چالش روند پیری جمعیت برای عرصه پزشکی در ایران

رویداد ۲۴ | با توجه به پیر شدن جمعیت کشور و اثراتی که بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور می‌گذارد، تدابیر لازم برای مقابله با این پدیده حائز اهمیت است. چرا که طبق آمار، سرانه پزشک متخصص در کشور، به ازای هر ۱۰ هزار نفر درکشور ۵.۲ است. به عبارت بهتر درحالی کشور با کمبود نیروی متخصص مواجه است که با توجه به افزایش جمعیت سالمند، نیاز به پزشکان متخصص، به‌ویژه در حوزه‌های گریاتریک (پزشکی سالمندان)، نورولوژی و دیگر تخصص‌های مرتبط با بیماری‌های مزمن و سالمندان، افزایش می‌یابد؛ بنابراین برای پاسخگویی به این نیاز‌های رو به رشد کشور باید در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و بهداشتی تجدید نظر شود. در این میان سرمایه‌گذاری بیشتر در تربیت نیروی انسانی متخصص و ارتقاء زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی از ضروریات است. امری که مورد توجه دولت سیزدهم قرار گرفت. در ابتدای به روی کار آمدن دولت سیزدهم، افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی عمومی را با هدف جبران کمبود نیروی پزشکی در کشور تصویب شد. بر این اساس، ظرفیت پذیرش در رشته پزشکی برای اولین بار در کنکور سال ۱۴۰۱ افزایشی شد و قرار است تا سال ۱۴۰۴ هر سال به میزان ۲۰ درصد به ظرفیت پذیرش دانشجویان اضافه شود.

افزایش ۲۰ درصدی که در دولت سیزدهم با نیاز‌های سالمندان هم‌راستا بود

با توجه به پیری جمعیت در ایران، افزایش ظرفیت پزشکی به شدت ضروری است. وزیر بهداشت ایران، دکتر عین‌اللهی، از افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی طی سه سال اخیر خبر داد و این دوره را از نظر رشد آموزش علوم پزشکی از نظر کمی و کیفی بی‌نظیر توصیف کرده است. 

ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی به طور سالیانه ۲۰ درصد، دوره تخصصی ۶۵ درصد، دوره‌های فوق تخصصی ۵۰ درصد و دوره‌های فلوشیب ۲۵ درصد افزایش یافته است. این افزایش ظرفیت در پاسخ به نیاز‌های جمعیتی کشور و برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز در حوزه‌های مختلف پزشکی و بهداشتی بود. با این حال، لازم است که این افزایش ظرفیت با توجه به تأمین زیرساخت‌های لازم و اولیه، از جمله بیمارستان‌ها، تجهیزات پزشکی پیشرفته و امکانات آموزشی، رفاهی و فرهنگی دانشجویان صورت گیرد. همچنین، با توجه به افزایش نیاز به خدمات پزشکی و درمانی برای جمعیت سالمند، توسعه تخصص‌های مرتبط با بیماری‌های مزمن سالمندان، مانند گریاتریک و نورولوژی، اهمیت ویژه‌ای دارد. این تلاش‌ها باید با هدف ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و جلب رضایت مردم از مراکز دولتی انجام شود.

برای افزایش ظرفیت پزشکی در کشور، تدابیری در دستور کار قرار گرفت. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی را از سال ۱۴۰۱ به مدت حداقل چهار سال، سالیانه ۲۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش داد که این افزایش مخصوص داوطلبان آزاد شهرستان‌ها و مناطق محروم و کم برخوردار است که در همین مناطق موظف به ارائه خدمت هستند. این افزایش با چشم‌اندازی تعبیه شده است که سرانه پزشک به ازای جمعیت کنونی که ۱۳ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر است را تبدیل به ۲۰ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر در سال ۱۴۱۰ بکند. این تدابیر با هدف رفع کمبود پزشک، جلوگیری از فرسودگی کادر درمان و کاهش آسیب‌پذیری نظام سلامت در مواجهه با بحران‌ها، و همچنین افزایش دسترسی اقشار مختلف مردم به خدمات پزشکی اتخاذ شده‌است.

چالش عرصه پزشکی با پیری جمعیت در کشور‌های مختلف

برای شرح بیشتر اهمیت این موضوع لازم است مواردی را در کشور‌های جهان به عنوان مثال تشریح کنیم که نظام پزشکی آن‌ها را با چالش مواجه کرده است. یکی از این چالش‌ها افزایش نیاز به خدمات پزشکی است که بالتبع با افزایش سن جمعیت، تقاضا برای خدمات پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی، به‌ویژه برای بیماری‌های مزمن و مرتبط با سالمندی، افزایش می‌یابد. از موارد دیگر می‌توان به کمبود پزشکان و پرستاران در کشور‌ها به‌خصوص در حوزه‌های تخصصی مرتبط با سالمندان، فشار مالی هنگفت برای سیستم‌های بهداشتی و درمانی به دلیل هزینه‌های بالا مراقبت از سالمندان، افزایش سرمایه گذاری در خدمات بهداشتی و اجتماعی و فشار بر روی تامین اجتماعی و بازنشستگی نیز اشاره کرد. برای مقابله با این چالش‌ها، کشور‌ها باید استراتژی‌های جامعی را تدوین کنند که شامل افزایش ظرفیت آموزشی برای تربیت پزشکان و پرستاران، تقویت سیستم‌های بهداشتی و درمانی، و ایجاد برنامه‌های حمایتی برای سالمندان باشد.

برای مثال پیری جمعیت در آلمان، باعث افزایش تقاضا برای خدمات پزشکی، کمبود نیروی کار متخصص و افزایش فشار مالی بر سیستم‌های بهداشتی شده است که نظام سلامت آلمان در مواجه با این چالش‌ها نیاز به نوآوری و پایداری دارد. مورد بعدی می‌توان نظام سلامت آمریکا را مثال زد. آمریکا دارای یکی از گران‌ترین نظام‌های سلامت در جهان است. هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی، به‌ویژه برای سالمندان که نیاز به خدمات پزشکی بیشتری دارند، می‌تواند بسیار بالا باشد. درست است که بسیاری از سالمندان آمریکایی تحت پوشش بیمه‌های دولتی مانند Medicare قرار دارند، اما این بیمه‌ها ممکن است تمامی نیاز‌های آن‌ها را پوشش ندهند. همچنین افراد مسن در خانه سالمندان به مراقبت‌های طولانی مدت نیازمند هستند که با افزایش جمعیت آن‌ها این مراقبت هم نیز افزایش می‌یابد و با کمبود نیروی مراقبتی کار در این حوزه برای افراد فرسایشی می‌شود. آمریکا نیز مانند آلمان، در مواجه با افزایش تعداد سالمندان با کمبود پزشک و پرستار در حوزه‌های مرتبط با سالمندی روبروست. البته در آمریکا بحث نژادی و اقتصادی در دسترسی به خدمات بهداشتی و کیفیت دریافتی نیز تاثیر می‌گذارد. 

از این رو به نظر می‌رسد برای مقابله با این چالش‌ها و با کسب تجربه از کشور‌های تجربه‌دار، برای داشتن آینده‌ای روشنتر در عرصه پزشکی، لازم است که سیاست‌های بهداشتی و درمانی جامع‌تری تدوین شود و سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در زمینه‌های مراقبت از سالمندان صورت گیرد.