دلیل حمله موشکی سپاه به کردستان عراق چه بود؟

رویداد۲۴ سردار حاجی‌زاده فرمانده هوافضای سپاه که فرماندهی عملیات بامداد سه‌شنبه ۲۶ دی‌ماه را برعهده داشت، در ویدئویی که صحبتی صورت نمادین با سردار سلامی فرمانده سپاه بود، اعلام کرد که سپاه «۴ فروند موشک خیبرشکن» را از «جنوب خوزستان» به سمت گروه تکفیری داعش در ادلب سوریه و «۴ فروند» موشک از «کرمانشاه» و «۷ فروند» از آذربایجان شرقی به سمت مقر موساد در اربیل عراق شلیک کرده است. او گفته «۹ فروند دیگر هم به گروه دوم تکفیری‌ها اصابت کرده است.»

منظور سردار حاجی‌زاده از گروه دوم تکفیری مشخص نیست، اما سپاه بیانیه‌ای منتشر کرد که در واقع تکمیل سخنان سردار حاجی‌زاده بود. در آن بیانیه اعلام شده «۹ فروند موشک به محل‌های استقرار سایر گروهک‌های تروریستی در دیگر مناطق سرزمین‌های اشغالی سوریه شلیک شده است.»

اهداف حمله سپاه چه بود؟

سپاه روز سه‌شنبه چهار اطلاعیه‌ای درباره حمله موشکی روز سه‌شنبه ۲۶ دی ۱۴۰۲منتشر کرده است. در اطلاعیه اول تاکید کرده حملات دیشب «پاسخ به جنایات اخیر تروریستی دشمنان ایران اسلامی» بوده که طی آن «مقر‌های جاسوسی و تجمع گروهک‌های تروریستی ضد ایرانی در بخش‌هایی از منطقه» مورد هدف «موشک‌های بالستیک سپاه» قرار گرفته است.

در اطلاعیه شماره دو موضوع جنایت‌های اخیر تروریستی دشمنان تشریح شده و به طور خاص تاکید شده که این حملات پاسخی به اقدامات گروهک‌های تروریستی «در پی به شهادت رساندن مظلومانه جمعی از هموطنان عزیزمان در کرمان و راسک» بوده است. در این اطلاعیه همچنین نام گروه‌های تروریستی مورد هدف هم اعلام شده و به طور خاص، «داعش» به عنوان هدف اصلی حملات معرفی شده است.

اطلاعیه شماره ۳ هدف حمله در اقلیم کردستان مشخص شده و اعلام شده «مقر اصلی موساد در اقلیم کردستان» مورد هدف قرار گرفته و منهدم شده است. دلیل این حمله اما ارتباطی به موضوع حمله تروریستی در کرمان نداشته بلکه حمله سپاه به مقر موساد «در پاسخ به شرارت‌های اخیر رژیم صهیونیستی در به شهادت رساندن فرماندهان سپاه و جبهه مقاومت» بوده است. در اطلاعیه شماره ۴ تعداد موشک‌های شلیک شده «۲۴ فروند» اعلام شده که به «انهدام مقر جاسوسی موساد در اقلیم کردستان و محل تجمع تروریست‌ها در سوریه» منتهی شده است، بنابر این هدف از حمله بامداد روز سه‌شنبه، انتقام گرفتن برای دو حادثه بوده است؛ حمله تروریستی کرمان و ترور سیدرضی موسوی و احتمالا نفر دوم حماس.

بر اساس بیانیه سپاه، عامل حمله تروریستی کرمان به طور مشخص، «داعش» اعلام شده است؛ این در حالی است که تا پیش از این اعلام می‌شد که بیانیه گردن گرفتن حادثه تروریستی کرمان از سوی موساد برای داعش دیکته شده است. در این بیانیه‌ها به طور مشخص به انتقام‌گیری از موساد برای ترور فرماندهان سپاه و محور مقاومت اشاره شده است. به نظر می‌رسد منظور از این عبارت، شهادت سیدرضی موسوی یکی از فرماندهان ارشد سپاه قدس در سوریه، ترور صالح العاروری نفر دوم حماس در بیروت و ترور وسام حسن الطویل از فرماندهان میدانی مقاومت در جنوب لبنان بوده است.

تلفات حمله موشکی سپاه چقدر وسیع بود؟

در ساعات اولیه حمله برخی رسانه‌ها در غرب مدعی شدند هدف سرکنسولگری آمریکا در اربیل بوده است. حتی گزارش‌هایی به نقل از منابع آگاه در الجزیره منتشر شد که از حمله به ساختمان سرکنسولگری آمریکا در کردستان عراق خبر می‌داد، اما بعد مشخص شد این اخبار نادرست بوده و هدف نه سرکنسولکری آمریکا و نه فرودگاه بین‌المللی اربیل بوده است.

مقام‌های دولت اقلیم کردستان می‌گویند براساس برآورد‌های اولیه «دست‌کم چهار غیرنظامی در پی حمله موشک‌های بالستیک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به اربیل کشته شده‌اند و شش نفر دیگر نیز مجروح شده‌اند.»

منابع امنیتی و پزشکی عراق گفته‌اند که «پیشرو دزه‌یی» میلیاردر کُرد و چند تن از اعضای خانواده او در میان کشته‌شدگان بوده‌اند. ظاهرا آن‌ها بر اثر اصابت یک موشک به خانه‌شان کشته شدند. پیشرو دزه‌یی که در جریان حمله دیشب به همراه خانواده‌اش جان باخته، یک تاجر شناخته شده کرد و مالک «گروه ساختمانی فالکون» و مالک مجموعه شرکت‌های «امپایر ورلد» است که در حوزه تجارت نفت فعال بود. بر اساس گزارش رویترز، خاندان دزه‌یی به طایفه بارزانی نزدیک هستند و صاحب پروژه‌های عمده املاک در کردستان بوده‌اند.

منابع امنیتی به رویترز گفته‌اند که، علاوه بر این، یک راکت به خانه یک مقام ارشد اطلاعاتی کرد و دیگری به مرکز اطلاعات کردستان اصابت کرده و تردد هوایی در فرودگاه اربیل متوقف شده است. شبکه خبری ای‌بی‌سی آمریکا به نقل از مقام‌های امنیتی گفته دست‌کم هشت موقعیت مختلف در اربیل عراق و در نزدیکی کنسولگری آمریکا و مناطق مسکونی در این شهر هدف حمله موشکی قرار گرفته است.

واکنش آمریکا و عراق به حمله موشکی سپاه به اربیل چه بود؟

مقام‌های آمریکایی به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که تاسیسات آمریکا یا نیرو‌های این کشور در این حملات آسیبی ندیده‌اند. «متیو میلر» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، حمله ایران به اربیل را به شدت محکوم کرد و در بیانیه‌ای گفت «ما با حملات موشکی ایران که ثبات عراق را تضعیف می‌کند مخالفیم.»

سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا هم اعلام کرد که در حملات موشکی سپاه پاسداران به عراق و سوریه هیچ یکی از نیرو‌ها یا تاسیسات آمریکایی هدف قرار نگرفته است. آدرین واتسون افزود: «به ارزیابی وضعیت ادامه خواهیم داد، اما نشانه‌های اولیه حاکی است که این حمله مجموعه‌ای از اصابت‌های غیردقیق بوده است.»

دولت عراق هم روز سه‌شنبه حمله موشکی ایران به اربیل در شمال عراق را محکوم کرد و آن را نقض حاکمیت عراق خواند. وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای که در وب‌سایت خود منتشر کرده است، گفته دولت عراق در پاسخ به حملات ایران، «همه گام‌های قانونی از جمله شکایت به شورای امنیت سازمان ملل را انجام خواهد داد»

در بیانیه وزارت خارجه عراق آمده است که حمله ایران منجر به تلفات غیرنظامی در مناطق مسکونی شده است. عراق گفته «این حمله «تجاوز به حاکمیت عراق و امنیت مردم عراق و سوء استفاده از حسن هم‌جواری و امنیت منطقه بود. این بیانیه افزوده است که شورای وزیران کمیته‌ای به ریاست مشاور امنیت ملی عراق برای بررسی این حادثه و جمع‌آوری اطلاعات مربوطه برای حمایت از موضع دولت در سطح بین‌المللی تشکیل داده است.

دولت عراق در اعتراض به حمله دیشب، کاردار ایران را احضار و یادداشت اعتراض خود را به او تسلیم کرده است و علاوه بر این دولت بغداد، «برای رایزنی» سفیر خود را از تهران فراخوانده است. در بیانیه وزارت امور خارجه عراق آمده است: «نصیر عبدالمحسن برای رایزنی در زمینه حملات اخیر ایران به اربیل (پایتخت اقلیم کردستان) که در آن، تعدادی کشته و زخمی شدند، فراخوانده شد.»

مسرور بارزانی، نخست وزیر این اقلیم، حملات سپاه پاسداران را به شدت محکوم کرد و در توییتی نوشت: «از شرکای خود در جامعه بین‌الملل می‌خواهم که در برابر حملات سکوت نکنند.»

ایران در پاسخ بارها اعلام کرده عراق باید گروه‌های مسلح که علیه جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند، مقابله کند، در غیر این‌صورت ایران ناچار است راسا اقدام کند. منابع امنیتی در ایران می‌گویند بزرگترین گروه‌های مسلح مخالف جمهوری در منطقه اربیل ساکن هستند و فعالیت می‌کنند اما دولت عراق و دولت اقلیم کردستان هیچ برخوردی با آنها انجام نمی‌دهد، به همین ایران مجبور است به اقدامات مسلحانه در مرزهای خود پاسخ بدهد.

چرا ایران به کردستان عراق حمله می‌کند؟

رویترز در گزارشی نوشته «ایران در گذشته حملاتی را در شمال کردستان عراق انجام داده و معتقد است این منطقه محل برگزاری نشست گروه‌های جدایی‌طلب ایرانی و همچنین عوامل اسرائیل است.» بغداد مدعی است تلاش می‌کند که به نگرانی‌های ایران در مورد گروه‌های جدایی‌طلب در منطقه مرزی کوهستانی رسیدگی می‌کند و با همین استدلال تهران و بعداد در اسفند ۱۴۰۱ یک توافقنامه امنیتی امضا کردند.

در رسانه‌های ایران و عراق  و حتی رسانه‌های دولت خودمختار کردستان عراق، بند‌ها و مفاد توافق‌نامه امنیتی تاکنون منتشر نشده است، اما اظهار نظر‌های مقامات هر دو کشور نشان می‌داد که خلع سلاح احزاب کُرد ایرانی مستقر در اقلیم کردستان عراق و انتقال اعضای این احزاب به کمپ و دور کردن آنان از مرز‌های شمال غرب ایران، از بند‌های این توافق‌نامه امنیتی بوده‌است. محل اختلاف ایران نیز دقیقا همین نکته است که به زعم مقامات ایران اساسا توجهی به آن نشده است.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در یک نشست خبری اعلام کرد که « تحویل دادن افراد تحت تعقیب که در عضویت این احزاب هستند نیز بخشی از توافق‌نامه امنیتی میان تهران و بغداد است.»

ظاهرا ایران برای این منظور تا شهریور ۱۴۰۲ به عراق فرصت داده بود و در روز‌های منتهی به پایان ضرب‌الاجل، مقامات ایران بار‌ها اعلام کردند که مهلت معین شده برای خلع سلاح احزاب کرد در عراق، به هیچ وجه تمدید نخواهد شد.

اواخر شهریور ماه فواد حسین وزیر خارجه عراق به تهران سفر کرد و در یک کنفرانس مطبوعاتی که با همتای ایرانی خود امیر عبدالهیان داشت، اعلام کرد که اردوگاه‌های احزاب کُرد ایران تعطیل و اعضای آنان به کمپ‌هایی دور از مرز ایران و در عمق کردستان عراق منتقل خواهند شد.

در نهایت خبرگزاری دویچه‌وله آلمان، ۲ روز پیش از پایان ضرب‌الاجل اعلام کرد که حزب دموکرات کردستان ایران (حدکا) پس از سه دهه، مقر اصلی خود در کوی‌سنجق معروف به (قلعه دموکرات) را ترک کرده‌است.

سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران چند روز پس از پایان ضرب‌الاجل تعین شده برای خلع سلاح احزاب کُرد ایران، ضمن تشکر از دولت مرکزی عراق برای اجرایی کردن بخشی از توافق‌نامه، بار دیگر خواهان اخراج احزاب کُرد ایران از کل خاک عراق شد.

او در گفتگویی تلویزیونی که در حاشیهٔ رژه نیرو‌های مسلح ایران در سالروز آغاز جنگ ایران و عراق داشت، گفت: «قرارمان در این بود که این گروهک‌ها ۲۸ شهریورماه به‌طور کامل خلع سلاح شده باشند اما آنچه در این مهلت شش‌ماهه رخ داد، این بود که فقط قدری از مرز‌های ما فاصله گرفته‌اند. آنچه در متن قرارداد دبیران شورای عالی امنیت دو کشور آمده، کاملاً باید انجام شود. رئیس‌جمهور محترم فرمودند در کل منطقه اقلیم و همه عراق، نیرو‌های تجزیه‌طلب تروریست مسلح نباید حضور داشته باشند. این تروریست‌ها باید به‌طور کامل خلع سلاح و از عراق اخراج شوند. رئیس‌جمهور فرمودند که نیرو‌های مسلح چند روزی مهلت بدهند و صبر کنند، ما برای چند روز صبر خواهیم کرد و تیم‌های ناظر را به این منطقه می‌فرستیم تا بررسی کنند که آیا این خلع سلاح به‌طور کامل انجام شده‌است یا خیر.»

نشریه فوربز آمریکا معتقد است «حمله» بامداد سه‌شنبه هشداری به حزب دموکرات کردستان و دولت خودمختار کردستان بوده است. اینکه چرا دقیقاً دیزایی و خانواده‌اش انتخاب شدند، هنوز مشخص نیست، هرچند به نظر می‌رسد هدف از حمله تهدید رهبری آن است، اما برخی رسانه‌های غربی اطلاعاتی منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد یکی از کارهای مهم آنها «پشتیبانی و خدمات به نیرو‌های پیشمرگه» بوده است. البته ظاهرا این کمک‌ها برای مبارزه آنها با داعش بوده اما احتمالا پس از پایان نبرد با داعش نیز همچنان کمک‌های مالی وجود داشته است.

احتمالا برآورد امنیتی دیگر ایران این بوده که از این خانه‌ها به عنوان پوشش مقر گروه‌های کرد استفاده می‌شود؛ چنانچه این اولین بار نیست که ایران یک ویلا در اربیل را هدف قرار می‌دهد. اسفند ۱۴۰۱، سپاه ۱۲ فروند موشک بالستیک فاتح ۱۱۰ را به سمت یک خانه ویلایی شلیک کرد. مقام‌های جمهوری اسلامی هدف حمله موشکی ۲۱ اسفند ۱۴۰۱ به اربیل را «پایگاه‌های آموزشی موساد» ذکر کردند و حمله در واقع چند روز پس از شهادت دو سرهنگ سپاه در جریان حمله موشکی اسرائیل به سوریه انجام شده بود. آن زمان البته رویترز گزارشی منتشر کرده بود و ماجرای شرکت «گروه KAR» و خط انتقال گاز از اقلیم کردستان عراق به ترکیه را پیش کشیده بود.