استراتژی ۶ مرحله‌ای جو بایدن برای پیوستن دوباره به برجام

رویداد۲۴ بازگشت به توافق هسته ای سال 2015 با ایران موسوم به برجام یک اتفاق بزرگ است. برای یک مذاکره موفق، به دو طرف مایل به معامله نیاز است و به نظر می رسد تهران و واشنگتن اکنون دولت جدید جو بایدن در چنین شرایطی قرار دارند. دولت بایدن به وضوح اعلام کرده در صورتی که ایران به تعهدات هسته ای خود عمل کند، مایل به بازگشت به توافق هسته ای است.

با توجه به تمایل حقیقی دو شریک توافق، تنها مساله ای که باقی می ماند ایجاد یک صحنه سازی هوشمندانه است تا اینگونه به نظر برسد که ایران در برابر آمریکا قاطعانه ایستاده است و دولت بایدن هم بتواند مدعی شود که به یک توافق جدید و بهبود یافته دست پیدا کرده. وعده مذاکرات بیشتر برای اعمال محدودیت ها در زمینه سلاح های هسته ای و توسعه موشک های بالستیک ایران هم بیشتر برای اطمینان خاطر دادن به متحدان و ایجاد ثبات منطقه ای است.

رئیس جمهور بایدن می تواند چنین توافقی را در شش مرحله در آمریکا و در میان آنهایی که به برجام ظن دارند، جا بیندازد:

•    مرحله اول مشورت با اسرائیل برای نشان دادن اهمیت منافع متحدان برای ایالات متحده است؛ کاری که دولت اوباما انجام نداد.

•    مرحله دوم پیشبرد «مذاکرات سخت» چند ماهه با ایران است؛

•    در مرحله سوم بهتر است درباره برخی تغییرات سطحی در توافق که احتمال موافقت ایران با آنها وجود دارد، در پشت صحنه مذاکره شود؛ بدین ترتیب، آمریکا و متحدانش می توانند ادعا کنند که پیشرفت های قابل توجهی در توافق داشته اند.

•    در مرحله چهارم دولت بایدن باید دموکرات های طرفدار اسرائیل را به دفاع از این «طرح جدید و بهبود یافته» ترغیب کند؛

بیشتر بخوانید: برجام و آینده آن چقدر برای ایران مهم است؟

•    در مرحله پنجم رسانه های جریان اصلی لیبرال باید به اعلام فضایل توافق جدید مجاب شوند؛

•    در مرحله ششم هم دولت بایدن باید با رسانه ها و متحدان در سنا این ادعا را مطرح کند که همه مخالف توافق هسته ای ایران جنگ طلب و افرادی هستند که از درگیری نظامی سود می برند؛

بدین ترتیب، سوال این است که مردم آمریکا چطور می توانند به طور مستقل ارزیابی کنند که شعارها در دفاع از توافق هسته ای ایران حقیقت دارند؟ اولین نکته قابل توجه این است که اگر بندهای «غروب» که امکان داشتن یک برنامه هسته ای در مقیاس صنعتی را برای ایران در 10 سال آینده فراهم می آورند در توافق «جدید» تغییر کنند، یعنی هیچ تغییر قابل توجهی حاصل نشده است. دومین نکته این است که اگر اجازه بازرسی در سایت های نظامی ایران وجود نداشته باشد، نگرانی غرب درباره احتمال تولید سلاح هسته ای توسط ایران رفع نمی شود.

سومین نکته این است که اگر بازرسی ها همیشگی نباشند و دسترسی به سایت های اعلام شده و اعلام نشده هسته ای وجود نداشته باشد یا بازرسی ها در بازه زمانی 10 ساله پایان یابند، نگرانی ها پایان نخواهد یافت. همه اینها مواردی هستند که می توان از روی آنها قضاوت کرد که دولت جدید بایدن صرفا با هدف سیاسی توافق می کند یا تغییرات لازم را در نظر می گیرد.

در ایران، حتی جناح محافظه کار تندرو هم برای رفع تحریم های فلج کننده خواهان بازگشت به توافق مذاکره شده در دولت باراک اوباما هستند. برخی از رسانه های غربی به شدت روی این مساله تمرکز دارند که انتخابات در ایران یک رقابت شدید بین «میانه روها» و «تندروها» است و اینطور ادعا می کنند که منافع آمریکا در مذاکره با میانه روهاست. مذاکره کنندگان غربی می گویند در مذاکره با میانه روها از جمله محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که با هوشمندی از مذاکره کنندگان آمریکایی امتیاز گرفت، انعطاف پذیری بیشتری در پی خواهد داشت.

اما اگر مذاکره کنندگان دولت بایدن صادقانه به دنبال یک توافق «جدید» باشند، احتمالا از مذاکره با سیاستمدار واقعی ایران یعنی علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، سود بیشتری می برند. دولت های میانه رو و محافظه کار در ایران هر دو توسط شورای نگهبان که تابع آیت الله خامنه ای است تایید صلاحیت می شوند. 

دموکرات های میانه رو ادعا می کنند که بایدن در قیاس با اوباما در زمانی که مخفیانه با ایران در عمان مذاکره می کرد، در قبال نگرانی های وجودی اسرائیل بسیار منطقی تر و دلسوزتر است. در سطح اظهارات این ادعا درست است، اما آیا بایدن می تواند به اظهارات خود عمل کند؟ اوباما در سال 2009 دنیس راس را به عنوان نماینده وزارت امور خارجه در أمور ایران انتخاب کرد که اسرائیلی ها به او اعتماد داشتند. بایدن در سال 2021 رابرت مالی را برای این سمت برگزید که یک مذاکره کننده مشتاق طرفدار توافق هسته ایست و سابقه انتقاد سخت علیه اسرائیل و همکاری با حماس را دارد. انتصاب مالی پس از کارزار اعمال فشار حداکثری رئیس جمهوری دونالد ترامپ اساسا یک نشانه صلح به ایران در نظر گرفته می شود.

ایران می خواهد به توافق برگردد و احتمالا به شرط آنکه اساس توافق تغییری نکند، یک سری تغییرات سطحی در برجام را خواهد پذیرفت. (ایران تا کنون چنین احتمالی را رد کرده است.) بدین ترتیب، واشنگتن و تهران هر دو با حصول یک توافق «جدید» می توانند اعلام پیروزی کنند. ایران می خواهد که تحریم ها لغو شوند و به توسعه برنامه موشکی و نفوذ در خاورمیانه ادامه دهد و بایدن می خواهد اثبات کند که توافق هسته ای بهترین اتفاق برای منافع امنیت ملی ایالات متحده و متحدانش در منطقه است.