با کدام محاسبه حقوقی ایران متهم به حمله آرامکو شده است؟

رویداد۲۴ رضا رسالت کارشناس روابط بین الملل در گزارشی تحلیلی نوشت؛ بنابر اعلام آنتونیو گوترش، سازمان ملل سلاح‌های مورد استفاده در حمله به تأسیسات نفتی سعودی در عفیف در ماه مه، فرودگاه بین‌المللی اب‌ها در ماه ژوئن و اوت و نیز تأسیسات نفتی آرامکو در خریص و عبقوق در ماه سپتامبر را بررسی کرده است. گوترش نوشته است: دبیرخانه سازمان چنین ارزیابی می‌کند که موشک‌های کروز یا قطعات دیگری که در این چهار حمله مورد استفاده قرار گرفته‌اند، دارای منشأ ایرانی هستند. وی همچنین مدعی شد، پهپاد‌های مورد استفاده در حملات ماه می‌و سپتامبر نیز «سرمنشأ ایرانی» داشته‌اند. به گفته او سازمان ملل متحد مشاهده کرده که برخی از اقلام موجود در دو مورد توقیفی ایالات متحده «مشابه یا عین» مواد یافت شده در بقایای موشک‌های کروز و پهپاد‌های مورد استفاده در حملات سال ۲۰۱۹ به عربستان سعودی بوده است.

در این خصوص جمهوری اسلامی ایران ضمن رد ادعا‌های دبیرخانه سازمان ملل متحد که به نظر می‌رسد تحت فشار‌های سیاسی رژیم‌های آمریکا و عربستان صورت گرفته، مراتب نگرانی عمیق خود را در قبال استفاده ابزاری از دبیرخانه سازمان ملل متحد برای اهداف سیاسی، ابراز داشته است. در حالی که دبیرخانه سازمان ملل متحد بر اساس تفسیر غیرمعمول از قطعنامه ۲۲۳۱ تاکنون از گزارش موارد متعدد نقض برجام توسط آمریکا و کشور‌های اروپایی خودداری کرده و حتی با خروج آمریکا از برجام که نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ است در نهایت تسامح و ابهام برخورد کرده است؛ اما در موضوعی که دبیرخانه طبق ترتیبات مرتبط با اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ اساسا اختیاری در آن ندارد، ورود کرده و اقدام به تهیه گزارش به اصطلاح تخصصی می‌کند. در این خصوص مقتضی است با بررسی رویه‌ی حقوقی این موضوع ابعاد آن بیشتر روشن شود.

کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل در ماده ۸ طرح مسئولیت بـین المـللی اعلام کرد که رفتار یـک شـخص یا گروهی از اشخاص، اقدام دولت تلقی خواهد شد، چنانچه آن شخص یا اشخاص عملا به دستور دولت یا تحت کنترل و یا هدایت آن دولت اقدامی را صورت داده باشند. در رویه‌های قضایی بین الملل در خصوص ماهیت و آستانه‌ی مفهومی کلمه‌ی کنترل مباحث فراوانی مطرح شده است، اما آنچه از برایند آراء و نظرات حقوقی قابل استحصال است، مفهوم کنترل موثر است.

---

بیشتر بخوانید: گزارش دبیرکل سازمان ملل: منشا موشک‌هایی که به عربستان شلیک شده، ایرانی است

---

شناخت مفهوم و ماهیت کنترل و درجه‌ی تأثیرگذاری آن در تحقق انتساب عمل سؤال جدی فراروی مراجع قضایی بین المللی و اندیشمندان حقوق بوده است. آنچه در این دوره تحت عنوان کنترل مؤثر مطرح شده با مفهوم "کارگزار دولت" یکسان تلقی می‌شود. در حالی که هرگز نمی‌توان تصور نمود که دولت یمن و نیرو‌های نظامی آن کشور کارگزاری دولت ایران را پذیرفته باشند یا تحت کنترل ایران باشند. ایران نیز چنین ادعایی ندارد و در مراوده با کشور‌های مختلف و سازمان‌های بین المللی در تلاش است که از مردم مظلوم یمن رفع ظلم شود. به سخنی دیگر، حمایت ایران از مردم مظلوم یمن معنوی است.

آنچه از رویه‌های قضایی بین المللی بر می‌آید اینکه ملاک انتساب یک اقدام به دولت دیگر میبایست بر اساس کنترل موثر و هدایت سازمان یافته صورت پذیرفته باشد، حال آنکه چنین چیزی با درنظر گرفتن محاصره‌ی کامل یمن توسط ائتلاف سعودی _آمریکایی عملا امکان تحقق نخواهد داشت. مجامع بین المللی بار‌ها در تلاش بوده اند تا کمک‌های بشر دوستانه‌ی خود را به مردم مظلوم یمن برسانند، اما هربار به نحوی با مشکلات عدیده روبه رو شده اند. حال سوال اساسی این است که جمهوری اسلامی ایران چگونه میتواند عامل مستقیم و تامین کننده‌ی تسلیحاتی حمله به تاسیسات نفتی آرامکو بوده باشد، در حالی که مردم یمن به دلیل محاصره از دسترسی به حداقل‌های حیاتی خود از جمله غذا و دارو محروم هستند.

عادتی که آمریکایی‌ها همواره به ان تمسک جسته اند، ابهام افکنی در مفاهیم حقوقی و تفسیر به رای آن مفاهیم است. تاریخ از یاد نخواهد برد که دولت آمریکا مبنای حمله‌ی خود به افغانستان را حمایت طالبان از القاعده عنوان نمود و بر مبنای مفهوم خودساخته‌ی "کنترل"، اقدامات نظامی القاعده را تحت حمایت‌ها و کنترل مستقیم طالبان برشمرد و با دامن زدن بر همین محمل سیاسی مقدمات حمله‌ی همه جانبه به افغانستان را فراهم نمود. از سوی دیگر حمله به عراق به بهانه‌ی دستیابی آن کشور به سلاح‌های کشتار جمعی صورت گرفت، درحالی که بعدا مشخص شد که این ادعا از اساس دروغ بوده است.

به نظر میرسد مقامات آمریکا در طرح سناریوی جدید خود دچار اشتباه محاسباتی شده اند، آن‌ها با عبرت نگرفتن از تاریخ باز هم به دنبال تکرار اشتباه خود هستند. غافل از آنکه این حربه نخ نما شده نه تنها وجاهت حقوقی ندارد، بلکه امروزه بیش از هر زمان دیگری برای جامعه‌ی بین المللی مشخص شده که آمریکایی‌ها برای سرپوش گذاشتن بر اقدامات مخرب خود حاضرند به هر دستاویزی تمسک جویند تا به هر نحو ممکن دستان آلوده‌ی خود در جنایت‌های ضدبشری را تطهیر نمایند. واقعیت میدانی منطقه ان است که انصارا... یمن با اتکا به توان داخلی و تعمیق ظرفیت‌های ملی خود به آن حد از بازدارندگی متقابل رسیده است که خود را در عرصه‌ی نظامی هماورد دولت سعودی با آن همه پشتیبانی‌های لجستیکی و تسلیحات غربی میداند و اقدام به طراحی عملیات‌های مقابله جویانه مینماید. عدم درک این واقعیت میدانی از سوی آمریکا و متحدین منطقه‌ای آن سبب شده تا از تحلیل اتفاقات پیش امده عاجز بمانند و برای پنهان کردن شکست‌های پی در پی خود به فرافکنی و اتهامات واهی رو بیاورند.

متهم سازی دولت‌ها با فرآیند‌های خودساخته و ضوابط خودسرانه بدعت خطرناکی است که مورد تایید جامعه بین المللی نیست. این چنین فرآیند‌های سفارشی شدیدا به اعتبار سازمان ملل متحد لطمه وارد خواهد ساخت. تهیه گزارش با انگیزه‌های سیاسی، تغییردهنده حقایق نبوده و بر همگان روشن است که وضعیت امروز منطقه نتیجه مستقیم سیاست‌های غلط آمریکا و رژیم کودک کش عربستان است. چگونه است که هیچ توجهی به فروش سلاح‌های مرگبار به عربستان که استفاده از آن‌ها علیه مردم بی دفاع یمن بر همگان، چون روز روشن است، نمی‌شود، اما تیم‌های تحقیقاتی برای جستجو در زباله‌های عربستان اعزام می‌شوند تا مگر مدرکی برای ادعا‌های بی پایه آمریکا ساخته شود؟ بی تردید، چنین گزارش‌هایی نه تنها به صلح و امنیت در منطقه و اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت کمکی نخواهد کرد، بلکه اعتبار و آبروی سازمان ملل متحد را نیز یکسره نابود می‌کند.