منابع مالی شبکه‌های فارسی زبان ماهواره چگونه تامین می‌شود؟

رویداد۲۴ در دوران کرونا توجه مردم به تلویزیون بیشتر شده و حالا بسیاری از مردم در میان شبکه‌های متعدد ماهواره ای، به دنبال تماشای برنامه مورد علاقه خود هستند. در ایران می‌توان دو هزار شبکه ماهواره‌ای را دریافت کرد که از این جمع، حدود ۲۶۰ شبکه تلویزیونی، به صورت اختصاصی به زبان فارسی برنامه پخش می‌کند.

برخی معتقدند همه این شبکه‌ها اسپانسر‌های سیاسی مخالف نظام دارند. سندی برای این ادعا در دست نیست اما در برخی موارد آنچه گفته می‌شود، حقیقت است. در این گزارش به اثربخش‌ترین این شبکه‌ها پرداخته ایم و سعی کرده ایم منابع مالی این شبکه‌ها را نیز بررسی کنیم: این شبکه‌ها را می‌توان در سیزده دسته رده بندی کرد:

۱) شبکه‌های تلویزیونی لوس آنجلسی‌ها

شبکه‌های لوس آنجلسی، پدر ماهواره‌های فارسی زبان محسوب می‌شوند. آن‌ها عموما با پخش موسیقی و برنامه‌های ارتباط مستقیم با مخاطب از طریق برگزاری نشست‌ها و شب‌نشینی‌های مختلف و ... برنامه‌های خود را پیش می‌برند و عموما با نام حمید شب‌خیز شناخته می‌شوند.

منبع درآمد این شبکه‌ها درآمد حاصل از تبلیغ کنسرت خوانندگان لس آنجلسی در آمریکا و اروپاست و بیشتر به دنبال مخاطبان فارسی زبان ساکن کشور‌های دیگر هستند. آنها کاری به سیاست ندارند و معمولا اوج کنش سیاسی آنها این است که هر از گاه کنایه‌ای بزنند و سپس به کار خود بپردازند. کسی هم از آنها توقع رفتار سیاسی ندارد و به این ترتیب آنها مشغول شب‌نشینی خود هستند.

۲) شبکه‌های سلطنت طلبان

شبکه‌های سلطنت طلب عموماً به صورت صحبت‌های مونولوگ علیه جمهوری اسلامی و برنامه‌های آنها روی آنتن می‌روند. در این شبکه‌ها به صراحت از مخاطبان درخواست می‌شود که برای تداوم کار شبکه به حساب آن‌ها پول واریز کنند. منبع درآمد اصلی شبکه‌ها همین حمایت مخاطبین متفرقه از سراسر جهان و اسپانسرینگ مالی برخی وابستگان به خاندان پهلوی است.

مهمترین چهره‌های این شبکه‌ها، علیرضا نوری زاده و شهرام همایون و بهرام مشیری هستند که تندترین نقدها و هجمه‌ها علیه جمهوری اسلامی از طریق آنها در تلویزیون‌هایشان منتشر می‌شود. شبکه انجمن پادشاهی نیز از همین شبکه‌هاست که یکی از اعضای آن به نام جمشید شارمهد رییس گروه سلطنت طلب تندر چندی پیش دستگیر شد. از سرنوشت او خبری در دست نیست.

بیشتر بخوانید: اطلاعاتی درباره جمشید شارمهد و گروه سلطنت‌طلب تندر/ سابقه انجمن پادشاهی چیست؟

۳) شبکه‌های تلویزیونی سیاسی‌های دولتی

به گزارش رویداد۲۴ شبکه‌های سیاسی دولتی، شبکه‌هایی هستند که به صورت رسمی از سوی یک دولت خارجی حمایت می‌شوند و به خاطر روابط سیاسی ایران در حال حاضر جزء مخالفان جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

صدای آمریکا یا VOA که زیرمجموعه وزارت خارجه آمریکا و بی بی سی فارسی که به انگلستان وابسته است مهمترین شبکه دولتی هستند. بخش فارسی یورو نیوز و رادیو فردا را نیز می‌توان جزء این دسته از شبکه‌ها به حساب آورد.

این شبکه‌ها منتقد جمهوری اسلامی هستند. بی بی سی و یورونیوز مطالب خود را با دقت بیشتری منتشر می‌کنند به اصول رسانه بیشتر وفادار هستند و مثلا بی‌بی‌سی فارسی تلاش می‌کند خود را رسانه بیطرف اما منتقد نشان دهد.

۴) شبکه تلویزیونی ایران اینترنشنال

شبکه‌های مختلفی هستند که وابستگی آن‌ها به دولت خاصی محل تردید است و همواره درباره منابع مالی آن‌ها شک و شبهه وجود داشته است. از نمونه‌های این شبکه‌ها می‌توان شبکه طرفدار گروه‌های جدایی طلب کُرد، شبکه حامی مجاهدین خلق یا سایر گرایش‌های فکری را نام برد.

شبکه سازمان مجاهدین را نمی‌توان به دولت خاصی منتسب کرد، آنها از هر دولت و نهادی که بتوانند منابع مالی جذب می‌کنند. یکی از سیاست‌های ویژه آنها این است که اخبار تند علیه خود را لیست می‌کنند و با عنوان اینکه در خطر هستند، تلاش می‌کنند منابع بیشتری جذب کنند. از این منظر ظاهرا هرچه مطالب تندتری علیه آنها منتشر شود، به نفعشان است.

از تلویزیون‌های دیگر که در همین دسته جای می‌گیرند، شبکه ایران اینترنشنال است که به صورت حرفه‌ای و ۲۴ ساعته از لندن برنامه پخش می‌کند. این شبکه با پخش زنده گردهمایی مجاهدین خلق و مصاحبه با وابستگان به پهلوی نشان داده ارتباط خوبی با گروه‌های اپوزیسیون دارد.

گفته می‌شود ایران اینترنشنال به شاهزاده‌های عرب وابستگی مالی دارد، اما سند خاصی برای این ادعا در دست نیست. چهره‌های شبکه بی‌بی‌سی فارسی همچون صادق صبا و نادر سلطان پور و فرداد فرحزاد و مهدی پرپنچی از شبکه بی‌بی‌سی به ایران اینترنشنال کوچ کردند. سال گذشته پیوستن مزدک میرزایی به شبکه ایران اینترنشنال، این شبکه را بیشتر در معرض قضاوت عمومی قرار داد.

۵) شبکه تلویزیونی من و تو

خانواده من و تو را می‌توان از شبکه‌هایی دانست که منابع مالی مشکوکی دارند. شبکه من و تو در ابتدای کار خود با بهره‌گیری از گوگوش خواننده ایرانی مخاطبان زیادی جذب کرد. در سال‌های اخیر از میزان برنامه‌های سرگرمی آن کاسته شده و برنامه‌های سیاسی آن بیشتر شده است.

من و تو در مقطعی در ابتدای کار تصمیم گرفت تعداد شبکه‌های خود را به دو شبکه افزایش دهد، اما بعد از مدتی شبکه دوم تعطیل شد و من و تو با یک شبکه به کار خود ادامه داد. محل تامین مالی من و تو هم مثل ایران اینترنشنال نامشخص است.

ارتباط مدیران شبکه من و تو با سلطنت طلبان بسیار خوب است و برنامه‌هایی مثل تونل زمان اساسا با ارائه این پیام که «ایران گذشته خوبی داشته و آن را از دست داده» ساخته شده است. برنامه‌های مختلفی در مدح محمدرضا شاه پهلوی و فرح دیبا از این شبکه پخش می‌شود. چندی پیش فرح نیز از شبکه من و تو بازدید کرد. آنها فرح پهلوی را شهبانو خطاب می‌کنند.

۶) ام بی سی پرشیا

دسته‌ای دیگر از شبکه‌ها، شبکه‌های وابسته به گروه‌های رسانه‌ای قدرتمند خارجی هستند. مشهورترین آن‌ها شبکه mbc persia است که وابسته به شبکه‌های MBC سعودی است. این شبکه اصلا آگهی پخش نمی‌کند و تمام هزینه‌ها بر عهده ‏mbc است. این شبکه با دوبله سریال‌های آمریکایی مثل آناتومی گری مشهور شد.

شبکه‌هایی مثل نشنال‌جئوگرافیک نیز با برنامه‌های بسیار جذاب از حیات وحش و محیط زیست تلاش کردند تجربه مشابهی داشته باشند، اما شبکه فارسی زبان آن بعد از مدتی تعطیل شد.

۷) خانواده فارسی وان

خانواده فارسی وان یکی دیگر از شبکه‌هایی هستند که بدون پخش آگهی و فقط با پخش سریال‌های ترکیه و آمریکای جنوبی مشهور شد و موج بزرگی در ایران ایجاد کرد به خاطر اینکه مخاطبان زیادی به دست آورد و تا مدت‌ها مورد توجه رسانه قرار گرفت.

فارسی وان اولین شبکه‌ای بود که سریال‌های ترکیه را به زبان فارسی دوبله و پخش می‌کرد. بعد از موفقیت روز افزون شبکه فارسی وان، شبکه دیگری به نام زمزمه در کنار آن افتتاح شد. فارسی وان و زمزمه حتی در افغانستان نیز مخاطبان بسیار زیادی داشتند، اما با رشد شبکه‌های رقیب از مخاطبان آن‌ها کاسته شد و احتمالاً حامیان مالی نیز از این شبکه‌ها و قدر کافی حمایت نکردند. فارسی وان و زمزمه مدتی بعد تعطیل شدند و عوامل آن به شبکه‌های دیگر رفتند. مثل سینا ولی‌الله که به ام بی سی پرشیا رفت.

بعد از تعطیلی فارسی وان، شبکه ام بی سی پرشیا احیا شد و این شبکه که در ابتدا فقط سریال‌های آمریکایی دوبله و زیرنویس پخش می‌کرد. در دور جدید فعالیت با نمایش تلفیقی از برنامه‌های آمریکایی و ترکیه بهره‌گیری از مجریان شبکه فارسی وان و پخش برنامه‌های مثل پرشین گات تلنت به دنیای رسانه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان برگشت. این شبکه سال گذشته با حضور سلبریتی‌هایی مثل ابی و مهناز افشار و ... سعی کرد بار دیگر در عرصه رسانه‌ای موج ایجاد کند و نسبتا در این کار موفق بود. گرچه برنامه پرشین گات تلنت اصلاً موفق محسوب نمی‌شود، اما به هر حال مخاطبان زیادی آن را تماشا می‌کردند.

بیشتر بخوانید: نتایج یک نظرسنجی جدید: ۴۶ درصد مردم معتقدند صداوسیما واقعیت جامعه را منعکس نمی‌کند

۸) خانواده جم

در کنار همه این شبکه‌ها، مجموعه شکل گرفت که بزرگترین مجموعه رسانه‌ای بعد از صدا و سیما بود. جم در دورانی که روز به روز با ابتکار مدیران آن آگهی‌های متعدد و متنوعی از ایران می‌گرفت توانست وارد انواع حوزه‌های تولید سرگرمی شود و دست به تصمیمات جذاب بگیرد مثل تصمیم برای ساخت صد‌ها فیلم و سریال با حضور بازیگران ایرانی.

بسیاری از بازیگران و عوامل پشت صحنه شاغل در ایران پس از همکاری با شبکه جم به ترکیه مهاجرت کردند. مشهورترین این افراد رامسین کبریتی و چکامه چمن ماه و و رابعه اسکویی بودند. ترور مدیر عامل شبکه جم برنامه‌های این مجموعه را تا مدت‌ها متوقف کرد.

در حال حاضر شبکه جم همچنان با بیش از سی شبکه تلویزیونی فعالیت دارد، اما دیگر از رویای تبدیل شدن به یک صد شبکه تلویزیونی صحبت نمی‌کند. شبکه جم از طریق پخش آگهی از شرکت‌های داخل و ایران و خارج ایران کسب درآمد می‌کرد و به خاطر قیمت کمتر آن نسبت به تلویزیون جمهوری اسلامی بسیاری از تولیدکنندگان تبلیغات تلویزیونی خود را به شبکه جم بردند و به این ترتیب میزان آگهی‌های صداوسیما در این دوره افت کرد. البته مدیران ایرانی تصمیم گرفتند جلوی تولیدکنندگان را با این اتهام بگیرند که آنها در حال همکاری با شبکه‌های معاند و مستهجن هستند. پلیس ایران با تولیدکنندگانی که به شبکه جم آگهی تبلیغاتی بدهد، برخورد می‌کند.

۹) خانواده پی ام سی

به گزارش رویداد۲۴ شبکه pmc یکی دیگر از شبکه فارسی‌زبان است که می‌توان آن را نسل دوم تلویزیون‌های موسیقی‌محور لس آنجلسی دانست. pmc با پخش موسیقی به صورت ۲۴ ساعته مشهور شد و احتمالاً برخی خوانندگان غیر مشهور برای پخش پای خود به این شبکه مبالغی پرداخت می‌کردند.

pmc مخاطبان زیادی داشت و حالا که چند رقیب دارد، هم هنوز مخاطبان کافی دارد. این شبکه در مقطعی تصمیم به گسترش خود گرفت و شبکه pmc فیلم را برای پخش برنامه‌های خانوادگی معرفی کرد، اما بعد از مدتی کار خود را متوقف کرد و همچنان شبکه اصلی pmc برای پخش موسیقی فعالیت می‌کند.

۱۰) شبکه‌های تلویزیونی فارسی زبان پخش فیلم و سریال

از چند سال قبل با ارزان شدن قیمت اجاره یا خرید شبکه‌های تلویزیونی، صد‌ها شبکه تلویزیون متولد شدند که فیلم‌ها و سریال‌های تولید داخل و بعضاً خارجی را بدون رعایت حقوق تولیدکننده پخش می‌کنند. درآمد اصلی این شبکه‌ها جذب آگهی محصولاتی است که در ایران ممنوع است. محصولات جنسی، محصولات آرایشی بهداشتی، دارو‌های لاغری و ... از جمله آگهی‌هایی است که لابلای فیلم‌های سینمایی این شبکه پخش می‌شوند و این شبکه‌ها را زنده نگه داشته‌اند. عموماً فعالیت این شبکه‌ها با شکایت تهیه‌کنندگان متوقف می‌شوند و بعد از مدتی اسم دیگر فعالیت خود را از سر می‌گیرند.

۱۱) خانوده تریپل A

یکی دیگر از شبکه‌های مشهور فارسی زبان، زبان خانواده تریپل.ای (AAA) بودند. در اوایل کار این شبکه بسیاری آن را متعلق به مدیریت جم می‌دانستند و نکته جالب آن جا بود که شبکه AAA اعلام کرد در نظر دارد ادامه سریال عمر گل لاله که به صورت نیمه‌کاره از جم پخش شده بود را پخش کند!

برخی هم این شبکه را وابسته به شرکت king Records می‌دانند. این شرکت در حال حاضر به عنوان یکی از رقیبان سرسخت شرکت آونگ قرار گرفته و بسیاری از کلیپ‌های خوانندگان لس‌آنجلسی توسط این شرکت ساخته می‌شود. رقابت این دو شرکت به حدی شده که کلیپ‌های ساخته شده توسط آونگ تنها از شبکه پی‌ام‌سی پخش می‌شود و کلیپ‌های ساخته شده توسط کینگ رکوردز تنها توسط شبکه AAA music.

این شبکه در ابتدای تاسیس خود آگهی‌های زیادی پخش نمی‌کرد و محل تامین منابع مالی آن مشخص نبود، اما بعد از مدتی رسانه‌های وابسته به نهاد‌های نظامی و امنیتی ایران اعلام کردند که عوامل این شبکه‌ها بازداشت شدند و این شبکه‌ها برنامه پخش خود را متوقف کردند.

از سرنوشت افراد بازداشت شده خبری در دست نیست. در آن زمان اتهاماتی نظیر «ایجاد شبکه گسترده انتقال جوانان ایرانی به خارج از کشور و درگیر کردن آن‌ها در مسائل غیر اخلاقی»، «کسب درآمد از این طریق به ارزش بیش از ۸۵۰ هزار دلار»، «اداره و راه‌اندازی ۳ کمپانی فساد بزرگ در یکی از کشور‌های منطقه با گردش مالی بیش از ۵۰۰ هزار دلار»، «ایجاد شبکه جذب آگهی و استخدام مرتبطین در داخل کشور» و «اداره بیش از ۴۰ صفحه و پروفایل ویژه در شبکه‌های اجتماعی مختلف با هدف شبکه سازی در زمینه فساد» به مدیران این شبکه وارد شده بود.

گفته می‌شد یکی از دلایل توقف شبکه PMC FAMILY نیز بازداشت عوامل دوبله شبکه در داخل ایران بوده است. این اخبار در حالی است که گفته می‌شود عوامل پشت صحنه سریال‌های شبکه جم به راحتی به داخل ایران رفت و آمد می‌کنند. البته در شبکه جم نیز فراز و نشیب وجود داشته و بعد از اقبال گسترده به سریال حریم سلطان در مقطعی دوبله آن متوقف شد و بعد از مدت کوتاهی گروهی دیگر احتمالاً در خارج از کشور این سریال را مجدد دوبله کردند.

۱۲) شبکه پرشیانا

از سال گذشته مجموعه شبکه‌های جدیدی به نام پرشیانا فعالیت خود را آغاز کردند و به نظر می‌رسد عمده درآمد این شبکه از تبلیغ بنگاه‌های شرط بندی و سایت‌های قمار باشد که در تجربه ماهواره‌های فارسی زبان، تجربه جدیدی به شمار می‌رود. این شبکه‌ها با داشتن ده‌ها شبکه، در حال حاضر صد‌ها فیلم و سریال روز آمریکایی و ترکیه‌ای و حتی ایرانی را پخش می‌کند، اما هنوز نتوانسته‌اند به اندازه کافی در فضای رسانه‌ای ایران موثر باشند. پرشیانا نیز مثل تریپل‌ای از الگوی شبکه جم پیروی می‌کند.

۱۳) تلویزیون دی دی تی وی

شبکه دی دی تی وی یکی دیگر از شبکه‌های جدید ماهواره است که با حضور صدف طاهریان مدل ایرانی سعی کرد مخاطبان جدیدی برای خود پیدا کند. البته به جز صدف طاهریان فعلاً چیزی برای ارائه نداشته است و به نظر می‌رسد با این دست فرمان به مرور به حاشیه برود.

۱۴) شبکه‌های وابسته به داخل

در کنار شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان، شبکه‌هایی جدیدی هم هستند که ظاهرا به گروه‌هایی در داخل ایران وابسته هستند مثل شبکه هدهد که گفته می‌شود به حزب الله لبنان نزدیک است و برای کودکان برنامه و محتوای آموزشی تولید می‌کند.

شبکه‌هایی هم هستند که ارتباطاتی با بعضی مراجع تقلید دارند و برنامه‌های مذهبی تولید می‌کنند. شبکه ایرانیان که احمدی‌نژادی‌ها راه انداختند و بعد از مدتی تعطیل شد و شبکه‌هایی مثل مهاجر که به جریان اصلاح طلب و میرحسین موسوی نزدیک بودند و آن‌ها نیز دوام زیادی در فضای رسانه‌ای نداشتند را نیز می‌توان جز همین مجموعه به حساب آورد.