آیا عراق، عربستان را جایگزین ایران می‌کند؟

رویداد۲۴ سعودی‌ها می‌خواهند از نمد معادلات عراق کلاهی هم برای خود ببافند. روابط بغداد و ریاض همیشه پرتنش و پیچیده بوده است و هر زمان که کفه قدرت برای شعیان زور بیشتری داشته است. با روی کار آمدن الکاظمی، محمد بن سلمان یکی از نخستین کسانی بود که با تماس تلفنی خود، نخست وزیری را به او تبریک و به نقل از برخی از منابع نخست وزیر تازه را برای سفری به ریاض دعوت کرد.

برای سعودی‌ها روابط با عراق در چهل سال گذشته تابعی از رفتار ایران بوده است. وحشت سعودی‌ها از نزدیکی بغداد به تهران، حتی گاهی آن‌ها را به دادن برخی امتیازات اقتصادی به عراقی‌ها واداشته. اما مقامات بغداد معمولا به عربستان به چشم یک شریک سیاسی قابل اعتماد در منطقه نگاه نمی‌کنند.

واکنش مثبت به دولت الکاظمی

عراقی‌ها می‌گویند حُسن الکاظمی در این است که ارتباطات خوبی با دستگاه‌های دیگر کشور‌ها دارد. به اعتقاد آن‌ها سوابق سیاسی و روزنامه نگاری نخست وزیر جدید عراق، او را از سایر گزینه‌ها متفاوت کرده است. حضور الکاظمی در قدرت، همزمان با استقبال کشور‌های همسایه و غرب قرار گرفت. او تنها کسی بود که توانست نظر همه را به خود جلب کند و در عین حال امتیاز چندانی هم برای گروه‌های سیاسی یا دیگر کشور‌ها قائل نشود. عربستان یکی از کشور‌هایی بود که بلافاصله بعد از اینکه کابینه الکاظمی رای آورد، به او تبریک گفته و از نخست وزیری اش استقبال کرد. ولیعهد سعودی که اموری از این دست زیرنظر او پیگیری می‌شود، با تماس تلفنی با نخست وزیر عراق به او تبریک گفت.

وزارت خارجه سعودی هم با تماسی تلفنی، از الکاظمی حمایت و خواهان گسترش همکاری دو کشور آمادگی خود را برای این همکاری‌ها اعلام کرد. در آن روزها، اما تمرکز ناظران بیش از هر چیزی بر روی روابط دولت الکاظمی با تهران و واشنگتن بود. اما با دعوت بن سلمان از نخست وزیر عراق برای سفر به این کشور، بلافاصله بعد از رای اعتماد کابینه او، از سوی کارشناسان به عنوان تلاش سعودی‌ها برای جلب نظر دولت عراق برای بهبود روابط توصیف شد.

سعودی‌ها در خاورمیانه میل زیادی به ایجاد رقابت‌های منطقه‌ای و شرکت در آن دارند. با تشکیل دولت جدید عراق از سوی فردی که استقلال سیاسی خود را حفظ کرده، برای ریاض فرصتی دست داده تا دست دوستی به سمت این مقام عراقی دراز کرده و شانس خود را برای اضافه کردن عراق به فهرست کشور‌های تحت فرمان سعودی امتحان کند.

امکان تصویب قانون ضد سعودی در پارلمان

هفته گذشته خبری منتشر شد که نمایندگان پارلمان عراق به دنبال تصویب قانونی برای مجرم شناختن سعودی‌ها هستند. بر اساس این خبر این نمایندگان، دست داشتن عربستان در عملیات‌های انتحاری و خشونت‌ها در عراق مطرح کرده تا بر اساس آن عربستان متخلف شناخته شود. یک نماینده مجلس عراق در این مورد گفته بود که پنج هزار تروریست انتحاری در عراق، به همکاری با عربستان اعتراف کرده اند.

بخشی از پارلمان عراق، سعودی‌ها را عامل اصلی ناآرامی‌ها در سال‌های اخیر در عراق می‌دانند. به اعتقاد این گروه ها، نیرو‌های تندرو آموزش دیده توسط سعودی‌ها تبدیل به تروریست‌های انتحاری یا اعضای داعش شده و برای عراق خطرساز بوده اند. این موضوع البته تمام پارلمان را در بر نمی‌گیرد و مشخص است که طرفداران ریاض هم کرسی‌هایی را در مجلس در دست دارند که بعید نیست مانع از تصویب این لایحه شوند. اما آنچه که مشخص است، عدم تمایل بخشی از نیرو‌های سیاسی به نفوذ سیاسی سعودی‌ها در عراق است. این گروه حمایت بخش مهمی از جامعه عراق را هم به همراه خود دارند. برخلاف تصور، حتی گروه‌هایی که با دولت کنونی عراق زاویه داشته و جزئی از معترضان به سیستم سیاسی عراق و روابط این کشور با همسایگانش است، دید خوبی به سعودی‌ها ندارند و از دخالت آن‌ها در عراق راضی نیستند.

رقابت نفتی

هرچند که سعودی‌ها قصد دارند رابطه خود را با بغداد حسنه توصیف کرده و به دولت جدید این کشور نزدیک شوند، اما به نظر می‌رسد که در پشت پرده بر سر نفت رقابت شدیدی در جریان است. هر دو کشور از تولید کنندگان عمده نفت در جهان هستند. البته عراقی‌ها به سختی می‌توانند فراموش کنند در زمانی که مشغول جنگ با داعش بودند، عربستان با تولید انبوه نفت و پایین آمدن قیمت‌ها آن‌ها را در مضیقه قرار داد و بعد به سختی حاضر شد تا سهم تولید نفت خود را کم کند تا عراق بار دیگر به بازار برگردد.

اخیرا ریاض و بغداد بر سر تصاحب بازار نفت هند، به عنوان یکی از خریداران قدرتمند طلای سیاه، با یکدیگر دست به رقابت زدند. از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ عراق مهم‌ترین صادر کننده به هند بود و در این زمینه عربستان را جا گذاشته بود و روزانه ۹۶۰ هزار بشکه نفت به این کشور صادر می‌کرد. اما با بروز کرونا و وضعیت اضطراری در جهان، عراق با مشکلاتی برای صدور نفت مواجه شد و عربستان به سرعت جای خود را باز کرده و با فروش روزانه یک میلیون بشکه به هند، تبدیل به صادرکننده اول نفت شد.

تلاش عربستان برای گسترش روابط اقتصادی با عراق

وزیردارایی عربستان جمعه شب وارد بغداد شد تا با مقامات دولت جدید، به رایزنی اقتصادی بپردازد. این سفر مورد توجه بسیاری قرار گرفت. چرا که سعودی‌ها در دهه‌های گذشته تلاش کرده اند تا عراق را از نظر اقتصادی به خود وابسته کرده و با پیشبینی بسته‌های اقتصادی و وام‌های کلان، جای پای خود را برای نفوذ در این کشور باز کنند. به گزارش روزنامه الشرق الاوسط، علی عبدالامیر علاوی هدف از سفرش به عربستان را شامل سه محور "کمک مالی فوری به بودجه"، "تشویق شرکت‌ها و موسسات عربستانی به ویژه مراکز فعال در زمینه انرژی و کشاورزی برای ورود به بازار عراق از طریق سرمایه گذاری" و " فعال سازی بخش تجاری" عنوان کرده است.

---

بیشتر بخوانید: دولت الکاظمی؛ خروج از بحران اقتصادی از دریچه ریاض

---

عراق از نظر اقتصادی مشکلات اساسی و زیادی دارد و این موضوع کشور‌های همسایه را به این فکر می‌اندازد تا با مشارکت اقتصادی در بازسازی زیرساخت‌هایی که در سی سال گذشته از بین رفته اند، در آینده این کشور مشارکت کنند. با این وجود عراقی‌ها تا امروز علاقه‌ای به مشارکت‌های ریاض از خود نشان نداده اند و این کشور نتوانسته آنچه را که با اقتصاد لبنان در سال‌های گذشته انجام داد را با عراقی‌ها انجام دهد.

شایعاتی در مورد پیشنهاد وام کلان به عراق منتشر شده است. اما موضوع دیگری که در این سفر مورد توجه ناظران قرار گرفته، پیشنهاد سعودی‌ها برای فروش برق به عراق است. عراق سال هاست که برق و انرژی را از ایران تامین می‌کند. اما وزیردارایی عربستان پیش از سفر به ایران در توئیتر خود از جایگزین کردن عربستان با جمهوری اسلامی ایران به عنوان منبع تامین برق مورد نیاز این کشور خبر داد و از طرح‌ها و برنامه‌هایی سخن گفت که هدف آن‌ها تامین بیش از ۲۰ هزار فرصت شغلی در وزارت برق این کشور است.

به نظر می‌رسد که سعودی‌ها عزم خود را برای نزدیکی به بغداد جزم کرده اند. دولت بغداد البته تا کنون واکنش زیادی به این تحرکات سعودی‌ها نشان نداده است. با این وجود به نظر می‌آید مشکلات اقتصادی عراق در آینده نزدیک از سوی ریاض مورد استفاده قرار می‌گیرد تا روابط میان دو کشور را بهبود بخشد. با این وجود برای عراقی ها، در بیش از هفت دهه گذشته، سعودی‌ها هیچ گاه شریکی قابل اعتماد نبوده اند.