چشمانِ بسته حاشیه سازان بر مقابله دولت با حاشیه نشینی

رویداد۲۴- حاشیه نشینی و گسترش آن در پی سال ها رکود، تنگناهای معیشتی، افزایش مشکلات ساکنان روستاها و شهرهای کوچک و معضلاتی چون بیکاری میراثی است که کارنامه دولت یازدهم در زدودن آن تردیدناپذیر است. با این حال، منتقدان روند مقابله با حاشیه نشینی را نقطه ضعف دولت می انگارند.
 نخستین مناظره شش نامزد دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در حالی برگزار شد که در این مناظره سه ساعته، نامزدها درباره برنامه ها و دیدگاه های خود در حوزه اجتماعی به بحث پرداختند. در این میان، موضوع حاشیه نشینی یکی از محورهای مورد بررسی نامزدها بود که هر یک، به عوامل رویش حاشیه نشینی و راهکار جلوگیری از گسترش آن اشاره کردند.
نادیده انگاشتن تلاش های دولت برای رفع چالش حاشیه نشینی هم حربه ای است که طی سال های اخیر به ویژه در بحبوحه انتخابات از نظر منتقدان یا مخالفان دور نمانده است. در این ارتباط، مدیریت غلط منابع آبی، تقسیم بندی نامتناسب منابع انسانی با ظرفیت های زیستی، توزیع نامتعادل ثروت، بی توجهی به بهداشت و درمان و سلامت روحی روانی و صرف بودجه های هنگفت و اقدام های ناکافی، بخشی از اتهام هایی بود که از کمان رقبا به سمت دولت یازدهم رها شد. این در حالی است که بررسی واقعیت های این پدیده در گذشته و حال خود پاسخی به ادعاهای یادشده است.

**آمایش سرزمین؛ مانع رویش سکونتگاه های حاشیه ای
حاشیه‏نشینی و چگونگی برخورد با آن طی چهار سال اخیر به یکی از مسائل عمده برای دولتمردان و مسوولان برنامه ریز تبدیل شد. تجربه هم نشان داده است که دولت ها با اعمال فشار و ایجاد محدودیت و محرومیت نمی توانند به این معضل خاتمه داده یا از رویش سکونتگاه‏های حاشیه ای جلوگیری کنند.
در حال حاضر دست کم 11 میلیون نفر در حاشیه شهرها روزگار به سر می برند که وضعیت نامناسب زندگی در این مناطق، وضع آنان را از مشقت بار کرده است.
دولت یازدهم با آگاهی از این وضعیت، توجه به اقتصاد روستاها از طریق شناخت ظرفیت های اشتغال زایی و مهارت آموزی متناسب با منطقه و همچنین توسعه درآمد ملی و منابع داخلی را در پیش گرفت و تلاش کرد با ارایه بسته های حمایتی به روستاها و در نتیجه کارآفرینی به روند کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها سرعت ببخشد.

**چتر گسترده بیمه سلامت بر سر حاشیه نشینان
حاشیه نشینان با تلاش دولت یازدهم، زیر پوشش خدمات بهداشتی و درمانی در قالب طرح تحول نظام سلامت قرار گرفته اند؛ موضوعی که «سیدحسن قاضی زاده هاشمی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تازگی در مورد آن گفته است: 80 درصد جمعیت حاشیه نشین زیر پوشش هیچ بیمه ای نبودند و وزارت بهداشت و درمان بر اساس سیاست عدالت محورانه و حمایت از محرومان دولت تدبیر و امید و اولویت پوشش بیمه ای همه مردم اقدامات بسیار با ارزشی در این حوزه انجام داده است.
وی افزود: فقط در مشهد که یکی از بزرگترین جمعیت های حاشیه نشین را با رقم یک میلیون و 282 هزار نفر در هشت پهنه و 66 محله دارد، خدمات دولت در حوزه بهداشت و درمان قابل توجه است و در مشهد، همه حاشیه نشینان تحت پوشش خدمات بهداشتی قرار گرفته اند و به ازای هر هزار نفر، یک کارشناس بهداشت و به ازای هر 45 تا 50 هزار نفر، یک مرکز بهداشتی درمانی راه‌ اندازی شده و خدمات بهداشتی، دندانپزشکی، مراقبت های پیش از بارداری و تغذیه ای را به مردم ارایه می دهند.

** تشکیل شورای بازآفرینی و کارگروه ویژه ساماندهی حاشیه‌نشینی
وضعیت فرهنگی حاشیه نشین ها و هماهنگ نشدن آنان با فرهنگ شهری زمینه ساز چالش های امنیت عمومی است؛ موضوعی که دولت یازدهم به راحتی از کنار آن نگذشته و با برخورد علمی، دقیق و کارشناسانه، به رفع مشکلات این قشر از جامعه پرداخته است. به همین منظور، شورایی با عنوان شورای بازآفرینی حاشیه نشینی ایجاد شد.
در همین ارتباط، «عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور در گزارشی درباره عملکرد این وزارت خانه در دولت یازدهم از تشکیل کارگروه ویژه ساماندهی حاشیه‌نشینی در شهرها خبر داد و اعلام کرد با توجه به این‌که این موضوع یک موضوع میان‌بخشی است و دولت، مجلس و قوه قضاییه باید در ساماندهی آن همکاری کنند، شورای اجتماعی، کارگروهی برای سیاست‌گذاری و تدوین احکام قانونی برای ساماندهی این مساله ایجاد کرده است.
رحمانی‌فضلی همچنین اظهار داشت: علی‌رغم این‌که برنامه‌های کوتاه‌مدت برای ساماندهی حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ در اولویت است اما برنامه‌های بلندمدت نیز در این زمینه تدوین خواهد شد تا در برنامه ششم توسعه گنجانده شود.

**شناسایی زنان حاشیه نشین و رصد مسایل آنان
ناامنی، پایین بودن شاخص های سلامت و رفاه در میان زنان سرپرست خانوار و مشکلات اقتصادی، بر زنانه شدن مهاجرت و حاشیه نشینی در مناطق محروم را دامن زده است؛ موضوعی که دولت یازدهم از طریق تشکیل کارگروه تحکیم و تعالی خانواده شورای اجتماعی کشور، تحول وضعیت سلامت، بهداشت، آموزش و امنیت زنان و دختران مناطق حاشیه‌ای را در دستور کار قرار داد.
در همین زمینه، «فهیمه فرهمندپور» مشاور وزیر کشور در امور زنان در نشست خبری که چندی پیش به منظور ارایه عملکرد وزارت کشور در حوزه زنان برگزار شد، رصد مسایل خاص زنان و خانواده در مناطق حاشیه‌نشین را از جمله فعالیت‌های وزارت کشور در دولت یازدهم دانست که با کمک و همکاری کارشناسان حوزه زنان وزارت‌خانه‌های بهداشت، علوم، آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی انجام می‌شود.
در این میان، «شهیندخت مولاوردی» معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده به‌عنوان متولی اصلی حوزه زنان و خانواده در کشور هم توسعه نامتوازن و مهاجرت را سبب توسعه حاشیه‌نشینی دانست و یکی از برنامه‌های دولت در برنامه ششم را رسیدگی به مسایل حاشیه‌نشینی و زنان حاشیه‌نشین عنوان کرد.
به طور کلی و در ادامه تلاش های پیشینِ دولتمردان می توان گفت در راستای بهبود وضعیت حاشیه نشینان، توجه به خرده فرهنگ ها، افزایش نهادهای نظارتی و بهینه سازی زیستگاه ها در این مناطق می تواند در کنار خدمات بهداشتی و درمانی، از تبدیل شدن این فضاها به یک معضل اجتماعی و امنیتی جلوگیری کند. همچنین، رفع تنگناهای پیش روی حاشیه نشینی بارها موضوع توصیه های رهبر معظم انقلاب قرار گرفته و ایشان به صراحت و مکررا از مسوولان خواسته‌اند تا برای مقابله با آسیب های آن اقدام های عملی را صورت دهند.