برکناری بنی صدر و اعتراضات خیابانی
رویداد۲۴ تصویر ثبت شده در تاریخ ۳۰ خرداد پس از برکناری بنی صدر که مخالفان او در شهر‌های مختلف تظاهرات کردند که این تظاهرات در بسیاری از موارد به درگیری موافقان و مخالفان بنی‌صدر انجامید و به خشونت کشیده شد.
ابوالحسن بنی صدر ۱۷ ماه رئیس جمهور ایران بود و اگر نبود حمایت آیت الله خمینی، وی هیچگاه انتخاب نمی‌شد. در نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری هشت کاندیدا با یکدیگر رقابت کردند که هر کدام اغلب نماینده یک حزب بودند. مثلا مسعود رجوی نماینده مجاهدین خلق بود، دریاردار احمد مدنی نماینده جبهه ملی و داریوش فروهر نماینده حزب ملت بود. صادق طباطبایی نیز به نهضت آزادی نزدیک بود، اما دو نفر بودند که خود را مستقل می‌دانستند؛ صادق قطب زاده و ابوالحسن بنی صدر.
بنی صدر با حمایت آیت الله خمینی انتخاب شد و حدود ۱۰ میلیون رای آورد. اما در انتخاب نخست وزیر با مجلس دچار مشکل شد و از همان ابتدا اختلافاتش با حزب جمهوری اسلامی شروع شد. دولت مهندس بازرگان در مواجهه با تندرو‌ها قافیه را باخته بود و استعفا داده بود و اکنون نوبت بنی صدر بود که برای قدرت بجنگد. جنگ بنی صدر با حزب جمهوری اسلامی، آیت الله بهشتی، رفسنجانی و آیت الله خامنه‌ای، مصادف شد با آغاز جنگ ایران و عراق و آیت اله خمینی، بنی‌صدر را به فرماندهی کل قوا گماشت.
بیشتر بخوانید: ابوالحسن بنی صدر در جبهه جنگ ایران و عراق
به گزارش رویداد۲۴ اختلاف اصلی ابوالحسن بنی صدر با روحانیون بر سر تمرکز قدرت در دست منتخب مردم، یعنی رئیس جمهور، بود. بنی‌صدر تلاش کرد دادگاه‌های انقلاب، سپاه پاسداران و کمیته‌ها را منحل کند و همچنین رادیو و تلویزیون و قوه قضاییه را تحت کنترل خویش درآورد. اما مشخص بود که حزب جمهوری اسلامی چنین چیزی را نخواهد پذیرفت. آیت‌الله بهشتی حکومت را حق مسلم روحانیون حزب خود می‌دانست و به همین دلیل فعالیت سیاسی گسترده‌ای را علیه بنی‌صدر سامان داد.
این فعالیت‌ها در خرداد سال ۱۳۶۰ به موفقیت رسید. ابتدا هاشمی رفسنجانی که به آیت الله خمینی نزدیک بود، نزد او رفت و از فرماندهی جنگ گلایه کرد. آیت الله خمینی نیز در اوایل خرداد ۱۳۶۰ بنی‌صدر را از فرماندهی کل قوا برکنار کرد. همچنین تلاش‌ها برای طرح عدم کفایت رئیس جمهور در مجلس آغاز شد و نهایتا در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ مجلس رای به عدم کفایت بنی صدر داد و وی را برکنار کرد.
اکثریت ۱۷۷ نفر در مقابل ۱۲ رأی ممتنع و یک رأی مخالف رأی بر عدم کفایت بنی‌صدر داند. مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، یدالله سحابی، احمد سلامتیان، علی گلزاده غفوری، اعظم طالقانی، حسین انصاری‌راد، احمد صدر حاج سیدجوادی، عزت‌الله سحابی، علی‌اکبر معین‌فر، احمد غضنفرپور، سید محمدمهدی جعفری، محمد مجتهد شبستری و هاشم صباغیان از جمله نمایندگانی بودند که در جلسه عدم کفایت رئیس‌جمهور حضور نیافتند.
به گزارش رویداد۲۴ عزل بنی صدر واکنش تند گروه‌های مخالف حزب جمهوری اسلامی را برانگیخت. روحانیون قول داده بودند در حکومت دخالت نکنند، ولی اکنون رئیس جمهور منتخب را برکنار کرده و احزاب مخالف را یکی پس از دیگری حذف کرده بودند.
گروه‌های مختلفی که در انقلاب و مبارزه علیه شاه متحد روحانیون بودند، روز ۳۰ خرداد علیه برکناری بنی صدر در شهر‌های مختلف تظاهرات کردند که این تظاهرات در بسیاری از موارد به خشونت کشیده شد. هاشمی رفسنجانی ماجرای سی ام خرداد را چنین شرح می‌دهد: «گروهک‌های مجاهدین خلق و پیکار و رنجبران و اقلیت فدایی و… تدارک وسیعی برای ایجاد آشوب و جلوگیری از کار مجلس دیده بودند و به نحوی اعلان مبارزه مسلحانه کرده‌اند. از ساعت چهار بعد از ظهر به خیابان‌ها ریختند و تخریب و قتل و غارت و آشوب را در تهران و بسیاری از شهرستان‌ها آغاز کردند. کم‌کم نیرو‌های سپاه و کمیته‌ها و حزب‌اللهی‌ها به مقابله برخاستند. من در مجلس بودم. صدای تیراندازی از چندین نقطه شهر به گوش می‌رسید. خبر از جراحت و شهادت عده‌ای نیز می‌رسید… نزدیک غروب آقای زواره‌ای، مسئول ستاد امنیت آمد و نوار ضبط شده از ارتباطات تلفنی مرکز فرماندهی مجاهدین خلق با رابط‌های آشوب خیابانی را آورد که برنامه وسیع تخریب و آشوب آن‌ها را مشخص می‌کرد. اوایل شب آشوبگران شکست خوردند و متفرق شدند، بدون اینکه کار مهمی از پیش ببرند، به جز تخریب چند ماشین و مرگ و جرح چند نفر از طرفین.»
سازمان مجاهدین خلق که بیش از گروه‌های دیگر خود را در انقلاب سهیم می‌دانست پس از برکناری بنی صدر و اتفاقات ۳۰ خرداد دست به اقدامات مسلحانه و ترور زد و از سوی دیگر واکنش قوای حاکم به این ترور‌ها کشور را کاملا تک‌قطبی کرد.
