لبنان پس از انفجار بیروت چطور می تواند نجات یابد؟

رویداد۲۴ فاجعه در لبنان هنوز ادامه دارد. با گذشت روز‌های اولیه از انفجاری که نیمی از بیروت را تخریب کرد، هنوز مشخص نیست که چه تعداد از شهروندان لبنانی کشته شده و چه تعداد از آن‌ها خانه و کاشانه شان را از دست داده اند. اعداد و ارقامی که منتشر می‌شود اغلب برآورد‌های اولیه هستند و تخمین آنچه بر سر عروس خاورمیانه آمده، زمان می‌برد. اقتصاد لبنان در ماه‌های گذشته به دلیل اعتراضات، بحران سیاسی و بعد کرونا، سقوط کرده بود و حالا بحران در این کشور وارد فاز تازه‌ای شده است. به نظر می‌رسد که عبور از وضعیت فعلی، همراهی سیاستمداران لبنانی را لازم داشته باشد، اما سوال اینجاست که در بیروت تا چه اندازه امکان چنین اتحادی برای بازسازی وجود دارد؟

با سیدهادی سیدافقهی کارشناس مسائل خاورمیانه به گفتگو نشستیم تا وضعیت لبنان بعد از انفجار روز سه شنبه را بررسی کنیم:

هنوز وضعیت در لبنان قرمز است. اما گروه‌های سیاسی به دنبال راه حل عبور از بحران هستند. با توجه به شرایط پیش آمده، لبنان چه آینده‌ای در پیش خواهد داشت؟

آینده سیاسی و اقتصادی لبنان در شرایط فعلی به شدت مبهم است و نمی‌توان دقیقا گفت که بعد از همه این اتفاقاتی که رخ داده، چه در انتظار این کشور است. بر اساس برآورد‌های اولیه کارشناسان، لبنان ده تا پانزده میلیارد دلار نیاز دارد تا ظرف چهار تا پنج سال، سروسامانی به آن بدهند. از لحاظ سیاسی متاسفانه گروه‌ها و احزاب مختلف شروع به تقصیریابی کرده اند. گروه چهارده مارس که در دولت حضور ندارند از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند و می‌خواهند حاکمیت فعلی را متلاشی کنند. الان مردم لبنان نیاز به آشتی سیاسی دارند تا بتوانند از این وضعیت عبور کنند.

نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه شود این است که مسئولیت مستقیم و غیر مستقیم فاجعه‌ای که رخ داده بر گردن ائتلاف چهارده مارس است که در سال ۲۰۱۴ که این محموله نیترات در سواحل بیروت مستقر شد بر سر کار بودند و بخشی از همین افراد الان در حصر خانگی هستند تا مشخص شود چرا اهمال کرده اند. وگرنه دولت دیاب هنوز چند ماهی بیشتر کار نکرده و نمی‌توان این دولت را مقصر واقعه جلوه داد.

---

بیشتر بخوانید: ورود تظاهرکنندگان به ساختمان وزارت‌خارجه لبنان+فیلم

---

بعد بعدی مسائل امنیتی است که اهمیت زیادی دارد. باید مشخص شود که چه کسی دستور داده که این مواد در ساحل بیروت انبار شوند. چه دست‌هایی در کار بوده که با وجود هشدار‌ها و دستورات دولت باز هم ترتیب عمل نداده است. طبیعتا مواد منفجره در این سطح باید در اختیار ارتش لبنان باشد.

در شرایط فعلی در حالی که انگشت اتهام به سمت دولت و بی کفایتی و فسادی است که کار را به اینجا کشانده است، بهترین اقدام دولت دیاب چه می‌تواند باشد؟

الان باید مشخص شود که کیفیت وقوع انفجار چطور بوده. تیمی تعیین شده تا بعد از اینکه وضعیت کمی آرام گرفت و زخمی‌ها سروسامان گرفتند، تحقیق کند که این انفجار واقعا به چه دلیلی رخ داده است؟ آیا دست‌هایی در کار بوده یا خطای انسانی رخ داده است؟ یا موضوع یک عملیات تروریستی بود؟ در فضای مجازی شایعات و گفتگو‌ها و حتی فیلم‌های زیادی وجود دارد که احتمالا بخشی از آن‌ها هم فتوشاپ هستند. اما به هر جهت بخش عمده مسئولیت این اتفاق بر گردن وزارت کشور و ارتش لبنان است.

اقتصاد لبنان حتی پیش از انفجار هم سقوط کرده بود. حالا این اتفاق بار مضاعفی بر دوش این کشور است. سیاستمداران برای عبور از این بحران چه راه‌هایی در پیش دارند؟

آینده بیروت و لبنان بستگی به مشخص شدن دلیل اتفاقات دارد و اینکه ببینیم سیاستمداران چه رفتاری را در پیش می‌گیرند. بعد حالا باید دید که لبنان پول کافی برای اینکه هزینه ترمیم را بپردازد دارد یا نه؟ کارشناسان باید بررسی کنند و ببینند ایا بندر دیگری را در لبنان سراغ دارند که بتواند کار بندر بیروت را بکند؟ مثلا بندر صیدا یا طرابلس ظرفیت جغرافیایی و امکانات مشابهی دارند؟ چون عملا جایی که انفجار رخ داده محل صادرات و واردات بوده است و عمده فعالیت‌های اقتصادی از همین انجام می‌گرفته.

در گرما گرم کمک‌های فوری و فوریت‌های پزشکی مثل دارو و بیمارستان و... بسیاری از کشور‌ها به لبنان کمک خواهند کرد. حتی آمریکایی‌ها هم گفته اند که به یاری بیروت می‌آیند. اما بعد از آن باید دید که ۶۰۰ هزار نفری که بی خانمان شده اند چگونه استقرار خواهند یافت؟ چه کسی می‌خواهد ویرانی‌ها را پوشش دهد و وضعیت را سروسامان دهد؟ سیلوی گندمی که در بندر بیروت بود نابود شده و برای مدت خیلی کمی ذخیره دارد. واقعیت این است که یک فاجعه ملی رخ داده که هنوز ابعاد آن پشت پرده است. دولت آمریکا از قبل ضربه خود را به لبنان زده بود و حالا احتمالا از این وضعیت استفاده خواهد کرد تا به مردم بگوید که اگر حزب الله را تحت فشار برای زمین گذاشتن اسلحه هایشان قرار دهند و بگذارند اسراییل در صلح به حیات خود ادامه دهد، مشکلاتشان حل خواهد شد.

در گذشته در لبنان وضعیت به این شکل بوده که کشور‌های غربی و عربی در ازای کمک‌های مالی و نظامی به بیروت، شروع به قدرت گرفتن در این کشور می‌کردند و عملا سیاستمداران اصلی بازیچه دست کشور‌های دیگر می‌شدند. حالا که بیروت از هر زمان دیگری بیشتر نیازمند کمک مالی است، چطور می‌شود از تکرار این اتفاق جلوگیری کرد؟

این موضوع در زمانی که دولت وابسته‌ای در لبنان بر سر کار بوده کاملا صدق می‌کرده است. این دولت‌ها متمایل به عربستان و آمریکا بوده اند و با کمک‌های مالی آن‌ها زیر یوغ می‌رفتند. دولت دیاب رویکردش به داخل است دولتی تکنوکراتی است که به کسی باج نمی‌دهد. برای همین است که مارسی ها، یعنی افرادی، چون سعد حریری، سمیر جعجع، ولید جنبلاط و... عزم خود را جزم کرده اند تا این دولت را سرنگون کنند. ما حتی می‌بینیم که نمایندگان پارلمان انصراف می‌دهند تا دولت از رسمیت بیفتد و پارلمان هم تعطیل شود. اما متوجه نیستند که در صورتی که دولت بیفتد، چه کسی می‌خواهد این وضعیت را جمع کند؟

فعلا کمک‌های فوری انجام خواهند شد. اما اصل کار مرحله بعدی است که باید ببینیم کشور‌ها با چه شرط و شروطی به کمک لبنان می‌آیند تا خود را بازسازی کند. تا زمانی که دیاب بر سر کار باشد، اجازه نمی‌دهد که دولت‌های غربی یا عربستان بخواهند بابت کمک به بیروت، باج سیاسی و امنیتی بگیرند. اما مشخص نیست که دولت او تا چه اندازه بتواند مقاومت کند.

مثلا جایگزین‌هایی برای کشور‌ها وجود دارد. چین قبلا هم گفته که حاضر به سرمایه گذاری برای ترمیم زیرساخت‌های لبنان است. حتی ایران هم می‌تواند از این فرصت برای سرمایه گذاری اقتصادی در لبنان استفاده کند. باید منتظر بود و دید که وقتی آب از آسیاب افتاد، اوضاع چطور پیش می‌رود؟