست جمهوری و مشاور و موسس و مسوول ستاد امور بانوان در وزير آموزش و پرورش بود. تمامی این مسئولیت‌ها در دوران اصلاحات و دولت سازندگی نصیب او شده بود و بعد از دوران اصلاحات دیگر نتوانست مثل قبل در هیات دولت قرار بگیرد. زهرا شجاعی درباره حضورش در دولت اصلاحات می‌گوید: «در سال ۱۳۷۶ که دولت اصلاحات بر سرکار آمد از رییس جمهور وقت درخواست کردم که جزو کابینه باشم و ایشان هم پذیرفتند و بنده به عنوان رییس مرکز مشارکت زنان در کابینه حضور داشتم و این بسیار به من کمک کرد تا در جریان امور کشور قرار بگیریم. به این ترتیب برای اولین بار در دوره اصلاحات و ۲۰ سال بعد از پیروزی انقلاب، سد حضور زنان در عرصه سیاسی شکست و من و خانم "ابتکار" در کابینه حضور داشتیم.»
مهم‌ترین مسئولیت او در دوران اصلاحات البته مشاور رييس‌جمهور و رييس مركز امور مشاركت زنان بود. البته این منصب را خودش تاسیس کرده بود و پیشنهاد آن را به دولت هاشمی داده بود. آن زمان او مشاور وزیر کشور یعنی عبدالله نوری بود.
زهرا شجاعی؛ زن فمینیست مسلمان
فمینیست اسلامی ترکیبی است که امثال شجاعی آن را ابداع و وارد ادبیات سیاسی ایران کردند. اگرچه تندروها تمایل داشتند که فمینیسم را جرم‌انگاری کنند اما بخشی از زنان اصلاح‌طلبی بودند که اتفاقاً از این واژه استفاده کردند و با قرار دادن آن در کنار واژه اسلامی ترکیبی جدید ارائه دادند که از زنان صدر اسلام الگو می‌گرفت. زهرا شجاعی در سخنانش نقش حضرت زینب(ع) و حضرت زهرا(س) را پر رنگ می‌کرد و البته برخلاف زنان اصولگرا که به نقش زنان در خانه‌داری تاکید داشتند، عمده گفتمان خود بر نقش زنان در بیرون از خانه اختصاص می‌داد و همین بود که تا حدی در جامعه مقبول‌تر می‌افتاد. اگرچه مخالفان سرسختی نیز از مواضع مختلف به او حمله می‌بردند. زهرا شجاعی در یکی از سخنرانی‌هایش گفته بود: «زن در اندیشه دینی نه تنها مجاز بلکه مکلف به ایفای مسئولیت اجتماعی و سیاسی است.» و همین دیدگاه او به خوبی نشان می‌دهد که جایگاه اجتماعی زنان برای فمینیست‌های اسلامی پررنگ بود. با اینحال نمی‌توان فراموش کرد که آن‌ها بر پذیرش نقش سنتی زن در خانه نیز به شدت تاکید داشتند و از این جهت در واقع تفاوت چندانی با زنان اصولگرا نداشتند.
یکی دیگر از موضوعاتی که زهرا شجاعی به عنوان یک فمینیست اسلامی بر آن تاکید داشت، تاریخ‌نویسی و سیره‌نویسی زنان مسلمان در طول تاریخ و البته در عصر مدرن بوده است. او معتقد بود که قصور زیادی در این زمینه صورت گرفته و همین امر موجب شده تا زنان نتوانند جایگاه شایسته خود را به دست آورند.
هرچه هست مهم‌ترین پیکان انتقادات به امثال زهرا شجاعی این بود که آن‌ها در واقع نقش کاراکتر نمایشی را برای روسای جمهور فراهم کردند تا بتوانند در انتخابات‌ها رای زنان را به خود جلب کنند. یکی از نمونه‌ها وقتی بود که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ زهرا شجاعی یکی از زنانی بود که در کنار حسن روحانی در همایش بانوان حامی حسن روحانی شرکت کرد و برای جمعیت دست تکان داد. اما حسن روحانی بعد از کسب جایگاه رییس دولت حتی حاضر نشد یکی از زنان را وارد کابینه خود کند. همان زمان حتی زنان اصلاحطلب نیز به شدت انتقاد کردند و شاید همین هم بود که اعظم طالقانی و زهرا شجاعی چهار سال بعد در انتخابات ۱۴۰۰ به عنوان کاندیدا ثبت نام کردند و دست آخر هم با رد صلاحیتشان سرخورده شدند. البته خیلی‌هاحرکت این دو زن را نمایشی میدانستند. درست همان نقدی که از ابتدا به چهره‌های زن اصلاحطلب مطرح شده بود.
زهرا شجاعی؛ تدریس در دانشگاه
زهرا شجاعی در این سال‌ها در دانشگاه‌های متعددی تدریس کرده است. دانشگاه الزهرا و دانشگاه تربیت مدرس از جمله این دانشگاه‌ها بودند. او همچنين از ۸۴ تا ۸۸ در دانشگاه تهران دروس ريشه‌های انقلاب و تاريخ اسلام را تدریس می‌کرد. او در دانشگاه تهران سمت‌هایی از جمله شوراي عالي مطالعات و تحقيقات زنان دانشگاه تهران، مشاور مديركل پژوهش‌های كاربردی معاونت پژوهشي دانشگاه تهران و مدیر انتشارات این دانشگاه را داشته است.
زهرا شجاعی و دولت حسن روحانی
حسن روحانی علیرغم وعده‌هایی که در خصوص رعایت حقوق زنان داشت اما در نهایت از راه دادن زنان به کابینه خودداری کرد. با اینحال زهرا شجاعی یکی از چهره‌هایی بود که در یک نظرسنجی درباره دولت دوازدهم حسن روحانی گفته بود: « در سال ۷۶ که من حوزه زنان را تحویل گرفتم بسیار آسان تر از آن چیزی بود که دولت یازدهم در زمان تحویل دولت به دست گرفته است.در حوزه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با شرایطی که به وجود آمده اقدامات مثبتی صورت گرفته است و همچنین رشد سازمان های غیردولتی به ویژه در حوزه زنان اقداماتی اثرگذار در کشور به شمار می آید. امیدواریم کارهای نیمه کاره ای که بنای آن گذاشته شده است دوام پیدا کند و به نقطه پایان برسد و چهار سال دیگر شاهد پیشرفت و موفقیت کشور باشیم.»
این در شرایطی بود که در سال ۹۸ وقتی مشخص شد که حسن روحانی حاضر نیست از زنان در کابینه استفاده کند، گفته بود: «اصولگرایان حمایت بیشتری از زنان انجام می‌دهند و در عوض اصلاح طلبان موقع انتخابات از زنان استفاده می‌کنند و بعد کاری برایشان نمی‌کنند.»
اگرچه زهرا شجاعی و بقیه زنان اصلاحطلب نیز در هشت سال دولت روحانی به شدت مورد نقد بودند. به ویژه وقتی که شهیندخت ملاوردی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده گفته بود: « «باید زنان کارتن خواب را عقیم کرد تا هزینه دولت زیاد نشود!»
ترک برنامه زنده تلویزیونی
دو سال پیش زهرا شجاعی و شهیندخت مولاوردی به یک برنامه تلویزیونی دعوت شدند تا به بررسی عملکرد دولت‌های اصلاحات و اعتدال در حوزه زنان و خانواده بپردازند. در این برنامه موضوعاتی همچون کودک همسری و روسپی‌گری، سلامت زنان و رفتار‌های پرخطر با تمرکز بر تن‌فروشی، اجرا برنامه یونیسف برای حمایت از کارگران جنسی و روسپی‌گری، حمایت از همجنسگرایان و براندازان، دیدار با جاسوسان امنیتی مطرح شد. در نهایت مجادله با مجری و تعدادی میهمان زن برنامه موجب شد زهرا شجاعی و شهیندخت مولاوردی برنامه تلویزیونی را ترک و سپس از برنامه تلویزیونی در دادگاه شکایت کردند.
اصلاح طلبای کثیف 
