عید نوروز در ایران باستان چگونه بود؟
رویداد۲۴ مریم آیتی: عید نوروز در ایران، نوید دهنده‌ی سال جدید است. ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. عید را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما هم باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس عید نو آغاز کنیم.
تاریخچه عید نوروز
جشن عید نوروز که از کهن‌ترین و مهم‌ترین جشن‌های ایرانی محسوب می‌شود به گفته پژوهشگران، بنیاد ایرانی و هندی ندارد، بلکه به احتمال زیاد به اقوام بومی نجد ایران قبل از مهاجرت و آریایی‌ها نسبت داده شده است.
راهیابی دو جشن نوروز و مهرگان به بین النهرین نیز توسط سومریان انجام شده است و موجب پدید آمدن دو جشن (ازدواج مقدس) و (اکیتو) شد که بعد‌ها این دو جشن در آغاز سال نو به شکل یک جشن واحد در بین النهرین برگزار می‌شده است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت جشن «مهرگان»، «نوروز» و «سده» جزوه جشن‌های مذهبی نیستند و بیشتر در زمره اعیاد ملی ایرانی قرار گرفتند.
بررسی نوروز از منظر اساطیر
اگر نگاهی دقیق به کتاب‌هایی، چون اوستا، شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری بیندازیم، می‌توانیم ردپای برگزاری نوروز در میان ایرانیان را در آن‌ها ببینیم. بر اساس روایت تاریخی، جمشید چهارمین پادشاه پیشدادی بنیانگذار نوروز بوده است. جمشید با انجام هر کار نیکی، آن روز را جشن می‌گرفته است. در یکی از این روز‌ها تابیدن نور خورشید بر تاج پادشاه و درخشش و تلالو آن شور و هیجانی وصف ناپذیر در میان مردم برپا می‌کند. بعد از این اتفاق جمشید آن روز را گرامی داشت و از آن به بعد آن روز بزرگ به عنوان نوروز شناخته شد، اما در برخی منابع دیگر شاهد این هستیم که نوروز را به کیومرث، نخستین انسان روی زمین نسبت داده‌اند.
نوروز از منظر دینی
قبل از ورود اسلام، مردم ایران زمین پیرو زرتشت پیامبر بودند. زرتشت کسی بود که تقویم خورشیدی را به مردم معرفی کرد و اولین روز سال که در آن طول روز و شب با یکدیگر برابر بودند را جشن گرفت. این اطلاعات که در کتاب اوستا آمده است، زرتشت را به عنوان بنیانگذار نوروز عنوان می‌کند، اما بر اساس یک سری روایات دیگر، نوروز قبل از ظهور زرتشت هم وجود داشته است.
نوروز از منظر علم نجوم
نوروز مصادف با روزی انتخاب شده که در آن خورشید روی مدار استوا قرار می‌گیرد در نتیجه این پدیده، طول روز و شب با هم برابر می‌شوند. این اتفاق در سراسر جهان رخ می‌دهد و در همه کشورها، روز و شب هر یک دقیقا معادل ۱۲ ساعت خواهند بود.
این روز به خصوص که نشانه آمدن بهار و بیدار شدن طبیعت از خواب زمستانی است، از سه هزار سال پیش مورد توجه و احترام ایرانیان بوده و جشنی به همین مناسب برگزار می‌شده است.
مراسم عید نوروز در دوران معاصر
نوروز تنها در ایران و افغانستان، ولی به شکل متناوب، جشن گرفته می‌شد. پس از فروپاشی جماهیر شوروی، کشور‌هایی نظیر قرقیزستان، آذربایجان و سپس دیگر کشورها هم این عید را جشن ملی خود اعلام کردند.
در دوران، شوروی برگزاری این جشن ممنوع اعلام شده بود و برای همین اقوام مختلف مخفیانه این جشن را برپا می‌کردند. از طرفی، مردم برخی از مناطق برای متقاعد کردن مقامات محلی، نام‌هایی دیگر برای جشن سال نو انتخاب می‌کردند. مثلا در تاجیکستان سعی کردند با انتخاب نام «جشن لاله» یا جشن هشت مارس بدون مخالفت دولت مرکزی نوروز را پاس بدارند.
همچنین در دوران حکمرانی طالبان در افغانستان به دلیل رسمیت داشتن تقویم قمری، کسی حق برگزاری جشن سال نو را نداشت. ترکیه هم تا قبل از سال ۲۰۰۰ این جشن را که برای کرد‌ها همچون نماد نیرومندی از هویتشان بود ممنوع کرده بود.
خوشبختانه در سالهای اخیر، نوروز جهانی شده است. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه‌ای، ۲۱ مارس برابر اول فروردین را روز جهانی نوروز نامگذاری کرد.
نوروز در دوران هخامنشیان
کسی که در دوره هخامنشیان برای نخستین بار نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کرد کسی نیست جز کوروش کبیر. کوروش، بنیانگذار سلسله هخامنشی در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، این روز را به عنوان نوروز نامگذاری کرد. ظاهرا مراسم نوروز در این زمان از ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت ادامه داشته و در این مدت کارهایی، چون ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان انجام می‌شده است. داریوش یکم، تخت جمشید را به عنوان محل برگزاری نوروز انتخاب کرد.
نوروز در زمان ساسانیان
جشن نوروز در زمان ساسانیان با شکوه بسیار زیادی برگزار می‌شد و مدت زمان آن ۶ روز بود که در مجموع به دو دوره نوروز کوچک (اول تا پنجم فروردین) و نوروز بزرگ (روز ششم فروردین) تقسیم می‌شد. هر کدام از روز‌های نوروز به یکی از طبقات اجتماعی مردم تعلق داشت تا به خدمت شاه برسند.
در روز اول فروردین، مخصوص عامه مردم بود. در این روز مردم به دیدن شاه می‌آمدند و خواسته‌های خود را مطرح می‌کردند. روز دوم فروردین مخصوص دهقانان و خدمتگزاران آتشکده‌ها بود.
در روز سوم فروردین روحانیان و موبدان خود را به محضر شاه می‌رسانند. روز چهارم شاه میزبان اعضای خاندان سلطنتی، رجال، مردم کشور و فرماندهان ارتش بود. روز پنجم هم به بازدید اشراف اختصاص داشت. در روز پایانی این ندیمان و مشاوران بودند که خود را به این مراسم می‌رسانند. در گاه شمار ساسانی، سال کبیسه وجود نداشت به همین دلیل ممکن بود نوروز در فصل‌های مختلفی برگزار شود.
یکی از رسوم بسیار جذاب این دوره این بود که ۲۵ روز قبل از شروع نوروز، انواع حبوبان و غلات روی ستون‌هایی از خشت خام کاشته می‌شد. هر کدام از این غلات که سریعتر رشد می‌کرد نشان می‌داد که در سال آینده قرار است آن محصول برداشت پربرکتی داشته باشد. آب پاشیدن بر روی یکدیگر، روشن‌کردن آتش و سکه عیدی دادن از دیگر رسومی بودند که در دوره‌های دیگر پادشاهان ساسانی در ایام نوروز برگزار می‌شد.
