آیا موشک‌های روسی، ادلب را هدف گرفته‌اند؟

روسیه تا این اواخر مشغول تدارک فعال عملیات ادلب بوده و همزمان سعی داشت ایالات متحده، فرانسه و انگلستان را از توسل به نیروی نظامی علیه ارتش سوریه -به بهانه کاربرد سلاح شیمیایی- منصرف کند. در نتیجه افشاگری‌های مکرر وزارت دفاع روسیه، آمریکا و متحدان آن ناچار شدند تدارک وارد کردن ضربه موشکی به ارتش سوریه را قطع کنند.

۷ سپتامبر اجلاس رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه در تهران نشان داد ایران و روسیه قصد ندارند مقاصد خود برای احیای کنترل حکومت سوریه بر ادلب را مورد تجدید نظر قرار دهند هرچند سعی می‌کنند ترکیه را ناراحت نکرده و ملاحظات امنیتی آن را در نظر گیرند. در نتیجه مسکو و تهران بطور موقت از برگزاری عملیات رزمی کلان در ادلب منصرف شدند. مسکو به منظور حفظ روند آستانه مذاکرات سوریه و جلوگیری از حاد شدن بیشتر روابط با آمریکا و غرب به این امر تن داد. تهران هم به حاد شدن روابط با اروپا علاقه‌مند نیست.

روسیه پس از ملاقات تهران، تلاش برای جستجوی راه سازش را ادامه داده و نه تنها با ترکیه بلکه فرانسه و آلمان هم تماس گرفت. ملاقات یوری اوشاکوف، دستیار رئیس جمهور روسیه در استانبول با نمایندگان رؤسای جمهور ترکیه و فرانسه و مشاور صدراعظم آلمان شاهد این واقعیت بود. ولی پیشرفت واقعی در این جهت طی ملاقات رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در سوچی حاصل شد. اگر رعایت تفاهمنامه امضا شده در سوچی میسر شود، مسئله ادلب در میزان محسوس از راه مسالمت‌آمیز حل می‌شود. در غیر این صورت، عملیات نظامی محدودی برای بیرون راندن اسلامیست‌های رادیکال در ادلب ترتیب داده خواهد شد.

در همین باره، ویتالی ناومکین، رئیس علمی انستیتوی شرق شناسی فرهنگستان علوم روسیه در وبسایت سایت شورای روابط بین‌الملل روسیه نوشته است:

روند امور درباره بحران سوریه هر روز امور غیرمنتظره جدیدی به ارمغان می‌آورد. تحلیل‌گران به تغییر شکل روابط بین بازیکنان بین‌المللی و منطقه‌ای توجه می‌کنند که اوضاع ادلب به عنوان کاتالیزور آن ایفای نقش می‌کند. این روابط سابقاً هم متلاطم بود، ولی حالا نوسان‌ها شدیدتر شده است. به چند جنبه کلیدی امر می‌توان نگاه کرد:

در بخش «عامل کردی» هرچند روابط روسیه با کرد‌ها ماهیت دوستانه دارد، ولی ارزیابی صاحبنظران در رسانه‌های گروهی روسیه ماهیت انتقادی دارد. آن‌ها نه تنها علایق دیرینه روسیه نسبت به جنبش ملی کرد‌ها بلکه حتی نقش برجسته کرد‌ها در مبارزه با داعش و دیگر سازمان‌های تروریستی را نادیده می‌گیرند. این موضع با همکاری فزاینده کرد‌ها با آمریکایی‌ها و همچنین ناتوانی کرد‌ها از راه انداختن روابط سازنده با دمشق ارتباط دارد.

مهم‌ترین تغییر در موضع واشنگتن دور شدن بالفعل آن از تفاهم حاصله در هلسینکی بین رؤسای جمهور روسیه و آمریکا بود. دولت آمریکا بطور نمایشی روی آن خط کشید. یک صاحبنظر انگلیسی می‌گوید هدف سیاست جدید آمریکا در سوریه بیرون راندن ایران از سوریه، وارد کردن ضربه در هم کوبنده به داعش و نیل به انتقال سیاسی به منظور برکناری اسد و جلوگیری از بروز احساس ضعف راهبردی ایالات متحده است.

وضعیت ترکیه هم به این سادگی نیست. برخی ناظران بر این باورند آنکارا در تلاش برای دفاع از خط خود در سوریه به نوسان شدید بین روسیه و آمریکا پرداخته است. نتایج اجلاس ایران، روسیه و ترکیه در تهران بخوبی این واقعیت را نمایان کرد. اردوغان توانست به توقف در عملیات ادلب نایل شود، ولی نخواهد توانست از پیشروی سوریه به منطقه جلوگیری کند؛ و معلوم نیست آیا آنکارا خواهد توانست در مبارزه با افراط گرایان آن‌ها را از جمعیت غیرنظامی جدا کند یا نه.

از سویی ترامپ و اطرافیان نظامی سیاسی وی بخوبی درک می‌کنند که دمشق، مسکو و تهران متمرکز بر پاک کردن خاک سوریه از تروریست‌ها هستند. خود آمریکایی‌ها اعتراف می‌کنند امروز ادلب به بزرگترین قرارگاه القاعده پس از ۱۱ سپتامبر تبدیل شده است. ولی رئیس‌جمهور ترامپ دمشق را تهدید کرده و می‌گوید دولت سوریه درصورت حمله به ادلب با ضربات گسترده شدید مواجه می‌شود.

از سویی مسئله سلاح شیمیایی که اسد به کاربرد آن متهم می‌شود دو جنبه دارد: از لحاظ نظامی، اسد نیازی به متوسل شدن به آن ندارد، شبه‌نظامیان هم به کمک آن نمی‌توانند پیروز شوند. اما از لحاظ سیاسی متوسل شدن اسد به سلاح شیمیایی به انتحار شباهت خواهد داشت، در حالی که این اقدام برای رادیکال‌ها بامعنی خواهد بود. توسل به این اسلحه و نسبت دادن آن به دمشق (به کمک رسانه‌های غربی)، تنها وسیله برای نجات شبه‌نظامیان است. یکی از نویسندگان وبلاگ متعلق به کارمند اسبق اطلاعاتی آمریکا می‌نویسد «واقعیت اقدام آمریکایی‌ها، انگلیسی‌ها، سعودیها، قطری‌ها و ترک‌ها برای مسلح کردن و تعلیم شورشیان و از جمله رادیکال‌های مرتبط با القاعده یک راز ناپاک می‌باشد». هرچند در این «راز» دیگر هیچ رازی نیست.

اسرائیل را هم می‌شود وارد ردیف حامیان شورش مسلحانه در سوریه کرد. اسرائیل از قرار فقط گروه‌های فعال در جنوب غرب سوریه را مسلح کرده و تعلیم داده است. اسرائیل مدت طولانی توانسته بود این همکاری را در خفا نگاه دارد. این نوع همکاری برای اسرائیل تازگی ندارد. چنانچه رئیس اسبق یکی از سرویس‌های اسرائیلی گفت: خود این کشور جنبش حماس را برای تضعیف فتح به وجود آورد. ضمناً در اسرائیل گفته می‌شود مقامات آن درک می‌کنند که مسکو فقط در راه نیل به اهداف راهبردی مهم‌تر ضربات فزاینده آن به سوریه را "تحمل می‌کند". ولی تحمل مسکو بی‌پایان نیست.

این مسئله را نباید از نظر دور داشت که متعاقب روند‌های جاری این احتمال وجود دارد که توافقات روسیه و ترکیه در مورد ادلب بهم خورد.

به گزارش روزنامۀ نزاویسیمایا گازتا، خبرگزاری لبنانی «Al Masdar News» به نقل از سردمداران «تحریر شام» و متحدان آن از «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» اعلام کرد شبه‌نظامیان آشتی‌ناپذیر شرایط توافق مربوط به غیرنظامی کردن ادلب را رعایت نمی‌کنند. یعنی خلع سلاح آن‌ها بدون توسل به زور میسر نمی‌شود و آن‌ها به دشواری نواحی تعیین شده از طرف مسکو و آنکارا به عنوان نوار حایل غیرنظامی را داوطلبانه ترک گویند.

از قرار مسکو و آنکارا آماده این سناریو هستند. وزیر دفاع ترکیه اعلام کرد نیرو‌های مسلح این کشور انجام عملیات رزمی در ادلب را ادامه داده و اقدام خود را با روسیه هماهنگ می‌کنند. مسکو هم برای اقدام شدید علیه شبه‌نظامیان آماده می‌شود. برخی رسانه‌ها نوشته‌اند حریم هوایی مدیترانه شرقی در رابطه با امکان حمله موشکی ناو‌های روسی به مواضع شبه‌نظامیان تا ۲۶ سپتامبر مسدود می‌شود.

لازم به ذکر است مسئله ادلب برای ترکیه تنها به اوضاع داخلی این استان محدود نمی‌شود. مسئله شماره یک خطر شدت یافتن فعالیت تروریستی در داخل ترکیه است. مسئله دوم این است که ترکیه می‌خواهد از ادلب به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر دمشق استفاده کند. این اهرم وقتی به کار گرفته می‌شود که دمشق بخواهد از مسئله کرد‌ها برای فشار وارد کردن بر ترکیه بهره جوید.

در این میان خواسته اصلی روسیه رفع خطر تروریستی در سوریه و انتقال درگیری مسلحانه به سطح سیاسی است. از سویی می‌شود گفت درخواست‌های طرف ترک برای مسکو کمابیش قابل قبول است. از جمله ادامه حضور نظامی ترکیه در ادلب سطح مسئولیت آن در ازای اوضاع استان را تقویت می‌کند. موافقت آن با معوق ساختن عملیات ادلب همچنین باعث تقویت مکانیزم همکاری دوجانبه می‌شود.

رجب طیب اردوغان از نشست اخیر سوچی گفته بود مسئله ادلب باید توسط روسیه، ترکیه و ایالات متحده حل و فصل شود.

به گزارش روزنامۀ نزاویسیمایا گازتا، یک صاحبنظر ترک می‌گوید ترکیه از امکان انجام عملیات نیرو‌های بشار اسد در ادلب خیلی نگران است و در این مورد منافع ترکیه در جلوگیری از انجام عملیات در این استان با منافع غرب یکسان از آب درآمده است. مسکو درک می‌کند که حمله به ادلب می‌تواند با واکنش فوق العاده منفی جامعه جهانی مواجه شود. حمله به ادلب می‌تواند عملیاتی طولانی از آب درآید؛ و گزارش‌های قبلی در مورد امکان شرکت کرد‌ها در عملیات تأیید نمی‌شود.

ملاقات پوتین با آقای حسن روحانی رئیس جمهور ایران، پس از مذاکره با اردوغان، منتفی نیست. دمیتری پسکوف سخنگوی رئیس جمهور روسیه اعلام نمود گفتگو با رئیس‌جمهور ایران فعلاً در برنامه نیست، ولی «این ملاقات را نمی‌شود منتفی دانست، زیرا اوضاع جاری تماس‌های شدید را ایجاب می‌کند.» ایران به نوبه خود به رفع مسئله ادلب علاقه‌مند است، ولی همه می‌دانند که تهران خواهان کنترل تمام خاک سوریه توسط نیرو‌های این کشور واقع در حوزه نفوذ آن می‌باشد.

به رغم همۀ این‌ها اردوغان توانست در سوچی نظر پوتین را جلب کند. به گزارش روزنامۀ کامرسانت، در نتیجه مذاکرات رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در سوچی در مورد عدم برگزاری عملیات نظامی در استان ادلب سوریه هفته گذشته توافق حاصل شد. وزرای دفاع دو کشور تفاهم نامه برقرار کردن ثبات در این استان و تشکیل حوزه غیرنظامی در امتداد خط تماس نیرو‌های دولتی سوریه و اپوزیسیون مسلح را در حضور رؤسای جمهور امضا کردند.

رئیس جمهور سوریه کنترل بر ادلب را اولویت خود نامیده بود. در این منطقه ۳/۵ میلیون نفر زندگی می‌کنند و روسیه سعی داشت مسئله را از راه مذاکره حل کند. ولی اپوزیسیون مسلح تحت حمایت آنکارا از تسلیم آن به دولت خودداری کرده است. تنها امری که همه طرفین در مورد آن موافق بودند این است که نباید تروریست‌ها در استان باقی بمانند. مذاکره جریان سنگینی داشت و در ملاقات تهران در ۷ سپتامبر مسئله حل نشد. ولی رئیس‌جمهور ترکیه قول داده بود بزودی مذاکره با پوتین را ادامه دهد، و در ملاقات سوچی راه سازش پیدا و به شکل تفاهم نامه برقرار کردن ثبات در حوزه تشنج زدایی ادلب امضا شد. رئیس‌جمهور روسیه در اعلامیه خود در خاتمه مذاکره به خطر شبه‌نظامیان ادلب برای جمعیت غیر نظامی در شهر‌های استان حلب و پایگاه‌های نظامی روسیه در حمیمیم اشاره کرد. رئیس‌جمهور ترکیه به نوبه خود قول داد همراه روسیه «برای پرهیز از اقدام تحریک آمیز تلاش کند.» وی ضمناً به این اشاره کرد که در نتیجه این توافقات اپوزیسیون مسلح می‌تواند همچنان ادلب را کنترل کند.

در عین حال رهبر یکی از احزاب اپوزیسیون به کمرسانت گفت: این توافق راه حل موقت بوده و دمشق، نیرو‌های وفادار به آن و روسیه اجازه نمی‌دهند "جزیره امنیت" خارج از کنترل ارتش سوریه باقی بماند و اجازه نمی‌دهند در منطقه اسلحه غیرقانونی باقی بماند. از این رو توافقات «کلان و سرنوشت‌ساز» پوتین و اردوغان به دشواری ماهیت نهایی داشته باشد.