کلیساهایی قدیمی در مشهد، قشم و کیش

رویداد۲۴ مهم‌ترین کلیسای مشهد متعلق به ارمنیان است. در گزارش‌های زمان نادرشاه، به ساخت یک کلیسا اشاره شده، اما ‏پس از آن و در دورۀ قاجار، از وجود کلیسا در این شهر سخنی به میان نیامده است. ‏ارمنیان ابتدا یک مکان عبادی در محدودۀ گنبد سبز داشتند. بعدها، با همکاری خیران ارمنی ‏کلیسایی نزدیک به محلۀ ارمنیان در ارگ ساخته شد که هرچند نامش کلیسای مسروپ مقدس است، اما بین مردم به کلیسای مریم مقدس مشهور است.

کلیسای مسروپ مقدس که مردم مشهد آن را به نام کلیسای میدان ۱۰دی می‌شناسند قدمتی ۷۶ساله دارد که از ۲۵مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار تاریخی فرهنگی کشور به ثبت رسیده است. کلیسا‌هایی به همین نام در اراک و رشت هم وجود دارد. قیمت‌های مناسب تور مشهد را از دست ندهید.

۱۲سال است که این کلیسا در فهرست ملی کشورمان به ثبت رسیده، اما تاکنون در حوزه مرمت این بنای تاریخی فعالیتی صورت نگرفته بود. تنها کلیسای ارامنه مشهد در خیابان خمینی (ارگ سابق) در حوالی میدان ۱۰ دی (سوم اسفند سابق) واقع شده است و تنها گنبد سفید و سنگی آن با صلیبی در نوک آن قابل دیدن است.

ساخت کلیسای ارمنیان، در سال ۱۳۱۷شمسی آغاز شد به یاری هاروطونیان و مساعدت‌های کامیاران در ۱۳۲۰ش به پایان رسید.

هیئت نمایندگان ارمنیان مشهد در ۳۰ مرداد ‏‏۱۳۲۳ش خرید قطعه زمینی را در جنب خندق شهر از شهرداری مشهد درخواست کرد. آرمناک گِوُرکیان، رئیس ‏هیئت کلیسای ارمنیان، پس از سه سال نامه نگاری توانست ۲۲۳ متر زمین را با اجازۀ وزارت کشور به منظور ساخت بنای مسکونی برای خادمان کلیسای ارمنیان از ‏شهرداری مشهد خریداری کند. آرمناک سانطوریانس، رئیس و خاچیک ‏سافاریان، منشی هیئت ارمنیان مشهد، پس از خرید زمین در ۱۳۲۷ش و ثبت آن در دفترخانۀ شمارۀ ‏‏۶، در ۱۷ مهر ۱۳۳۳ش، درخواست سند کردند. ‏


زیربنای ساختمان کلیسا حدود ۳۰۰متر مربع است که بر روی آن دو گنبد قرار دارد که در راس هر دوی این مخروط‌ها صلیب قرار گرفته است و از ویژگی‌های بارز و منحصر به فرد این ساختمان به شمار می‌رود. گنبد بزرگتر در وسط ساختمان قرار دارد و صلیب نصب شده در بالای آن از جنس آهن است؛ در حاشیه زیر گنبد ردیفی از کاشی‌های سفید رنگ قرار دارد که منقش به گلی سبزرنگ است. گنبدی مخروطی شکل نیز در بالای فضای ورودی کلیسا قرار دارد که لایه بیرونی آن همانند سقف شیروانی است.. در بالای در ‏ورودی کلیسا، که در سمت غرب واقع شده، ناقوسی نصب کرده‌اند و مطالبی به زبان ارمنی بر آن حک شده‌است. ناقوس این کلیسا از اصفهان به مشهد آورده شده است، چون ارمنیان مشهد تابع خلیفه گری اصفهان بودند. در مورد تور ارزان مشهد لحظه آخری بیشتر بخوانید.

نخستین کلیسای ارامنه مشهد تا دهه۷۰شمسی فعال بود، اما با مهاجرت ارامنه از مشهد، اواخر دهه ۷۰ آخرین کشیش هم از اینجا رفت. بعد از آن مراسم مناسبتی توسط کشیش‌های غیرمقیم برگزار می‌شد. به عبارتی تا چند سال بعد از انقلاب این کلیسا فعال بود، اما به دلیل مهاجرت ارامنه از مشهد به تبریز، تهران و اصفهان این کلیسا دیگر فعالیتی ندارد مگر مراسمات خیلی خاص که ارامنه به مشهد می‌آیند آن هم به صورت تک نفره و یا خانوادگی مراسمات مذهبی خود را به جا می‌آورند و می‌روند، اما هیچ گونه مراسم گروهی در این مکان دیگر برگزار نمی‌شود.

کلیسای آلبانیایی کیش
کلیسای کیش (به ترکی آذربایجانی: Kiş kilsəsi) (به ارمنی: Սուրբ Եղիշէ եկեղեցի)، کلیسایی متعلق به سده ۱۲ یا ۱۳ میلادی است که در روستای کیش در ۵ کیلومتری شهر شکی در جمهوری آذربایجان جای گرفته است. این کلیسا متعلق به آلبانیایی‌های قفقاز بوده است. کلیسای کیش اهمیتی ویژه در میان آثار تاریخی آلبانیایی مسیحی دارد و علاوه بر اهمیت معماری، دارای اهمیت فراوان تاریخی نیز میباشد. برای مشاهده سایر تور‌ها به ویژه تور کیش به سایت سفر باتو مراجعه کنید.

این کلیسا بر پایه نیایشگاه و معبدی بنا شده که قبل از دوران مسیح رونق داشته و اینک به موزه‌ای کوچک در میان باغی پر گل و درخت تبدیل شده است. در این موزه اشیاء سفال، بعضا برنز و سنگی به نمایش گذاشته شده اند.

در داخل کلیسا است لایه‌ای از گچ باستان وجود دارد و اعتقاد به این است که هرکس یک سکه stucks در این نقطه بدست آورد، به آرزوی خود رسیده است. همچنین یک دفن باستان (اسکلت) در داخل کلیسا و هم خارج از کلیسا در حیاط بچشم میخورد. مردم محلی می‌گویند مردمی که آن زمان به خاک سپرده شدند بسیار قد بلند بوده و از شرکت کنندگان کلیسا بوده اند.

تاریخ کلیسای کیش
به گفته یک تاریخ نگار گرجستانی، مردم کیش در قرن ده میلادی به کلیسای ارتدوکس پیوستند. این کلیسا سکونتگاه اسقف گرجستانی شد که تا قرن ۱۷ میلادی فعالیت داشت. تا زمانیکه روسیه مالکیت این منطقه را در اختیار داشت کیش دارای جمعیت زیادی بود.
با توجه به نظر رابرت هاوسن ظاهرا تا قرن نوزده میلادی زبان اودی (Udi) در شمال رود کورا رایج بوده و جمعیت ارامنه در بعد‌ها در این منطقه ساکن شده اند. بدون شک بسیاری از ارامنه از تهاجم ترک و مغول به این منطقه گریختند و بسیاری از آن‌ها نیز همراه با استیلای روسیه در قرن نوزدهم وارد این منطقه شدند. سایر جزئیات آفرهای ارزان قیمت تورها کیش به صورت لحظه آخری را در سایت ببینید.

در سال ۱۸۳۶ کلیسای آلبانیایی همراه با تمام کلیسا‌های فعال منطقه که روس یا گرجی نبودند به کلیسای حواری ارمنی ملحق شد و کلیسای کیش دوباره در سال ۱۸۶۰ مورد توجه قرار گرفت که بدلیل اعتقاد بر مرتبط بودن این کلیسا با Elishe مقدس، به مکان زیارت تبدیل شد. (مورخ قرن هفت ارمنی بنام مووسس کاغانکات واتسی معتقد است که در قرن اول میلادی Elishe مقدس که مرید تادئوس ادسا بود، به محلی بنام گیس رسید و در نزدیکی محراب در دره کوچکی توسط عده‌ای ناشناس کشته شد، ولی مورخ و باستانشناس ارمنی دیگری این نظریه را رد کرده است و معتقد است این منطقه نشانه‌های مربوطه را ندارد.)

مابین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ وزارت امور خارجه نروژ به منظور حمایت از تحقیقات باستان شناسی کلیسای کیش روی پروژه مشترک بین دانشگاه معماری آذربایجان و پروژه بشردوستانه نروژ سرمایه گذاری کرد.

بررسی‌های رادیوکربن حاصله از اشیا گوناگون یافت شده در این مکان نشان می‌دهد که قدمت مکان فرقه‌ای یافته شده در زیر محراب این کلیسا به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد، این در حالی است که قدمت ساختمان خود کلیسا حدودا به قرن ۱۲ میلادی میرسد؛ بنابراین ساختمان موجود کلیسا نمیتواند به زمان Elishe مقدس مربوط باشد. اما شواهد باستانشناسی بیانگر آن است که این کلیسا در مکانی فرهنگی - باستانی بنا شده است. بسیار بعید به نظر میرسد که Elishe مقدس در کیش کلیسایی به مفهوم امروزی ساخته باشد، حتی اگر چنین امری محقق شده باشد، او تنها محراب را ساخته یا از بنایی غیر مسیحی که از قبل در این مکان وجود داشته استفاده کرده است.

کاوش‌ها نشان میدهد که این کلیسا بعنوان کلیسایی دیوفیزیت ساخته شده و دو دوره مختلف تاریخی را پشت سر گذاشته است. از آنجا که معماری اولیه این کلیسا بر پایه دیوفیزیت بود و نیز کلیسای گرجی تنها کلیسای دیوفیزیت قرون وسطی در منطقه قفقاز بوده چنین استنباط میشود که کلیسای کیش بعنوان کلیسای گرجی ساخته شده و در دوران بعد تحت سلطه مونوفیزیت‌ها در آمده است.

(در توضیح باید ذکر شود که قرن پنجم شاهد نزاع بین مسیحیان بر سر مسائل اعتقادی بود. اختلاف بر سر اینکه جنبه انسانی و خدایی مسیح، چگونه در شخص مسیح، قابل جمع میباشد درگرفت. نستوریوس (در عربی، نسطوریوس) و پیروان وی بر این باور بودند که مسیح، دارای دو جنبه کاملا متفاوت و متمایز است؛ باوری که به آن عنوان “دیوفیزیت” داده شد. در مقابل، یعقوبی‏‌ها معتقد به دیدگاه مونوفیزیتی گردیدند و اعلام داشتند دو سرشت انسانی و خدایی مسیح با یکدیگر جمع شده، طبیعتی واحد را به وجود آورده اند. البته بعد‌ها هر دو دیدگاه از سوی کلیسا بدعت دانسته شده و مردود اعلام گردید.)

اطلاعات و توصیه‌ها
در این مکان از مردم و راهنما‌های محلی داستان تاریخ روستا و کلیسا را خواهید شنید و همینطور به زبان‌های روسی، انگلیسی و آذربایجانی نیز اطلاعات مناسب برای گردشگران در دسترس است.

هزینه ورودی ۱ یورو و هزینه تاکسی از شکی ۵ یورو است که حدود پانزده دقیقه طول میکشد تا به این مکان برسید.
درست مقابل این مکان چایخانه‌ای وجود دارد که میتوانید استراحت کرده چای بنوشید.

کلیسای قلعه پرتغالی‌ها در جزیره قشم

حتما در سفر با تور قشم از این مکان دیدن کنید. قلعه پرتغالی‌های قشم شامل انبار‌های تسلیاتی، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی، تالار و … است. کلیسای این قلعه، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده است قلعه پرتغالی‌های هرمز که در ضلع شمالی این جزیره و در ساحل دریا قرار دارد، مهم‌ترین قلعه باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالی‌ها بر سواحل و جزایر خلیج فارس است.

این قلعه به فرمان آلفونسو آلبرکرک دریانورد پرتغالی در سال ۱۵۰۷ میلادی، در محلی موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شکل چند ظلعی نامنظم است. ساختمان آن بسیار محکم است و دیوار‌هایی به قطر ۵/۳ متر با چند برج به ارتفاع ۱۲متر دارد. تاسیسات قلعه شامل انبار‌های تسلیحات، آب انبار و اتاق‌هایی با سقف هلالی است. در زمان شاه عباس که به استعمار پرتغالی‌ها در ایران خاتمه داده شد، این قلعه به دست امام قلی خان از سرداران شاه عباس فتح گردید.

قلعه‌های پرتغالی‌ها تقریباً در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد، در بندر قشم، کنگ، عمان، رأس الخیمه، جزیره هرمز و جا‌های دیگر. این قلعه‌ها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دیوار‌هایی به قطر حدود ۳/۵ متر و برج‌هایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در ۴ گوشه قلعه ساخته شده اند. قلعه پرتغالی‌های هرمز شامل انبار‌های اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است. کلیسای بعضی از این قلعه ها، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده است. قلعه‌های پرتغالی‌ها یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است.