داستان ناترازی‌های زمستان | چرا هشدارها ناگهان جدی تر شد؟
رویداد۲۴| قطعی برق، آلودگی هوا و ناترازی انرژی سه کلیدواژه‌ای هستند که این روز‌ها از زبان سیاستمداران و در اخبار رسانه‌ها شنیده می‌شوند. البته آن طور که از صحبت‌های سرانی مانند رئیس‌جمهور و رئیس مجلس بر می‌آید، ناترازی فقط مربوط به انرژی نیست بلکه حوزه وسیعی از صندوق‌های بازنشستگی تا بانک‌ها، بودجه و ذخایر را در برمی‌گیرد. اما ناترازی انرژی در حال حاضر بیشتر لمس می‌شود. به خصوص این که در فصل سرما هستیم و تامین انرژی پایدار با مشکل روبهرو شده است.
به گزارش فرارو، چند روز قبل بود که مسعود پزشکیان خود روبروی دوربین ایستاد و از مردم خواست که به پویش دو درجه کم‌تر بپیوندند. طی این روز‌ها برخی وزرا نیز این درخواست را از مردم داشتند و کاربران شناخته‌شده فضای مجازی نیز طبق معمول به دو دسته تقسیم شدند. برخی فارغ از جناح سیاسی، بحث ناترازی انرژی را یک موضوع ملی قلمداد و از این پویش استقبال کردند. برخی دیگر بر همان طبل پیشین کوبیدند و آنچه امروز در کشور جریان دارد را بهانه‌ای برای جدال‌های سیاسی قرار دادند. ناترازی انرژی امری است که تشدید آن از گرمایش منازل تا ظرفیت تولید ملی را درگیر خود می‌کند. قدر مسلم این است که ناترازی‌ها پدیده‌هایی نیستند که طی یک شب و روز به وجود بیایند. بلکه روند‌های اشتباه در نهایت به این نقطه ختم می‌شود.
«ناترازی انرژی به معنای نبود تعادل بین تولید و مصرف است، بدان معنا که حجم تولید هرگونه حامل انرژی، پاسخگوی مقدار مصرف در کشور نباشد. ایران هم چند سالی است که با این مفهوم در حوزه‌های مختلف انرژی به‌طور جدی روبهرو شده است. ناترازی گاز طبیعی به‌ویژه در روز‌های سرد سال نیز از این قاعده مستثی نیست و به گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، اکنون روازنه حداقل ۲۶۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور وجود دارد. او به‌تازگی دراین‌باره هشدار هم داده است و گفته که دیگر ناترازی مطرح نیست و ایران اکنون کمبود گاز دارد.» (شانا، ۲۱ مهر ۱۴۰۳)
علت هشدارها چیست؟
با سرد شدن هوا، تامین انرژی پایدار اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که گاز سوخت اصلی نیروگاه‌های تولید برق ایران است. در چنین شرایطی، از یک سو گاز برای تولید برق باید تامین شود که این شبکه به کار خود ادامه دهد و از سوی دیگر گازرسانی به مشترکان مسکونی نیز باید تداوم داشته باشد. نکته مهم در این خصوص، آن است که بخش اعظم سیستم‌های گرمایشی نیز با برق کار می‌کنند و با قطع برق، گرمایش خانگی قطع می‌شود. زمانی که برودت هوا افزایش پیدا کند، مردم خانه‌های خود را گرم‌تر می‌کنند که باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود.
به خاطر تامین پایدار، گاهی برق مناطق مسکونی و گاهی برق صنایع قطع می‌شود که هر کدام تبعات خود را دارد. به همین دلیل است که در حال حاضر هشدارها به سمت استفاده از لباس‌های گرم و توجه به صرفه‌جویی در انرژی رفته است. چون این شرایط باید مدیریت شود؛ هدررفت انرژی، فناوری از رده خارج حوزه نفت و گاز نیز دلایلی دیگر هستند که باید در حوزه تخصصی به آنها پرداخت. نکته مهم این است که ذخایر سوخت نیروگاهی ایران کاهش پیدا کرده و برودت هوا این وضعیت را تشدید می‌کند. گاز سوخت اول، گازوئیل سوخت دوم و مازوت یا نفت کوره سوخت سوم نیروگاه‌هاست. زمانی که کار به مازوت می‌رسد، از یک سو آلایندگی به دنبال دارد و از سوی دیگر پیامی که به ما می‌دهد این است باید چاره‌ای برای این وضعیت اندیشیدید.
امروز محمد معتمدی‌زاده دبیر کمیسیون اصل ۹۰ مجلس درباره وضعیت ناترازی انرژی به ایسنا گفت: «درحال حاضر مهم‌ترین مسئله کشور بحث ناترازی انرژی و کمبود حامل‌های انرژی است. متاسفانه این ناتزازی در بخش‌های کشاورزی و صنایع مشکل آفرین شده است و همه این مشکلات برای تامین انرژی مصارف خانگی ایجاد شده است. متاسفانه هدر رفت انرژی در کشور زیاد است و باید جلوی این هدر رفت را به شیوه‌های مختلف بگیریم. از سوی دیگر صنایع نیز باید در بحث تامین انرژی خودکفا شوند.»
ریشه در انحصار دولتی
۱۰ آذر موضوع ناترازی انرژی در اتاق بازرگانی ایران مورد بررسی قرار گرفت و موضوعی که رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تامین مالی این نهاد بخش خصوصی درباره آن صحبت کرد، نشان‌دهنده وخامت اوضاع در این عرصه است. فرید شکرخدایی در این مورد گفت: تا همین چند سال پیش، زمانیکه درباره مزیت‌های نسبی کشور صحبت می‌کردیم تا سرمایه‌گذاران را وارد بازار کنیم به انرژی ارزان و فراوان، نیروی انسانی متخصص و اقلیم پهناور اشاره می‌کردیم؛ اما امروز این مزیت‌های نسبی همگی دست‌خوش تغییر شدند و شاید دیگر مزیتی به حساب نیایند.
در حوزه انواع انرژی، دچار ناترازی هستیم، تعداد قابل توجهی از نیروی انسانی متخصص مهاجرت کرده و یا در حال مهاجرت هستند و از منظر اقلیم هم با کمبود آب و از بین رفتن سفره‌آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم. زمانی بود که سرمایه‌گذاران وارد حوزه تولید انرژی شدند؛ اما مطالبات خود را از دولت نتوانستند دریافت کنند و همچنان بعد از گذشت چندین سال، دولت بدهی خود را به آنها پرداخت نکرده است. از سویی خریدار انحصاری انرژی تولید شده، فقط دولت است و تولیدکننده نمی‌تواند در یک بازار رقابتی محصول خود را ارائه کند.
بر اساس اظهارات شکرخدایی در طراحی حکمرانی انرژی، حق انتقال انرژی متعلق به دولت است و بخش خصوصی فقط می‌تواند در حوزه عرضه وارد شود. متأسفانه این توزیع‌کننده انحصاری در طول سالیان گذشته بسیار بد عمل کرد و موجب شد امروز با ناترازی انرژی مواجه شویم.
رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق ایران خاطرنشان کرد: زمانی که بازار توزیع به صورت انحصاری در اختیار فردی باشد که نظام تنظیم‌گری همان بازار را هم به عهده دارد، در نهایت شرایطی ایجاد می‌شود که جذابیت تولید آن محصول از بین می‌رود.
او یادآور شد: سال گذشته شرکت توانیر بالغ بر ۶۰ هزار میلیارد تومان سود کرد و برای سال جاری هم پیش‌بینی می‌شود بین ۸۰ تا ۱۱۰ هزار میلیارد تومان سود به این شرکت تعلق بگیرد. این درحالی است که قرار نبود این شرکت سودی داشته باشد. در حقیقت اکوسیستم انرژی کشور به گونه‌ای طراحی شده که فقط در بخش توزیع که انحصار وجود دارد، سود حاصل شود.
این فعال اقتصادی راه‌حل ناترازی انرژی را در ایجاد بازار رقابتی و نظام تنظیم‌گری مستقل دانست و گفت: باید وظیفه رگلاتوری را از وزارت نیرو بگیریم و یک سیستم مستقل برای این منظور طراحی کنیم؛ علی‌رغم اینکه بخش خصوصی ۶ سال است که برای رسیدن به این هدف مهم برنامه‌ریزی کرده و یک الگو پیشنهاد داده، همچنان وزارت نیرو و نفت در برابر اجرای آن مقاومت می‌کنند.
شکرخدایی از وضعیت مشابه در روند تولید و توزیع برق، گاز و سایر انواع انرژی سخن گفت و افزود: اگر نظام تنظیم‌گری در بازار انرژی اصلاح شود، مقوله احداث نیروگاه هم جذاب می‌شود. این جذابیت، سرمایه‌گذاران جدید را دعوت می‌کند و به دنبالان مسئله ناترازی حل می‌شود. متأسفانه چون امروز تنها جذابیت حوزه انرژی در روند توزیع ان است که به صورت انحصاری در اختیار دولت است، در نتیجه سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد.
