جنگ‌های صلیبی در تاریخ اسلام چه نقش و تأثیری داشتند؟

رویداد۲۴ | مهسا زرگری: جنگ‌های صلیبی مجموعه‌ای از جنگ‌ها بین مسیحیان غرب اروپا و مسلمانان در بخش‌هایی از جهان اسلام بود که در بین سده پنجم تا هفتم هجری (یازدهم تا سیزدهم میلادی) رخ داد. این جنگ‌ها به دعوت مقامات کلیسای کاتولیک روم و با همکاری امپراتور روم شرقی آغاز شد. هدف اصلی این جنگ‌ها آزادسازی بیت‌المقدس (اورشلیم) و سایر معالم مسیحی در فلسطین از دست مسلمانان و ایجاد دولت‌های صلیبی در مناطق مختلف فلسطین بود.

تعداد جنگ‌های صلیبی

در مجموع، جنگ‌های صلیبی هشت بار به وقوع پیوست. اروپاییان در این جنگ‌ها به دنبال دستیابی به ثروت‌های عظیم شرق بودند و این جنگ‌ها تأثیرات اقتصادی و اجتماعی مهمی بر طرفین داشت.

جنگ‌های صلیبی و تأثیر آن بر تمدن اسلامی

جنگ‌های صلیبی یکی از رویدادهای مهم تاریخ جهان به شمار می‌آید. این جنگ‌ها، که تقریباً دویست سال به طول انجامید، میان مسیحیان اروپایی و مسلمانان انجام شد. علل بروز این جنگ‌ها به وضعیت قاره اروپا برمی‌گردد، در حالی که میادین نبرد در فلسطین، مصر و شام، یعنی قلمرو مسلمانان، واقع شده بود. نتایج تخریبی این جنگ‌ها و ویرانی‌های ناشی از آن، خسارات زیادی بر مسلمانان وارد کرد. اگرچه جنگ‌ها با پیروزی سیاسی و نظامی مسلمانان خاتمه یافت و آن‌ها توانستند سرزمین‌های خود را حفظ کنند، اما اروپاییان از این جنگ‌ها بهره‌های اقتصادی، فرهنگی و تمدنی زیادی بردند. به عبارتی، جنگ‌های صلیبی به آشنایی اروپاییان با تمدن با شکوه اسلامی و دستاوردهای علمی مسلمانان منجر شد و این امر در تحولات بعدی که به پیشرفت اروپا انجامید، نقش مهمی ایفا کرد.

بیشتر بخوانید: حکومت عثمانی در تاریخ جهان چگونه شکل گرفت و نقش آن در تاریخ اسلام و جهان چطور بود؟

ماجرای کامل جنگ‌های صلیبی

جنگ‌های صلیبی از سال ۱۰۹۵ تا ۱۲۹۱ میلادی ادامه داشت، که به مدت بیش از ۱۵۰ سال، مبارزات و کشمکش‌هایی میان جهان اسلام و مسیحیت را به وجود آورد. در این مدت، دوره‌های استراحت نیز وجود داشت، اما غالباً فضای جنگ و خصومت حاکم بود. علل مختلف مذهبی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به وقوع این جنگ‌ها کمک کرد. به عنوان مثال، آزادسازی کلیسای قیامت، که توسط الحاکم باللّه، خلیفه فاطمی، ویران شده بود و سپس با هزینه مسلمانان تعمیر شد، از جمله دلایل مهم بود. همچنین، تصرف بیت المقدس و عفو گناهان به عنوان ثواب شرکت در جنگ‌های صلیبی، خطبه پاپ اوربانوس دوم و تحریک احساسات مذهبی در میان اروپاییان نیز نقش مؤثری داشت.

در این سال‌ها، هشت جنگ صلیبی به وقوع پیوست. در نخستین جنگ صلیبی (۱۰۹۵-۱۰۹۹ میلادی)، صلیبی‌ها با امیر سلاجقه روم، قلیچ ارسلان، در آسیای صغیر مواجه شدند و توانستند اورشلیم را از فاطمیان بگیرند و مملکت لاتینی اورشلیم را تأسیس کنند. دومین جنگ صلیبی (۱۱۴۶-۱۱۴۸ میلادی) با فتح مجدد «رها» به دست نورالدین زنگی آغاز شد. لویی هفتم، پادشاه فرانسه، به تشویق «قدیس برنارد» آماده جنگ شد. در سومین جنگ صلیبی (۱۱۸۹-۱۱۹۲ میلادی)، صلاح الدین ایوبی موفق به آزادسازی «عکا» شد، اما بیت المقدس در دست صلیبی‌ها باقی ماند. چهارمین جنگ صلیبی (۱۲۰۲-۱۲۰۴ میلادی) به دلیل اختلافات میان کلیسای شرقی و غربی و حمله به قسطنطنیه آغاز شد. پنجمین جنگ صلیبی با اعلان جنگ پاپ اونوریوس سوم آغاز گردید، اما به دلیل طغیان رود نیل، صلیبی‌ها شکست خوردند. در ششمین جنگ، بیت المقدس تحت فرمان ایوبی و لویی نهم به دست مسلمانان افتاد. در هفتمین جنگ صلیبی، لویی نهم به فتح بیت المقدس اقدام کرد، اما ممالیک به پیروزی رسیدند. در هشتمین جنگ، شارل دانژو از فرانسه به تونس حمله کرد. در نهایت، جنگ‌های صلیبی به پایان رسید.

آثار و پیامدهای جنگهای صلیببی

پیامدهای جنگ‌های صلیبی برای جهان اسلام شامل ازدواج صلیبیان با زنان مسیحی، تشتت سیاسی، افزایش مفاسد اجتماعی و شکاف میان فقیر و غنی بود. همچنین، این جنگ‌ها باعث شکوفایی تجارت خارجی، تأثیرات ادبی و فرهنگی و ورود کلمات بیگانه به متون عربی شد.

برای جهان غرب، آثار جنگ‌های صلیبی شامل تعدیل قدرت فئودال‌ها، جنبش‌های مذهبی و نوگرایی در اندیشه غربی به دلیل آشنایی با متفکران مسلمان بود.  

جنگ‌های صلیبی پیامدهای متعددی برای هر دو طرف به همراه داشت. این پیامدها شامل تغییرات مذهبی و فرهنگی، تغییرات سیاسی و اثرات اقتصادی بودند که تأثیرات عمیقی بر تاریخ جهان گذاشتند. لیست آثار جنگ های صلیبی در ادامه قابل مشاهده است.

تغییرات مذهبی و فرهنگی

جنگ‌های صلیبی به افزایش تنش‌ها و تعصبات مذهبی میان مسیحیان و مسلمانان انجامید. این تنش‌ها در برخی مناطق تا به امروز ادامه دارد. در عین حال، این جنگ‌ها باعث تبادل فرهنگی و علمی میان دو تمدن شد. دانشمندان و اندیشمندان مسلمان و مسیحی در این دوره تعاملات زیادی داشتند که به گسترش دانش و فرهنگ کمک کرد.

تغییرات سیاسی

جنگ‌های صلیبی قدرت پاپ در اروپا را افزایش داد و به تضعیف امپراتوری بیزانس و تشدید اختلافات داخلی در جهان اسلام انجامید. قدرت پاپ در این دوره به اوج خود رسید و بسیاری از پادشاهان اروپایی مجبور به تبعیت از دستورات پاپ شدند. در مقابل، امپراتوری بیزانس به دلیل حملات مداوم و جنگ‌های داخلی بیش از پیش تضعیف شد.

پیامدهای اقتصادی

جنگ‌های صلیبی موجب رونق تجارت بین اروپا و خاورمیانه شدند و به ثروتمند شدن برخی از شهرهای ایتالیایی مانند ونیز و جنوا کمک کردند. تجار اروپایی که به دنبال کالاهای ارزشمند شرقی بودند، از فرصت‌های تجاری ایجاد شده بهره‌برداری کردند و مسیرهای تجاری جدیدی شکل گرفت. این رونق تجاری تحولات اقتصادی بزرگی را در اروپا به همراه داشت.

در مجموع، جنگ‌های صلیبی یک دوره پیچیده و پرمناقشه در تاریخ بشر بودند که آثار و پیامدهای آن‌ها هنوز هم در جهان امروز قابل مشاهده است.

عوامل ایجاد جنگ های صلیبی

یکی از مهم‌ترین عوامل سیاسی وقوع جنگ‌های صلیبی، ضعف و انحطاط امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. شکست سنگین بیزانسی‌ها در نبرد مشهور ملازگرد (۴۶۳ هجری یا ۱۰۷۱ میلادی) از سلجوقیان، موجب تصرف بخش‌های وسیعی از آسیای صغیر توسط سپاهیان سلجوقی شد و این شرایط باعث شد که سلجوقیان به نزدیکی قسطنطنیه (پایتخت امپراتوری روم شرقی) برسند. در نتیجه، آلکسیوس کومننوس، امپراتور بیزانس، برای دفع خطر از پایتخت و بازپس‌گیری سرزمین‌هایی که از دست رفته بودند، سفیرانی نزد پاپ اوربانوس دوم فرستاد و از او استمداد کرد.

پاپ با این درخواست موافقت کرد، زیرا این امر به تحقق آرزوها و اهدافش در راستای اتحاد کلیسای کاتولیک با کلیسای ارتدوکس شرقی کمک می‌کرد و بر قدرت و نفوذ او در اروپا می‌افزود.

گروه‌های مختلف جامعه غرب اروپا نیز به انگیزه‌های متفاوتی در این جنگ‌ها شرکت کردند. امیران و شاهزادگان به امید کسب تیول و سرزمین‌های جدید برای فرمانروایی، شوالیه‌ها برای تأمین معیشت خود از طریق جنگ و ماجراجویی و دفاع از اعیان و اشراف، و مردم عادی که از طبقات ضعیف جامعه بودند و در شرایط رقت‌باری به سر می‌بردند، به امید کسب ثروت و رهایی از بردگی و ستم تیول‌داران به جنگ رفتند. همچنین، خلافکاران نیز به دنبال گریز از عدالت و مجازات بودند.