تغییر نظام یا برگزاری نشست ترامپ و روحانی با میانجی‌گری پوتین!/ عکس یادگاری برای بازگشت به قبل از برجام

رویداد۲۴ جدال بین حسن روحانی و دونالد ترامپ این روزها در رسانه‌های مختلف تفسیر می‌شود. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که فرماندهان نظامی ایران به ماجرا ورود کرده‌اند و آمریکا را تهدید کرده‌اند. در حالی که بحث بستن تنگه هرمز و تهدید ایران به سناریویی جدی تبدیل شده است، تحلیلگران از احتمالات مختلف در این قضیه سخن می‌گویند. مجله اینترنتی اسلیت که یک مجله آمریکایی متعلق به شرکت آمازون است در گزارشی دو سناریو در ارتباط با  ایران یعنی الف) سناریوی تغییر نظام یا ب) برگزاری یک نشست با حسن روحانی با میانجی‌گری پوتین را ترسیم کرده و گفته هیچ یک از این دو سناریوی محتمل خوب نیستند.

چه کسی می‌داند در سر ترامپ زمانی که خطاب به روحانی توییت کرد چه می‌گذشت. احتمالا حتی خود رییس جمهور هم نداند. شاید ترامپ چشم‌اندازی برای تغییر نظام در ایران در ذهن خود پرورانده یا به دنبال تکرار تجربه کره شمالی است: تجربه یک بحران خودسرانه که به یک نشست تئاتر گونه ختم شد تا او خود را در جامه یک سیاستمدار فرض کند. هیچ یک از این دو فرضیه نمی‌تواند اتفاق بیفتد زیرا هر دو آمریکا را در وضعیتی بدتر از حضور در توافق هسته‌ای قرار می‌دهد.

اسلیت در گزارش خود نوشته است مسیری که ترامپ دنبال می‌کند به سمت رویارویی با ایران است. سیاست ایرانی‌ها اجازه روابط نزدیک با ترامپ را به آنها نمی‌دهد. روحانی برجام را دستاورد بزرگ ریاست جمهوری خود می‌دانست و از زمان خروج آمریکا از توافق او زیر حملات تندروها در ایران است. اگر او امروز تصمیم به ملاقات با مردی بگیرد که از توافق هسته‌ای خارج شده و تحریم‌ها را برگردانده، فریب خورده است. ایران سیاست جناحی در ایران جریان دارد و این مسئله محدودیت‌هایی را برای سیاست‌مداران ایجاد می‌کند.

در دولت ترامپ هم انگیزه‌های کمی برای انجام یک نشست سطح بالا با ایران وجود دارد. جان بولتون مشاور امنیت ملی و مایک پمپئو وزیر خارجه ترامپ و همچنین مایک پنس معاون رییس جمهور خودشان را قانع کرده‌اند که جمهوری اسلامی از درون در حال فروپاشی است و فشارهای اقتصادی بیشتر به یک تغییر صلح‌آمیز رژیم در ایران می‌انجامد. این بهتر از یک جنگ است که گزینه‌ای بد برای مردم آمریکا به شمار می‌رود.

فاکتور سومی نیز وجود دارد که مانع از تبدیل شدن ایران به شریک آمریکا در منطقه می‌شود. در مورد کره شمالی، کره جنوبی بر تنش‌زدایی و یافتن یک راه حل سیاسی سرمایه‌گذاری کرده بود. همین امر نقش مهمی در برگزاری یک نشست دوجانبه با ترامپ بازی کرد. اسرائیل و عربستان هیچ کدام قرار نیست چنین نقشی بازی کنند. آنها روی رویکرد رویارویی با ایران حساب باز کرده‌اند و حتی این مسئله آنها را به هم نزدیک کرده است. نتانیاهو و محمد بن سلمان هر کاری برای جلوگیری از بروز اتفاقی که ماه گذشته در سنگاپور بین ترامپ و کیم جونگ اون افتاد، می‌کنند.

فقدان اتحاد بین‌المللی برای اعمال فشار بر ایران وضعیت را سخت‌تر کرده است. هر اجماعی برای منزوی کردن ایران با شکست مواجه شده است. همه کشورهای برجام با خروج آمریکا از این توافق مخالف بودند و در حال حاضر به دنبال جایگزین‌هایی برای مذاکره با ایران جهت حفظ این توافق و محدود کردم آثار تحریم‌های آمریکا هستند. تا زمانی که این موارد باقی باشد، ایران احتمالا ترجیح می‌دهد که با اعضای دیگر برجام مذاکره کند و شکاف بین آمریکا و شرکایش را تعمیق ببخشد.

با توجه به این محدودیت‌ها محتمل‌ترین سناریو این است ایران با سرعت به کار خودش ادامه دهد. دولت ترامپ سعی می‌کند تا با تحریم، استراتژی تغییر نظام را دنبال کند. استراتژی‌ای که  بعید است موفقیت‌آمیز باشد. حتی اگر هم باشد نتایج آن لزوما مثبت نیست. همان طور که در جریان بهار عربی دیدیم، تغییرات نظام در منطقه می‌تواند منجر به جنگ داخلی و بی‌ثباتی شود. در مورد ایران این سناریو ممکن است به روی کار آمدن یک نظام دینی دیگر با حاکمیت سپاه و تغییرات کمی در سیاست داخلی و خارجی منجر شود. ایران با اعضای دیگر برجام مذاکره می‌کند و تاثیر تحریم‌های آمریکا به واسطه نقض برجام در صورت از سرگیری برنامه هسته‌ای ایران بیشتر خواهد شد. همه طرف‌ها سعی می‌کنند از یک جنگ جلوگیری کنند و رییس جمهور به توییت‌های خشمگین و بی‌اثر خود ادامه می‌دهد.

یک واقعیت آلترناتیو دیگر هم وجود دارد و آن اینکه رویای ترامپ برای برگزاری یک نشست سطح بالا با روحانی یا از آن بهتر، رهبر ایران محقق شود. این سناریو می‌تواند حس نمایشگری ترامپ را ارضا کند. این اتفاق احتمالا باید از طریق پوتین میانجی‌گری شود. یکی از انگیزه‌های قوی پوتین این است که جایگاه روسیه به عنوان بازیگر کلیدی و ابرقدرتی برابر با آمریکا را برگرداند. برگزاری یک نشست تاریخی بین رهبران ایران و آمریکا دستاورد بزرگی برای پوتین خواهد بود.

روسیه هم خواستار جلوگیری از بروز یک رویارویی بین ایران و آمریکا یا تبدیل شدن ایران به یک قدرت هسته‌ای است. به همین دلیل در خلال مذاکرات 2013-15 با ایران، روسیه و آمریکا موضوع مشترکی در قبال ایران داشتند هرچند روابطشان از هر زمان دیگری بدتر بود. روس‌ها بازیگر کلیدی بودند. آنها بعضی اوقات طرف ایران را می‌گرفتند و کار را برای آمریکایی‌ها سخت می‌کردند اما به دفعات در مذاکرات زمانی که موفق شدند امتیازاتی را از ایران بگیرند. روسیه سرمایه‌گذاری سنگینی هم در مداخله نظامی‌اش در سوریه داشته است. پیروزی نظامی نیازمند توافق سیاسی بین بازیگران کلیدی از جمله ایران وآمریکاست. با وجود سال‌ها نشست در آستانه و ژنو، هنوز هم مذاکرات شکست خورده است. شاید پوتین قادر باشد همه اهداف مشاوران ترامپ و شرکای سعودی و اسرائیلی‌شان را با مذاکره مستقیم با خود رییس جمهور دور بزند. لازم است به اقدامات رییس جمهور در نشست هلسینکی به عنوان سندی دال بر توانایی پوتین برای جلب موافقت ترامپ در همه اموری که مشاورانش با آن مخالفند نگاه کنید.

شاید بزرگترین سوال این باشد که پوتین چطور می‌تواند ایده مذاکره مستقیم ایران و آمریکا را به خورد رهبران ایران بدهد. او باید مورد کره شمالی را یادآوری کند. در این زمینه ترامپ مذاکره کرد و عملا هیچ دستاوردی نداشت. دست‌کم نشست فرضی روحانی - ترامپ می‌تواند اجرا و تعهد بین‌المللی به تحریم‌های آمریکا را تضعیف کند چرا که کشورهای دیگر می‌بینند ایران و آمریکا در حال مذاکره و تعاملند. در یک جهان ایده‌آل پوتین می‌تواند ترامپ را مجبور به اجرای تعهداتش در برجام کند. در این سناریو که احتمال کمتری دارد، برنده اصلی روسیه است. پوتین با یک پیروزی بین‌المللی شهرت روسیه را بالا خواهد برد. ترامپ نیز عکس تاریخی خود را خواهد گرفت. ایران و آمریکا نیز به قبل از خروج آمریکا از برجام برمی‌گردند.

در نهایت دو ماه بعد از اینکه رییس جمهور به طرز احمقانه‌ای روابط با ایران را دچار بحران کرد، سناریوی محتمل این است که آمریکا به استراتژی بی‌ثمر تغییر نظام بچسبد و هر روز از نظر بین المللی منزوی‌تر شود و ایران به تدریج برنامه هسته‌ای‌اش را از سر بگیرد.

شاید پیروزی بزرگی پوتین سناریوی بهتری باشد و ما به صلح سرد اما کاربردی با ایران که دستاورد اوباما در سال 2015 بود برگردیم. اما هیچ یک از این دو احتمال جذاب نیست و هر دو نتیجه کار رییس جمهوری است که بیشتر بر تصویر خود در انظار عمومی سرمایه‌گذاری می‌کند نه امنیت ملی.