راستی آزمایی ادعای وزارت کار / ایجاد ۱ میلیون ۸۰۰ هزار شغل تا پایان سال چقدر واقعی است؟
رویداد۲۴ هفته گذشته وزیر کار وعده داد که تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار شغل ایجاد می‌کند. عبدالملکی توضیح داده که «بخش قابل توجهی از این میزان شغل در قالب خوداشتغالی خواهد بود و بخشی دیگر بیمه خواهد داشت و در ایجاد این میزان شغل روی بخش مشاغل خانگی و اشتغال روستایی متمرکز خواهیم شد.»
برای همین پروژه، وزارت کار سایتی را تحت عنوان «سامانه جامع خدمات اشتغال کشور» را طراحی و راه‌اندازی کرده است. وزیر کار دولت رئیسی در هفته گذشته اعلام کرد که در طول ۳ ماه گذشته یعنی از زمان شروع به کار دولت جدید تاکنون ۲۱۵ فرصت شغلی جدید ایجاد و در سامانه رصد وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی اضافه شد و این عدد در ۶ ماهه اول ۲۰۰ هزار بوده است؛ یعنی تا به حال به ۴۱۵ هزار فرصت شغلی رسیدیم و امیدواریم که تا پایان سال بتوانیم به ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار فرصت شغلی برای سال ۱۴۰۰ برسیم. البته وزیر تاکید کرده که برای رسیدن به این هدف توجیه‌ای همچون تحریم‌ها را نمی‌پذیریم و اگر به این نقطه نرسیدیم، یعنی ما که در دولت هستیم، کاری نکردیم.»
زمانی که وارد سامانه جامع خدمات اشتغال کشور می‌شوید، دو بخش میز خدمت و دستگاه‌های متولی را مشاهده می‌کنید که هر یک زیر مجموعه‌هایی دارند. از جمله ثبت و کسب مجوز، خدمات کاریابی، متقاضیان ایجاد کسب و کار و ... در آن مشاهده می‌شود. مهمترین تفاوت این سامانه با سایر سایت‌های کاریابی، ثبت مجوز است.
به گزارش رویداد۲۴ در سال ۱۳۹۰ هم سایتی با عنوان «رصد ثبت اشتغال» راه‌اندازی شد که افراد جویای کار می‌توانستند با ثبت نام در سامانه، درخواست خود را برای دریافت شغل مناسب یا همان درخواست استخدامی اعلام کنند. با اینکه ده سال از راه‌اندازی این سامانه می‌گذرد، مشخص نیست که آیا این سامانه توانسته اهداف خود را محقق کند و جویندگان کار در کشور را به سروسامان برساند یا خیر. دو سایت رصد شغل و سامانه جامع خدمات اشتغال کشور، هر دو مربوط به وزارت کار هستند و همسو و با یک هدف مشغول به کار هستند.
طی سال‌های اخیر و با توجه به گسترده شدن تحریم‌ها و فشار آن بر اقتصاد و بخش تولید کشور و همچنین ویروس کرونا، بسیاری از واحد‌های تولیدی تعطیل و در نتیجه بسیاری از مردم بیکار شدند. نرخ بیکاری در ایران در سال گذشته بیش از ۹ درصد بود و از جمعیت ۱.۷ میلیون نفری بیکاران ۱۸ تا ۳۵ ساله، ۱.۲ میلیون نفر مردان بودند. دولت رئیسی در حالی مدعی است که در یک سال ۱ میلیون شغل ایجاد می‌کند که متوسط ایجاد شغل در یک سال در بازه زمانی اخیر چیزی حدود ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ شغل بوده است.
ایجاد ۱۴ میلیون شغل ۱۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌خواهد
ادعای ایجاد نزدیک به دو میلیون شغل تا پایان سال آینده و چشم‌انداز ۱۴ میلیون شغل که توسط وزیر کار مطرح شد، آنقدر بزرگ بود که برخی کارشناسان اقتصادی نسبت به آن موضع گرفتند؛ از جمله عزتی اقتصاددان و استاد دانشگاه گفته بود: «ایجاد شغل در کشور نیازمند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی است و برای ایجاد ۱۴ میلیون شغل مناسب دست‌کم نیازمند ۱۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری هستیم و این میزان منابع تنها برای مشاغلی است که سرمایه‌بر نبوده و تنها کاربر هستند. در شرایط فعلی و با چشم‌اندازی که از اقتصاد وجود دارد رسیدن به رقم ۱۴ میلیون شغل شایسته کمی دور از واقعیت است.»
از سوی دیگر، موانع تولید در کشور آنقدر زیاد است که بعید است ایجاد یک سامانه و سایت بتواند معجزه‌ای ایجاد کند. همچنین با رویکرد محدود دولت نسبت به فضای مجازی، به نظر می‌رسد همین چند میلیون شغل غیرپایدار اینترنتی که وجود دارد هم از بین برود. علاوه بر این، وجود چنین سایت‌هایی که وابسته به دولت است، بعید است با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شود، همانطور که مشخص نیست نتیجه فعالیت سایت رصد، طی ۱۰ سال گذشته چه بوده چه خروجی برای جویندگان کار به همراه داشته است.
در کنار سایت‌های دولتی نظیر رصد اشتغال و سامانه جامع کاریابی، چند سایت خصوصی دیگر مشغول به فعالیت هستند که به نظر می‌رسد خروجی و استقبال خوبی هم از آنها شده است و مراحل اداری و وقت گیر سامانه‌های دولتی هم را ندارند و صرفا با ارسال یک روزمه از سوی کارجو به کارفرما و تایید او، متقاضی می‌تواند کار خود را شروع کند. سایت‌هایی همچون «جابینجا» که از پربازدیدترین سایت‌های این حوزه است، به راحتی طی سال‌های اخیر، متقاضیان زیادی را جذب کرده است. در این سایت ۵۰۰۰ هزار فرصت شغلی وجود دارد و حتی جویندگان کار که مهارت و سابقه‌ای هم ندارند می‌توانند با گذراندن دوره‌های مربوطه در برخی از شرکت‌ها، متعاقبا در شرکت مورد نظر استخدام شوند. «ایران تلنت»، «کارلنسر» «آی استخدام» و ... از جمله سایت‌ها دیگر فعال هستند.
بیشتربخوانید: آیا دولت می‌تواند در دو سال ۱.۸ میلیون شغل ایجاد کند؟
حمید حاجی اسماعیلی کارشناس مسائل اقتصادی به رویداد۲۴ می‌گوید: ایجاد سامانه‌های کار بد نیست، زیرا ما به لحاظ سرشماری و ساماندهی بازار کار، دچار ضعف جدی هستیم. این سامانه از دولت گذشته ایجاد و طراحی شده و همه مشاغل هم به لحاظ رسته شغلی و هم به لحاظ کارگر و... در حال ثبت شدن است و زمان و جای کار زیادی دارد تا به نتیجه برسد. دولت سیزدهم هم، چون می‌خواهد بانک جامع اطلاعات شغلی را در کشور داشته باشیم، این مسیر را ادامه داده است تا نوسان‌های در بازار کار و تعداد بیکاران و کارفرمایان مشخص شود. زیرا آمار دقیق و درستی از این موضوع در کشور وجود ندارد.
او ادامه داد: دولت ادعا دارد براساس میزان شغلی که هدف گذاری کرده، می‌خواهد افراد ثبت‌نام کنند تا آنها را ارزیابی و به سمت بازار کار هدایت کند. خود دولت مدعی است که از تعداد یک میلیون و ۸۰۰ هزار شغلی که هدف‌گذاری کرده است، تعداد شغل خالص نخواهد بود. به این معنا که ماهیت برخی از مشاغل تغییر کند و این می‌تواند مبنای ایجاد شغل باشد. از همین رو این تعداد شغل ایجاد نخواهد شد که میزان بیکاری ما کاهش پیدا کند. چون ورودی بازار کار در ایران بالا است و جدا از نرخ بیکاری، سالانه یک میلیون کارجو در کشور داریم.
احیای مشاغل بعد از بحران کرونا ربطی به ایجاد اشتغال توسط دولت ندارد
این فعال اقتصادی با بیان اینکه در دوران کرونا بسیاری از مشاغلی که در بخش خدمات داشتیم را از دست دادیم، تصریح کرد: اکنون میزان شیوع کرونا در حال کاهش است و با گسترش واکسیناسیون، کسب و کار‌ها در بخش خدمات به تدریج به حالت طبیعی برمی‌گردد؛ بنابراین برآورد من از دو ماه گذشته که کرونا فروکش کرده تا پایان سال، چیزی حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار شغل، خود به خود و بدون دخالت دولت احیا می‌شوند. بخش‌های گردشگری، حمل و نقل، رستوران‌ها، سینما‌ها و ... بخشی از این موضوع هستند.
حاجی اسماعیلی می‌گوید اشتغالزایی که دولت مطرح کرده عمده آن مربوط به مشاغل خانگی است و سخت است که فکر کنیم آنطوری که دولت روی آن مانور می‌دهد، اثرگذار باشد. یک بخش هم بخش روستایی است که دولت تمرکز زیادی روی آن دارد که در هر دو بخش کار بسیار بسیار سختی است.
وی ادامه داد: امیدوارم دولت بتواند بنگاه‌هایی که در کشور متوقف شده‌اند را احیا کند، زیرا سرمایه‌گذاری‌های دولتی در آنها انجام شده و از ظرفیت‌های بسیار بالایی برخوردار هستند و دولت بهتر است آنها را احیا کند. از سوی دیگر معتقد هستم برخی از مشاغلی که به دلیل فروکش کردن کرونا، احیا شده و می‌شود را دولت در محاسباتش اعمال کرده و به هیچ وجه ارتباطی به دولت ندارد. مثلا رستوران‌ها، استخرها، گردشگاه‌ها و ... تعطیل بود و الان شرایط محدودیت برداشته شده است و مشاغل مربوط به این حوزه احیا شده و شغل ایجاد می‌کند. دولت می‌گوید در سه ماه گذشته ۲۰۰ هزار شغل ایجاد کردیم مربوط به همین بخش است و ارتباطی با اشتغالزایی دولت ندارد.
این کارشناس با بیان اینکه حتی اگر کشور در شرایط طبیعی قرار داشت بازهم ظرفیت ایجاد یک میلیون شغل را نداشتیم، گفت: با وجود شعار‌هایی که دولت‌ها در برنامه پنجم و ششم مطرح کردند، امکان‌پذیر نیست، زیرا ظرفیت آن وجود ندارد. دولتی بودن اقتصاد خود یک مانع بزرگ در جهت تولید و اشتغالزایی است و تازمانی که خود دولت کار را در دست دارد، اقتصاد بزرگ نخواهد شد و متاسفانه حاضر به اصلاح اساسی نشده است. عامل بعدی این است که ما باید بتوانیم طرح آمایش سرزمینی را بتوانیم برای اشتغال به صورت ریشه‌ای در ایران ایجاد کنیم. دولت سیزدهم اکنون تحت عنوان ریزبوم این طرح را اجرا می‌کند، اما شش ماهه و یکساله محقق نمی‌شود. این نیازمند گسترش زیرساخت و مباحث آموزشی است. بسیاری از کشور‌های توسعه یافته که کمتر از نیمی از ظرفیت و جمعیت ما را دارند، ۴ برابر ما شغل ایجاد کرده‌اند، اما ایران به زحمت ۴۵۰۰ شغل ایجاد کرده است.
حاج اسماعیلی ادامه داد: البته یک نکته مهم وجود دارد؛ اینکه دولت و وزارت کار نگفته است که چقدر بودجه برای ایجاد یک میلیون ۸۰۰ هزار شغل در نظر گرفته است که ما در جریان قرار بگیریم؛ فقط گفته‌اند تفاهمنامه‌هایی را با بانک مرکزی امضا کرده‌ایم. این که به خودی خود باعث ایجاد سرمایه برای کار نیست. بازار کار زمانی رونق می‌گیرد که سرمایه‌گذاری صورت بگیرد و از آنجایی که ما جذب سرمایه خارجی به دلیل تحریم و جذب سرمایه داخلی به دلیل تورم را نداریم، واقعا یک مانع و مشکل برای ایجاد این رقم شغل در کشور است. هدف‌گذاری دولت با این مقدار شغلی که مطرح کرده اصلا همخوانی ندارد و اساسا تجربه این تعداد شغل را هم نداریم. ما در بهترین شرایط کشور در دوران احمدی نژاد و روحانی و حتی قبل از آن، حداکثر ۷۰۰ هزار شغل ایجاد کردیم. این سامانه‌ای که ایجاد شده است مانند سایر سایت‌های کاریابی است با این تفاوت که ثبت مجوز هم انجام می‌دهد، که باید بدانیم ثبت مجوز به خودی خود باعث ایجاد شغل نمی‌شود و سایت‌های دیگر در این حوزه عملکرد موفق‌تری دارند.
