زنگ خطر دخانیات، برای نوجوانان/ کاهش سن مصرف مواد دخانی در کشور؛ علل و تبعات
رویداد۲۴ شادی مکی: چند سالی است که متخصصان نسبت به کاهش سن اعتیاد و همچنین کاهش سن استعمال دخانیات در جامعه هشدار می‌دهند. چند روز پیش نیز محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در کشور عنوان کرد که «سن استعمال دخانیات در کشور به ۱۲ سال رسیده است.»
با مروری بر خبر‌ها متوجه می‌شویم پیش از این نیز نسبت به کاهش سن مصرف دخانیات در کشور هشدار‌هایی داده شده است. این کاهش سن از ۱۰ تا ۱۵ سالگی را در بر می‌گیرد، آنچنانکه در سال ۹۴ محمدحسین قربانی نماینده مجلس و رئیس وقت کمیته مبارزه با دخانیات مجلس اعلام کرده بود که «طی سال‌های اخیر سن مصرف قلیان در کشور از ۱۴ سال به ۱۰ سال پایین آمده است.»
قطعا گرایش روزافزون جوانان و نوجوانان به مصرف سیگار دلایل و تبعاتی دارد که می‌تواند خطرآفرین بوده و آینده فرد درگیر اعتیاد به سیگار را دستخوش چالش‌های متعدد کند از سوی دیگر آینده جامعه را نیز با خطراتی مواجه کند. شاید دانستن همین یک نکته که سیگار و تنباکو دومین عامل مرگ و میر در جهان است کافی باشد تا بتوانیم آسیب‌های جسمی ناشی از مصرف دخانیات را به‌ویژه در میان نسل جوان تصور کنیم.
تبعات مصرف دخانیات از سنین پایین
بسیاری از مردم بر این باورند که مصرف دخانیات هیچگونه خطری به دنبال نداشته و اصولا مواد دخانی را موادی اعتیادآور تلقی نمی‌کنند، چرا که افراد سیگاری معمولا به دلیل سیگاری بودن یا مصرف قلیان به آسیب‌های اجتماعی و بی‌خانمانی کشیده نمی‌شوند و جامعه این افراد را طرد نمی‌کند یعنی درست برعکس آنچه بر سر افراد دارای اعتیاد به مصرف مواد مخدر و روان‌گردان می‌آید. از همین رهگذر است که برخی مواقع مصرف سیگار یا قلیان توسط یک نوجوان والدین را چندان هم نگران نمی‌کند، درباره قلیان البته ماجرا تاسف‌بارتر است، حتی برخی والدین از همراهی فرزند نوجوان خود در زمان مصرف قلیان خصوصا در جمع‌های خانوادگی استقبال هم می‌کنند.
آمار‌های جهانی، اما پرده از خطرات استعمال دخانیات در دوران نوجوانی و نوجوانی برمی‌دارند، بنابراین آمار‌ها نوجوانانی که سیگار کشیدن را قبل از سن ۱۵ سالگی آغاز می‌کنند، احتمال معتاد شدنشان در بزرگسالی ۴ برابر بیشتر است، نوجوانانی که سیگار می‌کشند، ۳ بار بیشتر از غیرسیگاری‌ها محتمل است که الکل مصرف کنند، ۸ بار بیشتر از غیر سیگاری‌ها احتمال مصرف ماری جوانا و ۲۲ باربیشتر از غیر سیگاری‌ها احتمال مصرف کوکائین دارند.
از طرف دیگر درخصوص اعتیاد به انواع مواد و دخانیات نظریه‌ای با عنوان فرضیه دروازه وجود دارد که می‌گوید، استفاده از مواد مخدر در ابتدا با سوء مصرف یک ماده قانونی به طور مثال یک مخدر نرم مانند سیگار شروع می‌شود و در سیر گسترش و تکامل به مصرف مواد سخت می‌رسد. طرفداران این فرضیه، دروازه ورود به اعتیاد را سوء مصرف مواد یا دارو‌های مجاز می‌دانند. بر این اساس، مصرف الکل و سیگار در سنین پایین با مصرف مواد و سایر رفتار‌های ضداجتماعی در بزرگسالی ارتباط دارد.
بیشتر بخوانید: افزایش وابستگی دانشجویان به مواد مخدر در دوران کرونا
علل اشتیاق نوجوانان به مصرف مواد دخانی
این روز‌ها مصرف انواع مواد دخانی مانند سیگار و قلیان در کشور ما افزایش چشمگیری داشته و به‌طورکلی مصرف این مواد حتی در میان بزرگسالان با ذوق و اشتیاق خاصی همراه است اشتیاقی که نشان می‌دهد گردش مالی این مواد در کشور ما ۴۰ هزار میلیارد تومان است، عددی کلان که نشان‌دهنده رواج گسترده مصرف این مواد در کشور است. اما برای نوجوانان و جوانان تازه از گرد راه رسیده البته مصرف مواد دخانی قطعا چیزی فراتر از لذت آنی یا رسیدن به آرامش یا رفع خستگی است که معمولا توسط سیگاری‌ها به عنوان علت مصرف این ماده عنوان می‌شود.
فرزانه سهرابی، معاون اجتماعی موسسه کادراس گفته است که مرحله نوجوانی به دلیل خودمحوری و عدم درک یکپارچه و صحیح نوجوانان از عواقب مخاطره‌آمیز رفتار‌های خود، مرحله مهمی برای شیوع رفتار‌های پرخطر محسوب می‌شود، به همین دلیل دوره‌ای پرخطر برای آغاز مصرف سیگار، مواد مخدر، الکل و سایر مواد غیرمجاز است و نوجوانانی که سیگار مصرف می‌کنند به احتمال زیاد به مصرف مواد گرایش پیدا می‌کنند. همه این عوامل در سنین پایین‌تر می‌تواند باعث گرایش افراد به مصرف دخانیات اعم از سیگار و قلیان شود. به عبارتی، فردی که به هر دلیلی در سنین نوجوانی و جوانی به مصرف سیگار تمایل و شروع به مصرف می‌کند، احتمال می‌رود به همین دلیل به سمت مصرف مواد اعتیادآور سخت دیگر نیز کشیده شود.
وی گفته است: ماده اصلی اعتیادآور دخانیات که فرد را مبتلا به انواع بیماری‌ها و اعتیاد به مواد دیگر می‌کند نیکوتین است. نیکوتین ماده اصلی اعتیادآور سیگار، مخدری است که اثرات آرام‌بخش کوتاهی دارد و باید گفت بسته به میزان مصرف به شدت اعتیادآور است؛ نیکوتین ناشی از استنشاق دود سیگار، توتون و تنباکو به لحاظ تحریک دوپامین و سروتونین انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز، حافظه بلند مدت را افزوده و انجام برخی وظایف ساده را تسهیل می‌کند. در واقع آنچه باعث محبوبیت مصرف سیگار میان جوانان شده، تاثیر فوری نیکوتین بر مغز است که با افزایش کارایی، کاهش اضطراب و کم هزینه بودن همراه شده است.
اما به جز وجود نیکوتین در سیگار و سایر مواد دخانی و آثار آن بر مغز و روحیه افراد دلایلی دیگری نیز برای سوق داده شدن نوجوان و جوانان کم سن و سال به مصرف این مواد وجود دارد. ویژگی‌های فردی، تاثیرپذیری از گروه همسالان سیگاری یا مصرف کننده قلیان، علل خانوادگی، محیط و اجتماع، بلوغ، فرآیند جدایی از والدین و کسب آزادی، حال‌نگری، ستایش خود و خودپسندی، تاثیرپذیری از فیلم‌ها، احساس آسیب پذیری و کسب مهارت‌های بزرگسالان از جمله این علل است. از سوی دیگر دسترسی آسان به سیگار، تبلیغات گسترده شرکت‌های تولیدکننده دخانیات مبنی بر اعتیادآور نبودن مصرف این مواد و آزاد بودن مصرف آن‌ها در امکان عمومی به عنوان عوامل مهم گرایش به مصرف دخانیات میان نوجوانان و جوانان معرفی شده‌اند.
این تبلیغات به علاوه تشویق‌ها و توقعات گروه همسالان باعث می‌شود که نه‌تن‌ها مصرف مواد دخانی و به دنبال آن سایر مواد اعتیاد آور قبح خود را از دست بدهند بلکه مصرف این مواد نوعی علامت بزرگسالی، رسیدن به بلوغ و حتی کسب جایگاه خاص در میان همسالان را به دنبال داشته باشد. همچنین به گفته متخصصان مصرف زودهنگام مواد دخالی پیش از رسیدن به بلوغ فکری و اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز گرایش نوجوانان به انواع انحرافات اجتماعی شود.
راهکار‌هایی برای پیشگیری از مصرف مواد دخانی در نوجوانی
کسب مهارت‌های زندگی همچون مهارت‌های مقابله با استرس و خشم، مهارت‌های ارتباط و سازگاری با دیگران، دوست‌یابی، اظهار وجود و ارتباط موثر سالم، حل کردن مسایل و مشکلات و "نه" گفتن از جمله مهارت‌هایی است که باعث می‌شود نوجوانان در مقابل وسوسه‌های محیطی و گروه همسالان مقاومت بیشتری داشته باشند.
مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی، تشکیل گروه‌های مقابله با دخانیات در محله، دانشگاه یا هر جایی که تجمع جوانان وجود دارد و انجام تبلیغات در این زمینه، مشارکت در گروه‌های حافظ محیط زیست، جمعیت‌های امدادی و آموزش در خصوص مضرات مصرف دخانیات نیز از دیگر روش‌هایی است که می‌تواند به پیشگیری از مصرف مواد دخانی در نوجوانان کمک به سزایی کند.
همچنین ضروری است والدین هر نوع تغییری در ظاهر و رفتار فرزند خود را جدی بگیرند، تغییراتی مانند تغییرات هیجانی در رفتار جوانان، توجه به تغییرات جسمانی آن‌ها مانند زرد شدن غیر طبیعی دندان‌ها و یا بوی بد دهان، توجه به روابط جوانان با دوستان و آشنایان، توجه به کاهش علایق آن‌ها نسبت به کار، درس و تفریحات از جمله مواردی هستند که می‌تواند زنگ هشداری برای شروع مصرف مواد دخانی یا سایر مواد اعتیاد آورد باشند؛ در هرصورت با مواجه شدن با چنین شرایطی بهتر است از مشاور و روانشناس کمک گرفته شود.
