کاهش وابستگی اقتصاد به نفت تا چه حد محقق می‌شود؟
رویداد۲۴ یکی از مهم‌ترین شعار‌های دولت قطع وابستگی به درآمدهای نفتی بوده به طوری که در لایحه بودجه امسال نیز درآمدهای نفتی دولت ۴۸ هزار میلیارد تومان عنوان شده است که کمتر از ۱۰ درصد کل بودجه عمومی را شامل می‌شود.
این درحالی است که به اعتقاد دولت میزان وابستگی به درآمد حاصل از فروش نفت در بودجه ۹۹ به کمترین میزان در طول دهه‌های اخیر رسیده است.
بیشتر بخوانید:دولت پرداخت هزینه گاز مصرفی خانگی را تا ۱۵ اردیبهشت تمدید کرد
دولت هرسال در زمان تصویب بودجه، درآمدهای نفتی را ذیل بخش منابع حاصل از فروش و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول در نظر می‌گیرد به طوری که برخی از کارشناسان معتقدند درآمد ۷۸ هزار میلیارد تومانی دولت در لایحه بودجه امسال خوش بینانه است.
در این باره احسان حسینی کارشناس مسائل انرژی گفت:بحث بودجه مستقل از نفت مطالبه‌ای است که مقام معظم رهبری آن را از آبان سال گذشته مطرح کردند و باوجود تاکید ایشان که در سال ۹۸ به سمت بودجه مستقل از نفت برویم، این مساله محقق نشد و همه امیدواری‌ها این است که امسال این اتفاق بیفتد.
او ادامه داد:گزارش هشت ماهه دولت از درآمدهای نفتی بیانگر این است که رقم صادرات نفت ایران حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز بوده است.
حسینی بیان کرد: آمار‌های اوپک هم نشان دهنده این است که تولید نفت ایران ۲.۲ میلیون بشکه در روز بوده که ۱.۹ بشکه آن به پالایشگاه‌ها تحویل داده شده است بنابراین همان رقم ۲۰۰ الی ۳۰۰ هزار بشکه در روز، عدد واقعی صادرات نفت ما را نشان می‌دهد.
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: در واقع نگرانی ما از لحاظ کردن صادرات یک میلیون بشکه‌ای در لایحه بودجه ۹۹ این است که این عدد فقط در جهت تراز کردن بودجه باشد و دولت دوباره بخواهد با مصوبه شورای سران مجوزی برای خلق پول بگیرد.
آیا میزان درآمدهای نفتی امسال محقق خواهد شد؟
براساس این گزارش، فروش نفت ایران سال گذشته دچار مشکل جدی شد به طوری که درآمدهای نفتی تحقق پیدا نکرد و امروز هم کسی نمی‌تواند ادعا کند امسال درآمدهای نفتی محقق خواهد شد یا نه؟
از این رو، باید بپذیریم بخش قابل توجهی از درآمدهای بودجه متاثر از نفت است و سال ۹۹ همچون سال گذشته در زمینه تحقق درآمدهای نفتی مشکل خواهیم داشت.
سال ۹۷ و ۹۸ اقتصاد ایران کوچک شد و رشد اقتصادی منفی داشته است به همین دلیل نمی‌توانیم انتظار وصول منابع مالیاتی را داشته باشیم مگر اینکه پایه مالیاتی گسترش یابد؛ در کنار این موارد باید جلوی فرار مالیاتی در کشور گرفته شود در این صورت می‌توان انتظار افزایش درآمدهای مالیاتی را داشت.
در این باره حق شناس کارشناس مسائل انرژی گفت:بخش عمده بودجه امسال را بخش عمرانی یا جاری تشکیل می‌دهد و امسال میزان بودجه عمرانی ۵ تا ۶ برابر بودجه سال ۹۱ است که این موارد از نقاط قوت دولت در تهیه بودجه به شمار می‌آید.
او افزود:دولت با وجود اینکه در تنگنای شدید مالی قرار دارد، برای امسال ۷۰ هزار میلیارد تومان بودجه عمرانی پیش بینی کرده است که این موضوع نقطه قوتی در بودجه سال ۹۹ محسوب می‌شود.
سهم درآمدهای نفتی در بودجه سال ۹۹
آن‌طور که نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه و همتی رئیس کل بانک مرکزی اعلام کردند، نرخ میانگین ارز در بودجه امسال، ۵۷۰۰ تومان در نظر گرفته شده است.
اصطلاح نرخ میانگین، از آن نشات گرفته که دولت متعهد شده ۱۴ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی را با نرخ ۴۲۰۰ تومان برای واردات کالا‌های اساسی اختصاص دهد و آنچه را که از درآمدهای ارزی باقی می‌ماند بانک مرکزی در بازار نیما به کار ببرد.
از این رو نرخ ارز برای بودجه سال امسال دو نرخ خواهد بود یکی نرخ ۴۲۰۰ تومان واردات کالا‌های اساسی و دوم نرخ بازار نیما. میانگین وزنی این دوعدد، متوسط نرخ ارز در بودجه امسال خواهد بود که مطابق گفته تیم اقتصادی دولت، ۵۷۰۰ تومان در نظر گرفته شده بود.
رقم ریالی درآمدهای نفتی دولت در بودجه سال آتی ۵/ ۱۴۲ هزار میلیارد تومان است. با تقسیم عدد ریالی بر نرخ میانگین ارز، معادل دلاری درآمد نفتی دولت به دست خواهد آمد. با این حساب، دولت برای بودجه سال آتی ۲۵ میلیارد دلار درآمد نفتی در نظر گرفته است.
اما این تمام درآمدهای نفتی کشور در سال ۹۹ نخواهد بود، چرا که طبق لایحه بودجه ۹۸، معادل ۲۰ درصد از مجموع درآمدهای نفتی سهم صندوق توسعه ملی و ۵/ ۱۴ درصد سهم شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز ایران است.
با این حساب، درآمد نفتی دولت در بودجه ۲۵ میلیارد دلار معادل ۵/ ۶۵ درصد از کل فروش نفت کشور و رقم کل فروش بیش از ۳۸ میلیارد دلار است.
بیشتر بخوانید:بودجه سال ۹۹ با خالی کردن جیب مردم بسته شد/ اعتراضات مردمی افزایش می‌یابد
تکیه بر اقتصاد بدون نفت
این درحالی است که فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی در گفتگویی با اشاره به سهم نفت در اقتصاد کشور گفت:در طول سال‌های گذشته رشد اقتصادی متاثر از میزان فروش نفت بود. سهم نفت در اقتصاد زیاد نیست، ولی نقش آن فراوان است.
او اضافه کرد: رتبه ایران در شاخص بین المللی کسب و کار در اوایل دولت یازدهم ۱۵۲ بود که تا رتبه ۱۱۸ کاهش یافت. روند اصلاحات اقتصادی ادامه دارد، ولی سرعت کافی را تحت فشار‌های اقتصادی ندارد به همین دلیل به رتبه ۱۲۸ برگشتیم.
دژپسند با بیان اینکه در چندین شاخص اقتصادی نیز رشد بیست تا چهل درصدی داشتیم، ولی در کل ۴ رتبه تنزل کردیم افزود: در حال حاضر رشد اقتصادی در کل منفی ۴.۲ است، ولی در اقتصاد بدون نفت رشد منفی ۲.۲ است که نشان می‌دهد می‌توان بر اقتصاد بدون نفت تکیه کرد.
وی ادامه داد: باید مشخص شود که تحریم‌ها و دیگر عوامل هر کدام چه میزان از نظر کمی بر رشد اقتصادی کشورمان تاثیر داشته است، کسانی که سهم نفت در اقتصاد را ناچیز می‌دانند باید به شاخص‌های رشد در سال‌های فروش نفت که در حد متعارف بوده مراجعه کنند. به طور واضح نفت تاثیر مستقیم در درآمد سرانه و رشد اقتصادی دارد.
چرا اقتصاد ایران وابسته به نفت است؟
از ابتدای دهه ۹۰ شمسی، در پی‌آمد تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت ایران کاهش چشمگیری داشت، چنان که از حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز، اکنون به حدود ۳۰۰ هزار بشکه تنزل یافته است.
این شرایط سبب شده، بخش کوچکی از تولید ناخالص داخلی و نیز منابع بودجه دولت، به صادرات نفت متکی باشد.
در این باره خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک در خصوص فروش نفت ایران در سایه تحریم های آمریکا گفت: در این باره با دو سناریو مواجه هستیم یک سناریو به همان فروش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه‌ای نفت در بودجه تاکید دارد و سناریوی دوم نیز به فروش نفت ایران در سایه معافیت‌های تحریمی آمریکا اشاره دارد که در این صورت وضعیت ما در سال ۹۹ چندان مثبت ارزیابی نمی‌شود، چون فروش نفت ایران، ذیل ظرفیت معافیت تحریمی برای سال ۲۰۱۹ کمتر از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه بود.
او ادامه داد: متاسفانه مشتریان بزرگ نفتی کشور به واسطه تحریم‌های آمریکا قدری از انجام معاملات با ایران پا پس کشیده اند.
نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به مذاکرات اخیر اعضای اوپک در خصوص میزان تولید نفت گفت: اعضای اوپک نتوانستند در نشست اخیر خود با تولیدکنندگان غیر عضو به توافقی بر سر کاهش میزان کنونی عرضه جهانی نفت برسند.
او ادامه داد: در واقع میزان کاهش ۱.۵ میلیون بشکه‌ای با همکاری روسیه توافق شده بود، اما در این میان غیر اوپکی‌ها مخالفت کردند. به دنبال این تصمیم قیمت نفت به حالت رها شده در آمد.
خطیبی اضافه کرد: کشور عربستان هم قیمت نفت را کاهش داد و نفت خود را با کشور آمریکا با قیمت ۷ دلار، آسیا ۳ دلار و اروپا ۵ دلار ارزان‌تر معامله کرد. بسیاری از کارشناسان در این زمینه این کاهش قیمت نفت را جنگ نفتی می‌نامند.
نماینده پیشین ایران در اوپک اضافه کرد: عدم توافق اعضای اوپک و غیراوپک به ویژه روسیه برای کاهش تولید جهانی نفت باعث شد تا قیمت نفت برنت به زیر ۵۰ دلار در هر بشکه سقوط کند.
این کارشناس بازار جهانی نفت با اشاره به وضعیت فعلی خاورمیانه گفت: در حال حاضر تاثیر روانی این اقدام ایالات متحده بر بازار‌های جهانی اثر گذاشته، اما چنانچه این اثر روانی با یک واقعیت ملموس و فیزیکی همزمان شود آن‌گاه قیمت انرژی افزایشی چشمگیر و شدید خواهد داشت که قبل از همه مصرف‌کنندگان غربی را دچار مشکل کرد.
در ماه‌های اخیر تنش‌ها میان ایران و آمریکا به طور قابل توجهی افزایش یافته است و مقامات آمریکا علاوه بر تشدید تحریم‌ها علیه ایران، تحریم‌های شدیدی را نیز علیه بخش‌های کلیدی اقتصاد این کشور اعمال کرد. واشنگتن هدف خود از اعمال این تحریم‌ها را تغییر رفتار جمهوری اسلامی اعلام می‌کند به طوری که آمریکا به وسیله تحریم‌های ثانویه، خریداران نفت ایران را مجبور به توقف خرید نفت از این کشور کرد.
با این وجود در حال حاضر رشد اقتصادی در کل منفی ۴.۲ است ولی در اقتصاد بدون نفت رشد منفی ۲.۲ است که نشان می‌دهد می توان بر اقتصاد بدون نفت تکیه کرد به شرط اینکه سیاستگذاری مناسبی در حوزه کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی تدوین و اجرایی شود.
