در جستجوی میانجی با حاکمیت/ مرجع تقلید اصلاح طلبان از زنجان می‌آید؟

رویداد۲۴ با درگذشت آیت الله صانعی، اتفاق مهم دیگری هم رخ داد. صانعی در یازده سال گذشته و بعد از وفات آیت الله منتظری، مرجع تقلید بسیاری از روشنفکران دینی و افرادی بود که به فقه پویا اعتقاد داشتند. چهار سال قبل هم آیت الله موسوی اردبیلی دار فانی را وداع گفت که هر چند نه به اندازه آقایان صانعی و منتظری، اما او هم مرجع تقلید مشهوری برای اصلاح‌طلبان به شمار می‌رفت.

حالا اصلاح‌طلبان به سراغ کدام مرجع تقلید می‌روند؟ معمولا در چنین مواقعی نماز میت تکلیف مرجع تقلید را مشخص می‌کند؟ یکی از رسوم نانوشته مرجعیت شیعه این است که مقلدان یک مرجع تقلید، عموما بعد از وفات او از همان روحانی که نماز میت را اقامه کرده باشد تقلید می‌کنند. در واقع مسئولیت اقامه نماز میت به فردی سپرده می‌شود که از نظر نزدیکان آن مرجع تقلید، نزدیک به مشی و مرام او بوده است. چنانچه آیت‌الله جوادی آملی نماز میت مرحوم آیت‌الله بهجت را اقامه کرد و آیت‌الله وحید خراسانی، نماز میت آیت‌الله فاضل لنکرانی را خواند اما نماز میت هر سه مرجع تقلیدی که نزدیک به جریان اصلاح‌طلب بودند، به یک نفر سپرده شد؛ آیت‌الله شبیری زنجانی!

سابقه آیت الله شبیری زنجانی

آیت الله شبیری زنجانی ۹۳ ساله حالا مسئولیت مهمی را بر دوش خواهد داشت. وی بر خلاف سه روحانی یاد شده، تا امروز مسئولیت سیاسی در ایران نپذیرفته اثرگذاری بسیار قابل توجهی در حاکمیت دارد؛ چنانچه گفته می‌شود توصیه‌های او به مقامات ارشد نظام معمولا بی‌جواب نمی‌ماند و بارها برای آزادی افرادی مثل محسن میردامادی، علی شکوری‌راد و احمد منتظری از زندان پادرمیانی کرده است.

بیشتر بخوانید: وداع با آخرین مرجع اصلاحات/ آیت الله صانعی؛ فقیهی با دو چهره متضاد در دهه‌های ۶۰ و ۹۰

به گزارش رویداد۲۴ سال ۱۳۷۳ بعد از وفات آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی اراکی، مرجع بزرگ شیعیان مشهور به شیخ الفقها، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اسامی هفت نفر از مراجع تقلید را به عنوان علمای جایزالتقلید اعلام کرد. آیات خامنه‌ای، فاضل لنکرانی، میرزا جواد آقا تبریزی، محمدتقی بهجت، حسین وحید خراسانی، سید موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی هفت مرجع تقلیدی بودند که نام آنها اعلام شد. هنوز هم بعد از نزدیک به ربع قرن، نام شبیری از این فهرست حذف نشده است. هر چند سه نفر از این مراجع وفات کرده‌اند و آیت الله سیستانی، صافی گلپایگانی و نوری همدانی جایگزین آن‌ها شده‌اند. با این حال این فهرست نشان از جایگاه بالای شبیری زنجانی در ایران دارد.

سال گذشته او به خاطر بیماری کرونای نزدیکانش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، اما مهمترین چالش او در این چند سال، دیدار با سیدمحمد خاتمی بود که موجب انتقاد تند آیت‌الله یزدی از این مرجع تقلید شد که با ادبیاتی شوکه‌کننده خطاب به یک مرجع تقلید نوشت: «چگونه می‌شود حضرتعالی که فرصتی برای ملاقات با هیات رئیسه مجمع عمومی اساتید را ندارید، فرصت می‌کنید در منزل آقایی در تهران حاضر شوید و با این آقایان ملاقات داشته باشید!... یادآور می‌شوم مقام و احترام شما در سایه احترام به نظام اسلامی حاکم، رهبری و شأن مرجعیت است، پس لازم است این احترام و شئون مرجعیت را رعایت فرموده و ترتیبی اتخاذ فرمائید اینگونه مسائل دیگر تکرار نگردد.»

هرچند آیت الله شبیری زنجانی نماز میت آیت الله صانعی را خواند و طبق همان رسم نانوشته، از این به بعد بخش عمده اصلاح طلبان برای پاسخ به پرسش‌های مذهبی خود به شبیری مراجعه می‌کنند اما نام دیگری نیز در این میان مطرح است که او نیز از زنجان خواهد آمد؛ اسدالله بیات زنجانی. مرجع تقلید که بعضی اصلاح طلبان نگاه مثبتی به او دارند. او بر خلاف شبیری زنجانی، یک چهره سیاسی به شمار می‌رود و سابقه عضویت در مجمع روحانیون مبارز، مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری را دارد. آیت الله بیات زنجانی هم مثل صانعی، فتوا‌های نوگرایانه صادر می‌کند مثل فتوایی که برای نوشیدن آب در ماه رمضان داده بود که معتقد بود باعث باطل شدن روزه نمی‌شود. او ارتباط نزدیکی با شخصیت‌های اصلاح طلبی مثل احمد حکیمی پور (از چهره‌های شاخص اصلاح طلبان زنجان) و البته مهدی کروبی دارد.  فرزندان وی در جریان اعتراضات سال ۸۸ بازداشت شدند و از شاخص‌ترین افرادی بودند که بهمن ۸۹ نیز به خیابان آمده بودند.

به نظر می‌رسد با این وضعیت، بار دیگر نگاه‌ها به زنجان دوخته شود. نمی‌توان از تاریخ شکل‌گیری جریان اصلاح طلب دوم خردادی در ایران نوشت و از نقش زنجان در آن ننوشت. نیرو‌های خط امام زنجان در دهه هفتاد، به رهبری احمد حکیمی‌پور، جز نیرو‌هایی بودند که منتقد سیاست‌های تعدیل دولت هاشمی بودند و همزمان از آرای نهضت آزادی حمایت می‌کردند.