سفر تاریخی رئیس جمهور آمریکا به دمشق؛ نقطه عطفی با تاثیری دیرپا بر مناسبات منطقه
رویداد۲۴ | رؤسای جمهور آمریکا معمولا به کشوری که در پایتخت آن سفارت ندارند، سفر نمی‌کنند. در آن زمان آمریکا در دمشق سفارت نداشت، اما نیکسون مصمم بو این سفر را به انجام برساند. هدف نیکسون از این سفر احیای روابط دوجانبه‌ای بود که از زمان جنگ ۱۹۶۷ قطع شده بود.
این سفر بخشی از یک برنامه مفصل‌تری بود که شامل دیدار با ملک فیصل، پادشاه عربستان سعودی، ملک حسین، پادشاه اردن و انور سادات، رئیس‌جمهور مصر نیز می‌شد.
نیکسون قصد داشت پس از دمشق به اسرائیل سفر کند تا با نخست‌وزیر تازه منصوب‌شده، اسحاق رابین، دیدار کند. دلیل رسمی این سفر، تلاش برای صلح عربی-اسرائیلی بود، اما نیکسون هدف دیگری نیز در ذهن داشت: منحرف کردن توجه‌ها از رسوایی واترگیت در داخل کشور. دولت نیکسون دو سال پیش از آن به جاسوسی از دموکرات‌ها در ساختمان واترگیت واشنگتن متهم شده بود. او مطمئن بود که اعراب ماجرای واترگیت را مطرح نخواهند کرد و به جای آن، استقبال گرمی از او کرده و فرصتی برای پیشرفت برنامه صلح در خاورمیانه به دست خواهد آمد و رسوایی داخلی رئیس جمهور آمریکا را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
اولین گردشگر آمریکایی
از نیکسون استقبال گرمی شد. چهار هواپیمای نظامی سوریه به استقبال هواپیمای وی رفتند. حافظ اسد و کل کابینه‌اش، به استثنای دو وزیر کمونیست، برای استقبال در باند فرودگاه حاضر بودند.
هنگامی که اسد اعضای کابینه خود را به رئیس‌جمهور آمریکا معرفی کرد، نیکسون از وزیر گردشگری، عبدالله الخانی، پرسید: «آیا تعداد زیادی گردشگر آمریکایی به سوریه می‌آیند؟» خانی پاسخ داد که از زمان قطع روابط دوجانبه در ۱۹۶۷ تعداد کمی وارد شده‌اند. نیکسون لبخند زد و گفت: «پس من را به‌عنوان اولین گردشگر آمریکایی در نظر بگیرید، و بدانید قصد دارم بسیاری دیگر را به سمت کشور شما بفرستم.»
سپس نیکسون و اسد، در حالی که هزاران نفر در جاده فرودگاه با پرچم‌های سوریه و آمریکا از آنها استقبال می‌کردند، به سمت اقامتگاه ریاست‌جمهوری در مرکز دمشق حرکت کردند. شهرداری دمشق دیوار‌های شهر را سفید کرده و میدان‌های اصلی را با گل تزئین کرده بود، خانه‌های غیرقانونی را تخریب کرده و از ساکنان خواسته بود لباس‌های خود را برای خشک شدن روی بالکن‌ها آویزان نکنند. شهردار دمشق در خاطرات خود نوشت: «آرزو می‌کردم هر هفته یک بازدید ریاست‌جمهوری داشته باشیم تا دمشق همیشه تمیز بماند.»
روسای جمهور آمریکا در دمشق
نیکسون اولین رئیس‌جمهور آمریکا بود که از زمان برقراری روابط دوجانبه در سال ۱۹۴۴ از سوریه بازدید می‌کرد. سفر نیکسون راه را برای بازدید‌های آتی رؤسای جمهور آمریکا هموار کرد و چندین سفر دیگر در پی آن انجام شد. جیمی کارتر در سال ۱۹۷۷ آمد، و جورج اچ. دابلیو. بوش در سال ۱۹۹۰ وارد سوریه شد. سفر تاریخی بیل کلینتون به دمشق در اکتبر ۱۹۹۴ مقدمه‌ای برای دیدار دیگری با اسد در ژنو بود که در مارس ۲۰۰۰، چند ماه قبل از درگذشت حافظ اسد، رخ داد.
بیشتر بخوانید: حافظ اسد که بود و خاندان اسد در سوریه چگونه قدرت را قبضه کرد؟
یک هفته پیش از ورود نیکسون، حافظ اسد در مصاحبه‌ای با مجله نیوزویک شرکت کرد و از دیپلماسی کیسینجر در جریان جنگ اکتبر ۱۹۷۳ تمجید کرد. کاخ سفید از این مصاحبه راضی بود، زیرا هیچ اشاره‌ای به وزیر امور خارجه شوروی، آندری گرومیکو، نشده بود و اسد مدیریت روند صلح خاورمیانه را به‌طور کامل به آمریکا محول کرده بود.
دلیل اضافه وزن کسینجر!
نیکسون در کاخ الضیافه، در مرکز دمشق، اقامت داشت. این مهمان‌خانه کوچک پیش‌تر میزبان جمال عبدالناصر نیز بود. در شامگاه ورود نیکسون، حافظ اسد یک ضیافت رسمی شام به افتخار او در رستوران مجلل نادی‌الشرق برگزار کرد. نیکسون در قاهره با موسیقی شرقی و رقص نجوی فؤاد سرگرم شده بود، در دمشق نیز با غذا‌های سوری میزبانی شد. اسد شخصا غذا را برای نیکسون سرو کرد و با شوخی گفت: «ما می‌گوییم که انسان به اندازه‌ای می‌خورد که میزبانانش را دوست دارد.» نیکسون در پاسخ با خنده به شکم هنری کیسینجر اشاره کرد و گفت: «این توضیح می‌دهد که چرا دکتر کیسینجر هر بار از سوریه برمی‌گردد، هفت پوند اضافه وزن دارد!»
صبح روز بعد نیکسون گفتگو‌های رسمی خود را با حافظ اسد در کاخ ریاست‌جمهوری آغاز کرد. در اتاق جلسه، یک نقاشی بزرگ از نبرد حطین در سال ۱۱۸۷ نصب شده بود، جایی که صلاح‌الدین ایوبی صلیبیون را شکست داده بود. این تصویر به‌عنوان یادآوری افتخارات تاریخی مسلمانان و مبارزه آنها با تجاوزات خارجی انتخاب شده بود.
مذاکرات حساس نیکسون و اسد
نیکسون و اسد تصمیم گرفتند روابط دیپلماتیک را ازسر بگیرند و به بررسی قطعنامه‌های ۲۴۲ و ۳۳۸ شورای امنیت سازمان ملل پرداختند. این قطعنامه‌ها خواستار پایان اشغالگری و برقراری صلح عادلانه در خاورمیانه بودند. اسد درخواست تعهد کتبی از آمریکا کرد که حاکمیت کامل سوریه بر بلندی‌های جولان که در سال ۱۹۶۷ توسط اسرائیل اشغال‌شده را به رسمیت بشناسد. اما نیکسون از ارائه پاسخی روشن خودداری کرد. در خاطرات کیسینجر اینطور آمده است که: «اسد بیش از حد باهوش بود و با پاسخ‌های کلی قانع نمی‌شد.»
نیکسون در نشست مطبوعاتی گفت که راه‌حل فوری برای منطقه ندارد، اما تاکید کرد: «ایالات متحده به‌طور غیرقابل‌برگشتی متعهد به تلاش برای یک راه‌حل عادلانه و منصفانه است.»
پایانی تلخ برای یک رئیس‌جمهور
در آخرین لحظات مذاکرات، اسد سوالات صریحی درباره آینده جولان، مسئله مردم فلسطین و نقش آمریکا در روند صلح مطرح کرد. کیسینجر که نمی‌خواست رئیس‌جمهور متعهد به هیچ پاسخی شود، با اصرار جلسه را خاتمه داد. وقتی نیکسون قصد داشت به سوالات اسد پاسخ دهد، کیسینجر حرف او را قطع کرد. نیکسون با عصبانیت گفت: «هنری، نمی‌خواهی من صحبت کنم؟»، اما نهایتا کیسینجر موفق شد جلسه را به پایان برساند و نیکسون در ساعت ۲:۳۰ بعدازظهر دمشق را به مقصد تل‌آویو ترک کرد.
تنها دو ماه پس از این سفر تاریخی، ریچارد نیکسون تحت فشار رسوایی واترگیت و پیش از آنکه استیضاح شود، از سمت خود استعفا داد. با این حال، سفر او به دمشق، نقطه‌ای مهم در روابط متزلزل آمریکا و سوریه بود.
