سرگذشت اسرارآمیز حسن ایرلو سفیر ایران در یمن / حاکم مطلق سرزمین حوثی‌ها و مرد تحت تعقیب آمریکا

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: صبح روز گذشته حسن ایرلو سفیر ایران در یمن به دلیل ابتلا به کرونا در گذشت. وزارت امور خارجه در بیانیه اعلام درگذشت سفیر از عنوان «شهادت» برای او استفاده کرد که در واقع اشاره‌ای به جانبازی حسن ایرلوست. شواهد نشان می دهد سفیر ایران در یمن از اعضای بلندپایه سپاه قدس بوده است.

حسن ایرلو در مهرماه ۱۳۹۹ با اعلام مقام‌های وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی به عنوان سفیر تهران در صنعا، که تحت کنترل نظامیان حوثی قرار دارد، انتخاب شد. به لحاظ قانونی صنعا پایتخت کشور یمن است، اما از سال ۲۰۱۵ این شهر به تسلط حوثی‌ها در آمده و دولت انصارالله بر آن مستقر شده است؛ دولتی که از نظر ایران، دولت قانونی این کشور است و در نتیجه سفارتخانه‌اش را در این شهر و نزد حوثی‌ها مستقر کرده است. بقیه کشور‌ها به طور معمول در شهر عدن که پایتخت دولت موقت مورد حمایت عربستان و مخالف حوثی‌هاست سفارت بنا کرده‌‌اند.

پیش از درگذشت ایرلو البته او خبرساز شده بود؛ چه اینکه روز جمعه روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی اعلام کرد حوثی‌های در یمن هستند خواستار خروج سفیر ایران از کشور برای درمان در تهران شده‌اند. در همان زمان خبر‌هایی مبنی بر خروج ناگهانی سفیر از یمن با هواپیمای عراقی هم منتشر شد. وزارت خارجه در واکنش به این خبر‌ها از ابتلای سفیر به کرونا خبر داد و دلیل انتقال او به ایران را بیماری خواند.

روزنامه وال استریت ژورنال روز جمعه به نقل از مقام‌های منطقه‌ای و غربی گزارش داد که در روز‌های اخیر رهبران حوثی‌های مورد حمایت ایران از مقام‌های عربستان سعودی اجازه خواستند که ایرلو برای درمان بهتر پس از ابتلا به کرونا، با پرواز مستقیم به تهران بازگردد اما عربستان سعودی با این درخواست مخالفت کرده و اعلام کرده این مقام فقط در صورتی که حوثی‌ها برخی از گروگان‌های بلندپایه سعودی را آزاد کنند، اجازه خروج با هواپیمای عمانی یا عراقی خواهد داشت. به گفته این مقام‌ها، حوثی‌ها به مقام‌های عربستان سعودی اطمینان داده‌اند که دیپلمات ایرانی جدیدی را جایگزین حسن ایرلو نخواهند کرد.

در نهایت محمد عبدالسلام سخنگوی حوثی‌های یمن، روز جمعه در صفحه توییتری خود نوشت که پس از تفاهم ایران و عربستان سعودی، ایرلو «به‌دلیل شرایط سلامتی‌اش» با هواپیمای عراقی منتقل شد.

در پی خروج ایرلو سفارت دولت مورد حمایت عربستان در یمن در واشنگتن در توییتی نوشت شاید «دلایل پزشکی» بیان شده درباره علت خروج حسن ایرلو درست باشد، اما او اجازه بازگشت به یمن را نخواهد داشت و هیچکس نمی‌تواند جایگزین او شود.

قبل از انتشار خبر درگذشت حسن ایرلو، بسیاری از رسانه‌ها دلیل بازگشت او به ایران را وجود اختلافی میان ایران و حوثی‌ها در نتیجه مذاکرات حوثی‌ها با عربستان عنوان کرده بودند. مقامات عربستان سعودی به واشنگتن پست گفته‌اند شواهدی از ابتلای ایرلو به کرونا در روز‌های گذشته دیده نشده بود.

بیشتر بخوانید: تور منطقه‌ای بن سلمان علیه ایران/ کشور‌های عربی خود را برای توافق ایران و آمریکا آماده می‌کنند؟

حسن ایرلو کیست؟

معروف است که وزارت امور خارجه در تعیین سفرای کشور‌های عربی همسایه خیلی تعیین کننده نیست و معمولا به خاطر حساسیت منطقه خاورمیانه، نظر نهادهای بالادستی در نظر گرفته می‌شود و با توجه به حضور نظامیان ایران در برخی کشورهای منطقه، سپاه در انتخاب این سفرا نقش مهمی دارد؛ ایرلو هم از این قاعده مستثنا نبود.

به گزارش رویداد‌۲۴ دسامبر ۲۰۱۹ صفحه رسمی موسسه «جایزه برای عدالت» در توییتر که یک برنامه تحت نظر وزارت خارجه آمریکا برای مبارزه با تروریسم است تصویری منتشر کرد و در آن از جایزه ۱۵ میلیون دلاری این وزارتخانه در ازای اعلام اطلاعاتی در مورد فردی به نام «عبدالرضا شهلایی» فرمانده سپاه قدس در صنعای یمن خبر می‌داد. نام عدالرضا شهلایی نخستین بار در سال ۲۰۰۸ در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا عنوان شده بود.

سال ۲۰۱۱ نام شهلایی یکبار دیگر در کنار سردار سلیمانی به عنوان اعضای سپاه قدس در فهرست تحریم خزانه‌داری قرار گرفت. این وزارتخانه همزمان فردی به نام «منصور ارباب سیر» شهروند آمریکایی-ایرانی را به اتهام سوءقصد علیه سفیر عربستان تحریم کرده بود. در گزارش خزانه‌داری آمریکا ادعا شده ارباب سیر در چند مورد با مقامات ارشد سپاه قدس همچون عبدالرضا شهلایی مدیر مالی و تدارکاتی نیروی قدس سپاه پاسداران و معاون او علی غلام شکوری دیدار کرده بود.

در ژانویه ۲۰۲۰ و همان شبی که حادثه شلیک به هواپیمای اوکراینی را به اشتباه مورد اصابت موشک قرار داد، رویترز خبری منتشر کرد که در ترافیک خبر‌های آن شب گم شد. در آن شب گزارشی متتشر شد که از یک تلاش نافرجام برای ترور یکی از فرماندهان ارشد سپاه در یمن خبر می‌داد. رویترز در این گزارش مدعی شد یک حمله هوایی توسط نیروهای عملیات ویژه ارتش آمریکا علیه «عبدالرضا شهلایی» انجام شده که موفقیت آمیز نبوده است.

تنها تصویری که از شهلایی در رسانه‌ها منتشر شده همان تصویری است که «جایزه برای عدالت» منتشر کرده است. هیچ اطلاعاتی در رسانه‌های داخلی ایران از جمله رسانه‌های نزدیک به سپاه در مورد فردی با نام عبدالرضا شهلایی وجود ندارد. سال ۹۹ حسن ایرلو به عنوان سفیر ایران در صنعا استوارنامه‌اش را تقدیم حوثی‌ها کرد. در همان زمان برخی رسانه‌ها مدعی شدند که حسن ایرلو همان عبدالرضا شهلایی فرمانده سپاه قدس است.

برخی کاربران اصولگرای توییتر هم در پی درگذشت حسن ایرلو عنوان سردار عبدالرضا شهلایی را برای تسلیت به مناسبت شهادت او انتخاب کرده‌اند. مصطفی وثوق کیا دبیر فرهنگی خبرگزاری مهر متعلق به سازمات تبلیغات اسلامی در پیام تسلیت خود عنوان «شهلایی» را داخل پرانتز برای نام حسن ایرلو استفاده کرده است.

مقامات دولت یمن ایرلو را پرنفوذترین چهره در یمن خوانده‌اند و حتی برخی از آنها از او اینگونه یاد کرده‌اند که «حسن ایرلو حاکم مطلق سرزمین‌های تحت کنترل حوثی‌هاست.»

دولت تحت حمایت عربستان در یمن سه ماه پیش در اقدامی ضدایرانی و در مغایرت با روابط میان ایران و عربستان ایرلو را به اتهام ورود به یمن به بهانه‌های واهی، جاسوسی و مشارکت در جنایات به همراه حوثی‌ها به اعدام محکوم کرد.

روابط ایران و عربستان پس از درگذشت حسن ایرلو

رویترز در خبری که در مورد ادعای ترور نافرجام حسن ایرلو تحت عنوان غلامرضا شهلایی منتشر کرده بود او را فرمانده سپاه قدس در یمن معرفی کرد که در کنار سردار سلیمانی از اهداف مورد تایید ارتش برای سوءقصد بوده‌اند. به گزارش این خبرگزاری هدف ارتش آمریکا از ترور این دو نفر زمینگیر کردن سپاه در آن منطقه بوده است.

با در نظر گرفتن نقش حسن ایرلو در یمن، به نظر می‌رسد درگذشت او بر شرایط گفتگو‌های کنونی ایران و عربستان بی‌تاثیر نباشد. از بهار امسال ایران گفتگو با عربستان سعودی بر سر موارد اختلافی سال‌های اخیر را در بغداد آغاز کرد. مهمترین مورد اختلاف دو کشور پایان دادن به جنگ یمن است. ایران از سال ۲۰۱۵ که جنگ یمن آغاز شده از حوثی‌ها حمایت کرده است. سخنگوی وزارت خارجه ایران روز دوشنبه ادامه مذاکرات را مشروط به جدیت عربستان در این مذاکرات خواند.

دور پنجم مذاکرات دو کشور که از یک ماه پیش قرار بوده به زودی برگزار شود هنوز برگزار نشده است. عبدالله معلمی نماینده عربستان سعودی در سازمان ملل متحد یک هفته پیش در مصاحبه‌ای، ایران را به «بازی با دیپلمات‌های عرب در دور‌های مختلف گفتگو‌ها در خاورمیانه» متهم کرده و گفته بود که گفتگو‌هایی در بغداد تحت نظارت دولت عراق انجام شده، اما هیچ نتیجه مهمی در آنجا حاصل نشده است.

روز دوشنبه سخنگوی وزارت خارجه به مساله اختلاف میان حسن ایرلو سفیر ایران با نیرو‌های حوثی هم اشاره کرده بود. او وجود چنین اختلافی را تکذیب کرد و گفت روابط با حوثی‌ها از هر زمان دیگری نزدیک‌تر است.

عربستان برای حذف ایرلو هر کاری کرده است؛ از جمله اینکه مدعی شدند او قصد داشته عادل الجبیر را ترور کند و جالب آنکه با همین ادعا برای او دادگاه غیابی هم برگزار کرد تا به هر شکلی که بتواند او را از یمن خارج کند. با این پیشینه اکنون درگذشت ایرلو می‌تواند نتیجه دو گانه‌ای برای ادامه مذاکرات با عربستان به دنبال داشته باشد. در صورتی که درگذشت ایرلو بنا به اعلامیه‌های رسمی بر اثر کرونا بوده باشد، این حادثه می‌تواند روند مذاکرات را تسهیل کند، اما درصورتی که درگذشت او به دلایلی به جز کرونا رخ داده باشد باید منتظر تنش‌های بیشتر در منطقه بود، چراکه دست‌کم نزدیکان او معتقدند درگذشت حسن ایرلو به خاطر ابتلا به کرونا نبوده است. زهرا رکن آبادی دختر رکن آبادی سفیر سابق ایران در لبنان که در جریان حادثه منا در مکه جان باخت، با انتشار توییتی در پی درگذشت ایرلو نوشت: «سفیرکشی سعودی‌ها نه با رکن آبادی شروع شد و نه با سردار ایرلو تمام می‌شود»

زهرا رکن آبادی هم اکنون در اداره بین الملل وزارت امور خارجه مشغول به کار است و اظهار نظر او از این جهت که به اطلاعاتی درون وزارت خارجه واقف است اهمیت دارد. آن هم در حالی که سخنگوی وزارت امور خارجه گفته درگذشت او به خاطر کرونا بوده است: ««شهید ایرلو که از جانبازان شیمیایی جنگ تحمیلی نیز بود در محل مأموریت خود به کرونا مبتلا شد و به دلیل همکاری دیرهنگام برخی کشورها، متأسفانه در شرایط نامناسبی به کشور بازگشت و به رغم به‌کارگیری همه مراحل درمانی برای بهبود وضعیت بیماری ایشان، سحرگاه امروز به فیض شهادت نائل آمد.»

به گزارش رویداد‌۲۴ غضنفر اصل رکن آبادی دیپلمات ایرانی بود که از اردیبهشت ۱۳۸۹ تا اردیبهشت ۱۳۹۳ به عنوان سفیر ایران در لبنان حضور داشت. وی در طول خدمتش در لبنان بارها مورد سوءقصد قرار گرفت. در نهایت در حادثه منا در عربستان در ۲ مهر سال ۱۳۹۴ رکن ابادی در ازدحام جمعیت جان خود را از داد.

برخی از رسانه‌ها خبر از احتمال ترور وی در این حادثه را دادند. چندین ماه از سرنوشت وی اطلاع قطعی در دست نبود پیش‌تر روزنامه الجمهوریه چاپ لبنان اخباری مبنی بر پیدا شدن غضنفر رکن آبادی داده‌بود. روزنامه الجمهوریه چاپ لبنان اعلام کرده‌ بود غضنفر رکن آبادی سفیر سابق ایران در لبنان از وضعیت جسمانی خوبی برخوردار است. بنا بر اعلام روزنامه الجمهوریه چاپ لبنان، رکن آبادی در جریان حادثه منا بر اثر ازدحام جمعیت زخمی شده بوده و برای درمان در یکی از بیمارستان‌های عربستان سعودی بستری بوده اما پس از چند ماه مشخص‌شد غضنفر رکن‌آبادی سفیر پیشین ایران در لبنان، جز جانباختگان فاجعه حجاج در منا محسوب می‌شود.

به جز زهرا رکن آبادی، احمد نادری نماینده تهران هم از سوءقصد و ترور حسن ایرلو سخن گفته است. او هم توییت دختر رکن آبادی را بازنشر کرده و هم توییتی منتشر کرده که در آن ادعا شده حسن ایرلو به خاطر کرونا در نگذشته است. او نوشته «شهادت جانگداز حاج حسن‌ایرلو سفیر فعال ایران در یمن، داغی است برسینه مقاومت در منطقه. دومین بار است که کشور تکفیری مدعی اسلام، سفیری را از ما می‌گیرد. اگر بار اول پاسخ متناسب دریافت می‌کرد، به فکر چنین غلطی نمی‌افتاد. رحمت و رضوان الهی بر او باد، باید چاره‌ای جدی اندیشید.»

حسین دلیریان خبرنگار امنیتی نیز در توییتی نوشته «حسن ایرلو به شهادت رسیده است.» با تمام این اوصاف در خبرهای رسمی درگذشت ایرلو به خاطر ابتلا به کرونا بیان شده است. به جز او، علیرضا پناهیان روحانی اصولگرا نیز در توییتی به شهادت حسن ایرلو اشاره کرده است.

اما مهمتر از اینها، دختر حسن ایرلو بود که او نیز به شهادت پدرش اشاره کرده است. فاطمه ایرلو در توییتی نوشته «همانطور که شهادت حاج قاسم منجر به بیچارگی ترامپ شد، شهادت پدرم ان‌شاءالله به بیچارگی بیشتر بن سلمان پسر ابوسفیان منجر خواهد شد.»

زندگی حسن ایرلو دور از رسانه‌ها و تقریبا سری بود. از او تصاویر زیادی به جا نمانده است و جالب آنکه مرگ او نیز همچون زندگی‌اش اسرارآمیز بود و اطلاعات درستی از آن منتشر نشده است.