فدراتیو یا تقسیم؛ عراق به کدام سمت‌وسو می‌رود؟

رویداد۲۴ چندی است که زمزمه‌های اختصاص اقلیمی به اهل تسنن، مانند آنچه کرد‌ها دارند، بیش از پیش به گوش می‌رسد، در حالی که گویا توطئه‌ای بزرگ‌تر برای عراق چیده شده است.

امروز پای صحبت هر جمعی در عراق بنشینیم، حتماً مساله تقسیم عراق به سه اقلیم را از آن‌ها خواهیم شنید، گرچه عراق از زمان سقوط رژیم صدام حسین و حتی پیش از آن، عملاً به چند بخش تقسیم و هر یک از این بخش‌ها به نوعی خودمختاری اداری و حتی ایدئولوژیکی و رفتاری تبدیل شده، و به شکلی خودجوش و حتی هدایت‌شده از نامزد‌های خاصی حمایت می‌کنند و صرفاً در پی تحقق اهداف منطقه‌ای و طایفه‌ای خود هستند، اما با این حال به جز اقلیم کردستان که دوره خودمختاری‌اش به قبل از سقوط رژیم صدام حسین بازمی‌گردد، عراق تمامیت ارضی و حاکمیتی خویش را حفظ کرده است؛ و هرچند اقلیم کردستان با کمک شماری از کشور‌های منطقه تا مرز اعلام خودمختاری و حتی جدایی از عراق هم پیش رفت، لیکن در سایه واکنش به‌موقع دولت مرکزی، با کمک و حضور بالفعل برخی از همسایگان عراق از جمله جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، طرح آن‌ها ناکام ماند تا این کشور همچنان مساحت کامل خود را در نقشه‌های جهانی حفظ کرده باشد.

در کنار تلاش کردها، بی‌تردید اهل تسنن عراق نیز هرچند چراغ‌خاموش اقداماتی برای رسیدن به این مهم صورت می‌دهند، کمااینکه جریان‌های خاصی از اهل تسنن عراق که حاکمیت بر عراق را حق مسلم خویش می‌دانند و در مقابل، هیچ حقی برای به قدرت رسیدن اکثریت شیعه و کرد‌های کشور قائل نیستند، فارغ از تلاش‌های علنی خود- از جنگ طایفه‌ای و مذهبی گرفته تا خارج کردن نیمی از خاک کشور به دست داعش از سلطه دولت مرکزی- جنگ خاموشی هم در راهرو‌های پارلمان عراق برای تحقق این جدایی به پا کرده و می‌کنند.

به اعتقاد کارشناسان عراقی، جدایی‌طلبی اهل تسنن عراق گرچه برخلاف کرد‌ها زیرپوستی و در لفافه پیش می‌رود، اما ظاهراً اگر نسبت به کرد‌ها انگیزه بیشتری برای این کار نداشته باشند، به طور حتم بی‌انگیزه‌تر از آن‌ها هم نیستند.

با وجود این، ضرباهنگ تحقق این رویکرد در شرایط و برهه‌های مختلف تغییر پیدا کرده و به دنبال زمینه‌چینی بیشتر برای انجام آن در سایه تضاد منافع قدرت‌های حاضر در صحنه عراق است.

پایگاه تحلیلی خبری «میدل ایست آی» طی گزارشی از عراق خبر داد: «جنگ نیابتی جدیدی هم‌اکنون در عراق در گرفته که جنگ آزادسازی عراق در مقابل خطرات و تبعات آن، بازی‌ای بیش نیست.»

به اعتقاد دیوید هرست، تحلیلگر سرشناس و نویسنده این تحلیل، طرح تقسیم عراق که از ماه‌ها پیش کلید خورده امروز (یعنی در سال ۲۰۲۰) وارد فاز اجرایی شده است.

---

بیشتر بخوانید: گزارش منابع غیر رسمی از تلفات خشونت‌های امروز عراق

---

این در حالی است که اسپوتنیک نیز همزمان با انتشار این گزارش، از تلاش‌های صورت‌گرفته در راستای تقسیم عراق با محوریت تشکیل اقلیمی برای اهل تسنن سخن به میان آورد.

در این میان، تهدید واشینگتن به تقسیم عراق در صورت خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور که از زبان چند سناتور آمریکایی عنوان شد، در کنار افزایش حضور نظامی آمریکا در مناطق سنی و کردنشین این کشور به‌علاوه فرود موشک‌های تلافی‌جویانه تهران علیه نیرو‌های آمریکایی در پایگاه‌های موجود در مناطق کردنشین و سنی‌نشین عراق، هیچ کدام نمی‌تواند اتفاقی تصادفی باشد بلکه بیانگر همان جنگی است که عراق در حال گذار از آن است.

شکی در این نیست که قانون اساسی عراق نظام این کشور را فدراتیو خوانده و این امر می‌تواند زمینه را برای تشکیل قسم‌بندی‌های فدرال در عراق فراهم کند؛ با این حال روش‌های تهاجمی در پیش گرفته‌شده از جانب مناطق اهل تسنن برای انجام این کار- که در دوره‌های گوناگون به ویژه در دوره‌های ناتوانی دولت صورت می‌گیرد- شک و تردید‌ها در مورد تبدیل شدن طرح فدراتیو به طرح تقسیم عراق به سه کشور را نزد تحلیلگران قوت می‌بخشد.

در این میان، آنچه در قانون اساسی کشور عراق عنوان شده تقسیم‌بندی اداری است، منتها آنچه می‌بینیم تقسیم کشور بر اساس طایفه و مذهب است؛ حال آنکه این تقسیم‌بندی می‌تواند به بمبی تبدیل شود که نه تنها آینده عراق بلکه آینده تمام منطقه را به خطر خواهد انداخت.

خواسته یا ناخواسته، برخی از طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی طرح تقسیم عراق را کلید زده‌اند و با کمک جریان‌هایی داخلی عراق عملاً در حال پیاده کردن آن هستند.

به طور حتم تلاش‌های صورت‌گرفته برای کشف نفت در مناطق غرب عراق، سرمایه‌گذاری برای احداث خط لوله انتقال نفت عراق از طریق این مناطق به سوی اردن به جای صدور نفت از طریق خلیج‌فارس، پررنگ شدن حضور نظامی آمریکا در پایگاه‌هایی همچون عین‌الاسد و بلد، استقرار مستمر نظامیان آمریکا در منطقه‌ی مثلث مرزیِ عراق-سوریه-اردن، حضور گسترده شرکت‌های اماراتی و سعودی به بهانه بازسازی مناطق سنی‌نشین ویران‌شده به دست داعش، سکوت معنی‌دار جریان‌های همیشه معترض اهل تسنن در اغتشاشات و اعتراضات اخیر عراق و از همه مهم‌تر تحریم جلسه رأی‌گیری پارلمان برای خروج نیرو‌های بیگانه از عراق از سوی نمایندگان اهل تسنن و کرد عراقی، همگی پرتو‌هایی از این خطر بزرگ قلمداد می‌شوند که می‌تواند چهره منطقه را کاملاً دگرگون سازد و دامنه آن تا همه کشور‌های منطقه نیز گسترش یابد.

کسی چه می‌داند، شاید هم روزی از این رویداد تحت عنوان ۱۱ سپتامبر خاورمیانه یاد شود.