بنزین چند تمام می‌شود، چند فروخته می‌شود؟ ماجرای تولید بنزین ۱۲۰۰ تومانی چیست؟
رویداد۲۴| موضوع قیمت‌گذاری بنزین بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاده است. در حالی که برخی از یارانه پنهان و قیمت تمام‌شده نجومی بنزین صحبت به میان می‌آورند، از سوی دیگر ادعایی مبنی بر احتساب نفت خام در قیمت تمام‌شده بنزین شنیده می‌شود.
چندی پیش، ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت در گفتگو با صداوسیما اعلام کرد طبق آخرین محاسبات، قیمت تمام‌شده بنزین در کشور با احتساب نفت خام ۳۰ هزار تومان خواهد بود.
با این حال مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، پس از تقدیم لایحه بودجه سال آینده به مجلس از هزینه ۸۰۰۰ تومانی تولید بنزین صحبت به میان آورد که بر این اساس به نظر می‌رسد دولت در صورت اصلاح قیمت بنزین قصد ندارد نفت را در قیمت تمام‌شده این سوخت محاسبه کند.
برای بررسی این موضوع و چرایی احتساب نفت‌خام در محاسبات بهتر است به صورت مالی برخی از پالایشگاه‌ها و اظهارنظر کارشناسان نگاهی انداخت.
تفاوت تکنولوژیک منجر به تفاوت قیمت تمام‌شده می‌شود
گذشته از اعلام نرخ‌هایی بین ۸۰۰۰ تا ۳۰ هزار تومان برای بنزین، برخی مسئولان ضمن اعلام بهای تمام‌شده بنزین تولیدی در ایران، بار‌ها عنوان کرده‌اند که بهای تمام‌شده بنا بر تکنولوژی‌های متفاوت و پالایشگاه‌های مختلف متفاوت است.
سعید مداح مروج، عضو هیئت‌مدیره و مدیر هماهنگی و نظارت بر عملیات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در گفت‌وگویی که در اردیبهشت ۱۴۰۲ با روزنامه ایران داشت، متذکر شد که در شرایط فعلی، تولید هر لیتر بنزین ۱۸ هزار تومان هزینه دربردارد.
او اضافه کرد که برخی شرکت‌های دانش‌بنیان مدعی هستند که با قیمت‌های پایین‌تر امکان تولید بنزین وجود دارد. اگر چنین باشد، میزان یارانه بنا بر هر پالایشگاه متفاوت بوده و منطقا یارانه اعمال‌شده با توجه به تکنولوژی متفاوت خواهد بود.
حال لازم است که نگاهی به صورت مالی برخی از پالایشگاه‌ها انداخته شود.
بنزین ۱۰ هزار تا ۱۸ هزارتومانی
پالایشگاه‌ها تمامی فرآورده‌های تولیدی خود را در نهایت به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی واگذار می‌کنند. یعنی فروش تمامی فرآورده‌های اصلی شامل بنزین، نفت گاز، نفت سفید و گاز مایع در کشور توسط شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران صورت می‌گیرد.
بر اساس صورت مالی منتشرشده پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس در اسفند ۱۴۰۰ جمع میزان بنزین تولیدشده شامل صادرات و مصرف داخلی در کشور، حدودا ۱۲ میلیارد لیتر بوده است. بهای تمام‌شده میزان فروش خالص بنزین در این سال، یک میلیارد و ۳۲۱ میلیون محاسبه شده است. این بدان معناست که بهای تمام‌شده هر لیتر بنزین در این پالایشگاه در محدوده ۱۰ هزار و ۸۸۶ تومان قرار دارد.
مطابق صورت مالی منتشرشده پالایشگاه شیراز منتهی به سال مالی ۱۴۰۱، مقدار ۳۶۵ هزار مترمکعب بنزین با مبلغ ۶.۴ همت به فروش رسیده است. این بدان معناست که بهای تمام‌شده هر لیتر بنزین در این پالایشگاه، ۱۷ هزار و ۷۹۱ تومان بوده است.
همچنین بهای تمام‌شده تولید هر لیتر بنزین تولیدی در پالایشگاه تهران بر اساس صورت مالی منتشرشده منتهی به سال مالی ۱۴۰۱، ۱۴ هزار و ۶۲۱ تومان و بر اساس صورت مالی منتهی به سال مالی ۱۴۰۲، هزینه هر لیتر تولید بنزین در پالایشگاه اصفهان ۱۸ هزار تومان است.
همان‌طور که پیش‌تر بحث تفاوت پالایشگاه و تکنولوژی مطرح شد، بهای تمام‌شده تولید هر لیتر بنزین تولیدی متفاوت است. یعنی تفاوت ارقام بهای تمام شده تولید بنزین در پالایشگاه‌های متعدد، عمدتا از تفاوت تکنولوژیکی نشئت گرفته است. اما نکته مورد توجه آن‌جاست که در صورت مالی این پالایشگاه‌ها، نفت خام به عنوان هزینه و در قیمت تمام‌شده بنزین، لحاظ شده است.
آیا نفت ملی است؟
موضوع مهم در این زمینه قیمت تمام‌شده بنزین است. با توجه به اینکه نفت کالایی ملی است، شرکت ملی نفت با اختصاص آن به پالایشگاه‌های متعدد، به آن‌ها حق‌العمل باید پرداخت کند. یعنی در واقع نفت خام به پالایشگاه‌ها فروخته نمی‌شود و قیمت تمام‌شده بنزین باید بدون احتساب نفت خام محاسبه شود.
حال به نظر می‌رسد با توجه به احتساب نفت خام خریداری‌شده تحت عنوان هزینه در صورت مالی این پالایشگاه‌ها، قیمت تمام‌شده بنزین در واقع با احتساب نفت خام است.
مشخص نیست که دلیل این امر چیست و چرا نفت خام همان‌طور که به دیگر کشور‌ها صادر می‌شود، در داخل کشور نیز به پالایشگاه‌ها فروخته می‌شود. این موضوع مستقیما بر احتساب بهای تمام‌شده پالایشگاه‌ها اثرگذار است و آن را بیش‌برآورد خواهد کرد.
فروش نفت خام به پالایشگاه‌ها
همت قلی زاده، کارشناس انرژی، چندی پیش در گفتگو با اقتصادآنلاین عنوان کرد: در سال ۸۶، جهانی‌سازی قیمت نفت خام در داخل شروع شد. پیش از آن، نفت مصرفی در پالایشگاه‌ها هم به رایگان در اختیارشان قرار می‌گرفت. اما از آن زمان و با اقدام محمود احمدی‌نژاد مناسبات فعلی در بخش انرژی حاکم شد.
آن طور که این کارشناس انرژی مدعی شده، از سال ۸۶ و پس از اقدامات دولت نهم، شرکت ملی نفت، نفت استخراج‌شده را بر مبنای نرخ جهانی در اختیار بنگاه‌ها قرار داد. به همین دلیل در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد هزینه تولید بنزین مربوط به قیمت جهانی نفت خام است.
او در رابطه با هزینه تمام‌شده تولید بنزین بدون احتساب هزینه نفت اذعان کرد: بدون احتساب نفت هر لیتر بنزین در پالایشگاه اصفهان ۲۳۰۰ تومان و در پالایشگاه تهران ۱۲۰۰ تومان در سال ۱۴۰۲ بوده است. همچنین میانگین هزینه تولید هر لیتر بنزین در سال گذشته ۲۵۰۰ تومان بوده است. نکته دیگر این است که کارمزد جایگاه‌دار و هزینه تانکر توزیع سوخت هم در محاسبات جزو هزینه نفت خام محسوب می‌شود که البته منابع آن به شرکت پالایش و پخش می‌رسد.
آن‌طور که از اظهارات قلی‌زاده پیداست، مردم هنگام خرید بنزین، پول نفت ملی را هم پرداخت می‌کنند. پول نفتی که قرار بود بر سر سفره مردم بیاید، علنا از جیب خودشان پرداخت می‌شود. با توجه به صورت‌های مالی پالایشگاه‌ها و قیمت تمام‌شده بنزین، باید گفت که صحبت از بنزین ۳۰ هزارتومانی، ادعای نادرستی است. اما این اظهارات در نهایت تائیدی بر محاسبه نفت خام در قیمت تمام‌شده بنزین است که می‌تواند تحلیل راجع به میزان یارانه را دشوار کند.
پیش‌تر پیمان مولوی، در یادداشتی در روزنامه تعادل متذکر شد: نفت در ایران یک عنصر ملی است و به تمام ایرانیان در نسل‌های مختلف تعلق دارد. تمام بحث‌هایی که برخی افراد و گروه‌ها تحت عنوان بهای تمام‌شده بنزین طرح می‌کنند، مغالطه‌ای بیش نیست. ماده اولیه‌ای به دولت داده می‌شود، راهی پالایشگاه می‌شود و بر اساس یک ارزش افروده‌ای بنزین تولید و به فروش می‌رسد.
یعنی بنا بر حرف مولوی، نفت قرار بود در اختیار پالایشگاه قرار بگیرد و پس از ایجاد ارزش‌افزوده، قیمت آن محاسبه شود. اما حال باید گفت که خود قیمت نفت نیز در محاسبات بنزین لحاظ می‌شود. این موضوع علنا منجر به بیش‌برآورد قیمت تمام‌شده بنزین می‌شود و پالایشگاه‌ها نیز مجبور به خرید نفت خام می‌شوند.
خرید نفت خام توسط پالایشگاه‌ها، منجر به افزایش قیمت بنزین تولیدی آن‌ها و افزایش آن‌چه یارانه پنهان می‌نامند می‌شود. این در حالی است که در وهله اول، دولت نفت ملی را می‌فروشد و خود به تورم افسارگسیخته دامن زده است. آیا مسئولان نسبت به این موضوع پاسخ‌گو خواهند بود؟
