ایران در دریافت بدهی‌هایش از عراق چقدر ضرر کرده است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: سایت خبری «میدل ایست‌آی» برای دومین بار در یک ماه اخیر خبری مبنی بر بازپرداخت بدهی‌های عراق به ایران به صورت دیناری را منتشر کرده است. این وبسایت انگلیسی که بر پوشش اخبار خاورمیانه تمرکز دارد، این‌بار از ضرر چند صد هزار دلاری ایران در تبدیل هز یک میلیون دلار بدهی عراق به ایران که به صورت دینار پرداخت شده بود خبر داده است.

مقامات عراقی به میدل ایست‌آی گفته‌اند که ایران با خرید دلار آمریکا در بازار سیاه عراق مقدار زیادی پول از دست می‌دهد و اکنون دولت عراق را برای پرداخت بدهی‌های خود به تهران از طریق کانال‌های رسمی تحت فشار قرار داده است. بر اساس گزارش ماه گذشته «میدل ایست‌آی» ایران این دینار‌ها را ابتدا از طریق حراج روزانه ارزی که توسط بانک مرکزی عراق برگزار می‌شد به دلار آمریکا تبدیل می‌کرد اما واشنگتن در ماه نوامبر محدودیت‌هایی را بر این حراج اعمال کرد تا افراد ناشناس و کشور‌های تحریم شده مانند ایران نتوانند از این سرویس برای دریافت دلار استفاده کنند. این به آن معناست که ایرانی‌ها به شدت به بازار سیاه عراق برای تبدیل کردن دینار‌ها به دلار متکی شده‌اند.

با اوج‌گیری مبادلات ارز در بازار سیاه، نرخ ارز به طرز نگران‌کننده‌ای در عراق افزایش یافته و قیمت کالا‌های مصرفی را افزایش داده است. دولت عراق به همین دلیل برای پرداخت حقوق، بازنشستگی و مزایا دچار مشکل شده است. مقامات عراقی گفته‌اند دلار‌های بازار سیاه در حال سرازیر شدن به سمت ایران، ترکیه، عمان و دبی است.

نرخ ارز در بازار سیاه در ماه فوریه حدود ۱۸۰۰ دینار به ازای هر دلار بود در حالی که سه ماه قبل از آن نرخ ارز در محدوده ۱۴۸۰ دینار قرار داشت. از طرفی گفته می‌شود هزینه مبادله دینار در بازار سیاه، هم با افزایش نرخ‌ها و هم کارمزد معاملات غیرقانونی، قابل توجه شده است.

مقامات عراقی به میدل ایست‌آی گفته‌اند که ایرانی‌ها به ازای هر میلیون دلاری که تبدیل می‌کنند، حدود ۴۰ درصد اضافی به دلال‌ها، واسطه‌ها و قاچاقچیان دلار می‌دهند و این وجوه را به خارج از عراق منتقل می‌کنند. یک مقام ارشد عراقی گفته «ایرانی‌ها در چهار ماه گذشته به ویژه پس از محدودیت‌های اخیر اعمال شده توسط فدرال رزرو آمریکا در حراج فروش ارز، متحمل زیان‌های بسیار زیادی در نتیجه تلاش‌های دیوانه‌وارشان برای خرید دلار از بازار سیاه شده‌اند.»

این مقامات گفته‌اند ایرانی‌ها هفته گذشته تصمیم گرفتند خرید دلار از بازار سیاه عراق را متوقف کنند. بلافاصله پس از این تصمیم هم نرخ ارز در بازار سیاه عراق به سرعت کاهش یافته است. نرخ ارز روز دوشنبه به ازای هر دلار ۱۴۹۵ دینار بوده در حالی که روز قبل ۱۵۸۰ دینار بوده است. با این حال بانک مرکزی ایران خبر ضرر ۴۰ درصدی ایران در تبدیل دینار به دلار را تکذیب کرده است.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده «موضوع تبدیل منابع، خارج از مکانیسم‌های رسمی و با نرخ‌های غیرمتعارف به هیچ وجه اتفاق نیفتاده است.» به این ترتیب بانک مرکزی دریافت دینار را تکذیب نکرده اما تبدیل آن به دلار «خارج از مکانیسم‌های رسمی و نرخ‌های غیرمتعارف» را رد کرده است. به نظر می‌رسد منظور از «مکانیسم‌های رسمی» همان تبدیل ارز در مزایده روزانه‌ای است که بانک مرکزی عراق برگزار می‌کند.

بیشتر بخوانید: فشار آمریکا به عراق برای بستن تجارت دلار با ایران / بغداد پاشنه آشیل تهران می‌شود؟

آل‌اسحاق: درآمد عراق به دلار است، اما ما نمی‌توانیم دلار بگیریم

یحیی آل‌اسحاق رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق با اشاره به تکذیبیه بانک مرکزی به رویداد۲۴ گفته «مشکلی که ما به آن برخوردیم این بود که درآمد‌های عراق حاصل از فروش نفت است، لذا چیزی که دارند دلار است. آمریکا هم به دلیل اینکه خودش را متولی مدیریت دلار در جهان می‌داند، محدودیت‌هایی در دریافت و پرداخت دلار برای همه کشور‌ها ایجاد کرده است.»

او گفته «دلیل عمده‌ای که ما با دریافت بدهی‌هایمان از عراق به مشکل خوردیم این نبود که عراق پول نداشت. عراق درآمدش بالاست. کشوری با ۳۶ میلیون جمعیت ماه گذشته ۱۱ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. اما مشکل محدودیت‌های آمریکاست. همچنین در بحث تبادلات ارزی ایران و عراق، ایران در شرایطی نیست که به عراق بگوید به شما برق نمی‌دهیم به همین دلیل مساله بدهی‌ها ادامه دارد.»

او به راهکار‌هایی مختلفی اشاره کرده که در گفتگوی بین مسئولین بانک مرکزی ایران و عراق برای بازپرداخت بدهی‌های این کشور مطرح شده و گفته «گا‌ه آمریکا و حوزه خزانه‌داری این کشور مجوز‌هایی برای پرداخت دلار به ایران داده است. این مجوز چهار ماهه یا دو ماهه و سه ماهه بوده است. اما گا‌ه راهکار‌های وسط را انتخاب کردیم. برای مثال بانک تی‌بی‌آی (بانک تجارت عراق) را تعیین کردند تا مطالبات ما در حسابی در این بانک نگهداری شود و راهکاری‌هایی را با این بانک برای بازپرداخت ایجاد کردیم. برای مثال گفتیم ما کالای اساسی می‌خریم و این بانک از محل درآمد‌های ما به فروشنده پول بدهد. چندین میلیارد دلار را اینطوری برگرداندیم.

بدهی‌هایمان از عراق را به دینار گرفتیم اما ضرر نکردیم

به گفته این مقام اتاق بازرگانی ایران و عراق، بانک تجارت عراق در برخی موارد به تبدیل پول‌های ایران به ارز‌های دیگر هم اقدام کرده است. آل‌اسحاق دریافت دیناری بدهی‌ها را هم تایید کرده، اما گفته از این محل متحمل ضرر نشده‌ایم. او گفته بعضا ما نیاز به دینار داریم. بعضی شرکت‌های ما در عراق هزینه‌های دیناری دارند. یا ۳ میلیون گردشگر عراقی که سالانه به ایران می‌آیند و ۳ میلیون زایر ایرانی که به عراق می‌روند، هزینه‌های این‌ها دیناری دارند. برای همین هم بخشی از مطالبات را دینار گرفتیم و با همان قیمت معادلش فروختیم یا به شرکت‌ها و مسافر‌ها دادیم و از این بابت هم هیچ ضرری نکردیم.

آل‌اسحاق گفته «هر دو طرف می‌خواهند معضل را حل کنند. عراق مشکل پولی ندارد و مشکلش سیطره دلاری است. اگر حجم صادرات و واردات ما توازن داشت. می‌توانستیم تجارت ریال و دینار کنیم. اما الان که این تعاملات توازن ندارد و حجم واردات ما از عراق که به دینار نیاز دارد خیلی کم است، قادر به چنین تهاتری نیستیم.»

به گزارش رویداد۲۴ آنچه مسلم است این است که ایران در صورت دریافت دینار در ازای بدهی‌هایش از عراق، هیچ راهی برای تبدیل به دلار به جز بازار سیاه ندارد. حراج ارز خارجی راهکار اصلی بانک مرکزی عراق برای تبدیل دینار عراق است، اما موضوع اینجاست که درامد‌های دولت عراق که غالبا از طریق فروش نفت است، به صورت دلار توسط صندوق فدرال آمریکا نگهداری می‌شود و هر زمان بغداد برای تامین بودجه به آن نیاز داشت، به عراق داده می‌شود. دولت آمریکا محدودیت‌هایی را برای پرداخت این ارز به اشخاص یا کشور‌های تحت تحریم اعمال کرده و به همین دلیل ایران دسترسی به این سامانه ندارد. محدودیت‌های فدرال رزرو آمریکا باعث شده دولت عراق دچار بحران نقدینگی شود.

این مساله که عراق بدهی‌هایش را در حساب ویژه‌ای در بانک تجارت عراق واریز کرده یک واقعیت است. اما همانطور که آل اسحاق گفته این حساب تنها زمانی به کار می‌آید که ایران بخواهد از حساب این بانک برای خرید کالا‌های اساسی غیر تحریمی استفاده کند. میزان واردات ایران از عراق با احتساب کالا‌های اساسی در یک سال چیزی حدود ۱.۵ میلیارد دلار است. ایران هنوز ۸ میلیارد دلار ارز در حساب بانک تجارت عراق دارد که هر روز هم این بدهی در حال نوسان است، اما نمی‌تواند آن را برداشت کند.