آیا مصرف الکل و سایر مشروبات الکل دار حرام است؟
رویداد۲۴ | امروزه الکل در صنعت داروسازی و پزشکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این ماده در تولید داروهای مسکن، شربت‌های خواب‌آور و همچنین به عنوان ماده‌ای ضدعفونی‌کننده و خشک‌کننده در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی به کار می‌رود. در آزمایشگاه‌های پزشکی و آناتومی نیز به عنوان ماده‌ای برای نگهداری اعضای بدن استفاده می‌شود.
از الکل همچنین برای تهیه مواد اولیه در صنایع مختلف، به عنوان حلال و نگهدارنده در برخی داروها مانند دهان‌شویه، داروی سرفه و محصولات آرایشی و عطرها بهره‌برداری می‌شود. علاوه بر این، الکل به عنوان سوخت ماشین و برای تسکین دردهای مزمن نظیر آنژین صدری، دردهای قاعدگی، زخم‌ها و سرطان نیز کاربرد دارد.
با توجه به این گستردگی در کاربرد الکل، ضروری است که حکم شرعی آن و فراورده‌های مربوطه در متون دینی و سنت‌ها به‌دقت بررسی شود. هدف از این پژوهش، شناخت علمی الکل و دریافت حکم شرعی آن از منابع دینی و نصوص معتبر است. با این حال، به‌دلیل عدم اشاره مستقیم به الکل در کتاب و سنت و نگرانی فقیهان از اثرات مسکر آن، حکم به نجاست آن داده شده است. لذا لازم است که نجاست یا پاکی خمر و مشروبات الکلی بررسی شود؛ زیرا اگر پاکی خمر ثابت شود، پاکی الکل‌ها نیز به تبع آن اثبات خواهد شد.اما سوال اینجاست که آیا مصرف الکل و سایر مشروبات الکل دار حرام است؟
شرب خمر چیست؟
عبارت «شرب خمر» از دو واژه «شرب» به معنای نوشیدن و «خمر» به معنای مایع مستی‌آور تشکیل شده است. بنابراین، این عبارت به معنای نوشیدن مایعات الکلی است. این عمل که به شراب‌خواری معروف است، در شرع گناه محسوب می‌شود و مستحق مجازات است.
بیشتر بخوانید: آیا قمار و شرط بندی حرام است؟
بر اساس این تعریف، تفاوتی میان انواع شراب‌ها (از جمله شراب‌های تهیه‌شده از انگور، خرما، کشمش و جو) وجود ندارد و همه آنها به دلیل ایجاد مستی و خارج کردن انسان از حالت طبیعی، حرام هستند. حتی مصرف آبجو، حتی اگر مستی ایجاد نکند، از نظر شرع شرب خمر به شمار می‌آید.
چرا استفاده از الکل حرام است؟
مشروبات الکلی به پنج دلیل از محرّمات شمرده می‌شوند:
۱. قرآن کریم
در قرآن آیات متعددی وجود دارد که به حرمت مشروبات الکلی اشاره دارد، به‌ویژه در آیات زیر:
آیه ۹۰سوره مائده:
«إنما الخمر و المیسر و الأنصاب و الأزلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون»
به‌راستی شراب و قمار و بت‌پرستی پلیدی از کارهای شیطان است، از آن دوری کنید تا رستگار شوید.
آیه ۹۱ سوره مائده:
«إنما یرید الشیطان أن یوقع بینکم العداوة و البغضاء فی الخمر و المیسر...»
شیطان می‌خواهد با شراب و قمار کینه و دشمنی را در میان شما بیفکند.
آیه ۲۱۹ سوره بقره:
«یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما إثم کبیر و منافع للناس و إثمها أکبر من نفعهما»
تو را از شراب و قمار می‌پرسند. بگو: در آن دو گناهی بزرگ است و نفع آنها کمتر از ضررشان است.
بر اساس اجماع فقهای شیعه و سنی، شراب نجس و حرمت آن محرز است و هیچ‌یک از عالمان دینی آن را حتی به عنوان دارو تجویز نمی‌کنند. فقیهان اسلامی اجرای حد شرعی (۸۰ ضربه شلاق) برای شراب‌خوار را واجب دانسته‌اند.
۲. احادیث نبوی و علوی
در منابع شیعه و سنی، روایت مشهور است که پیامبر اکرم (ص) ده گروه را که به نوعی در تولید شراب دخالت دارند لعنت کرده است. این گروه‌ها شامل کسانی هستند که درخت انگور را برای تولید شراب می‌کارند، فروشنده و خریدار آن، و حتی حمل‌کنندگان شراب.
پیامبر (ص) به حضرت علی (ع) فرمود: «اگر تمام گناهان را در خانه‌ای جمع کنند، کلید آن شراب است.» همچنین امام علی (ع) می‌فرماید: «خداوند شراب را به خاطر حفظ سلامت عقل حرام کرده است.»
۳. عقل
بسیاری از دانشمندان، به ویژه پزشکان، بر این باورند که الکل انسان را از حالت طبیعی خارج کرده و او را در حالت مستی و بی‌خبری نگه می‌دارد. در این حالت، امکان صدور هرگونه عمل خطرناک و شرم‌آور وجود دارد.
۴. اجماع
فقهای شیعه و سنی به حرمت شراب اجماع دارند. اکثر عالمان دینی، مصرف آن را حتی به عنوان دارو ممنوع می‌دانند، زیرا خداوند شفای حرام قرار نداده است. تمامی فقیهان اسلامی اجرای حد شرعی (۸۰ ضربه شلاق) برای شراب‌خوار را واجب می‌دانند.
۵. علوم طبیعی (علم پزشکی)
از منظر پزشکی نیز حرمت شراب محرز است، زیرا پزشکان متعددی درباره مضرات آن مطالعات و کتاب‌هایی نوشته‌اند. این علم خطرات و آسیب‌های ناشی از مصرف مشروبات الکلی را روشن کرده و عقل نیز به حرمت آن اذعان دارد.
حکم شرب خمر در ایران
در شرع برای برخی جرایم مجازات‌های مشخصی تعیین شده است و قانون ما نیز این مجازات‌ها را لحاظ کرده است. شراب‌خواری یکی از اعمال مستحق شلاق در شرع است و بنابراین، حکم شرب خمر در قانون نیز شلاق است.
قانون مجازات اسلامی در ماده ۲۶۴ عنوان می‌کند که مصرف هر نوع مسکر، چه به صورت خوردن، تزریق یا تدخین، چه کم باشد و چه زیاد، چه جامد باشد و چه مایع، موجب حد است. همچنین تبصره‌ای در این ماده تصریح می‌کند که مصرف فقاع (آبجو مسکر) نیز هرچند مستی نیاورد، مستحق حد است.
مجازات حدی شرب خمر
بر اساس تبصره‌ای که در ماده پیشین اشاره شد، مصرف آبجو یا فقاع، حتی اگر مستی‌آور نباشد، مجازات حد را به همراه خواهد داشت. در ماده ۲۶۵ قانون مجازات اسلامی تصریح شده است که حکم حد برای مصرف تمامی این مواد، ۸۰ ضربه شلاق است.
علاوه بر این، در قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات (مصوب ۱۳۷۵) در ماده ۷۰۱ آمده است که اگر شراب‌خواری در مکان‌های عمومی و به‌صورت آشکار انجام شود، علاوه بر ۸۰ ضربه شلاق، فرد به حبس تعزیری از ۲ تا ۶ ماه نیز محکوم خواهد شد.
ماده ۷۰۴ همین قانون به این موضوع اشاره دارد که اگر فردی محلی را برای شرب خمر دایر کند، علاوه بر ۷۴ ضربه شلاق، به حبس از ۳ ماه تا ۲ سال یا پرداخت جریمه‌ای بین ۱,۵۰۰,۰۰۰ ریال تا ۱۲,۰۰۰,۰۰۰ ریال، یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
همچنین تولید، نگهداری و حمل مشروبات الکلی نیز مجازات‌هایی به همراه دارد که شامل حبس از ۶ ماه تا ۱ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق می‌شود. در این موارد، مجرم ملزم به پرداخت جریمه‌ای معادل پنج برابر ارزش کالای انبارشده خواهد بود.
آیا مصرف الکل برای درمان بیماری حرام است؟
یکی از مسائل رایج از صدر اسلام تا به امروز، درمان برخی بیماری‌ها با شراب و مسکرات بوده است. این موضوع در هر دوره‌ای از زندگی اهل بیت (ع) مورد پرسش قرار گرفته است. اما آیا واقعاً شراب خاصیتی درمانی دارد؟ آیا احکام دینی در این زمینه نظری دارند؟
بر اساس آموزه‌های قرآن و دین مبین اسلام، نوشیدن شراب و هر مایع مست‌کننده‌ای حرام است. طبق احکام شرعی، اگر مایعی مست‌کننده به چاه آبی بریزد، تطهیر آن منوط به کشیدن تمام آب چاه است. در صورتی که این کار ممکن نباشد یا دشوار باشد، چهار مرد به‌نوبت (دو به دو) از طلوع فجر تا غروب آفتاب، آب چاه را می‌کشند. در مورد وجوب یا استحباب این عمل اختلاف نظر وجود دارد.
حجت‌الاسلام علی اکبر کاظمی، کارشناس مرکز ملی پاسخگویی، در گفت‌وگویی تصریح کرد که از نظر پزشکی هیچ درمان قطعی برای بیماری‌ها با استفاده از شراب و مسکرات ثابت نشده است. با این حال، اگر بیماری وجود داشته باشد که متخصصان، به شرط رعایت دیانت، تنها راه درمان آن را شراب بدانند و در صورت عدم درمان، خطر مرگ وجود داشته باشد، به مقدار ضرورت مصرف آن اشکالی ندارد. این حکم مشابه حکم «أکل میت» است که در شرایط خاص ممکن است به‌کار گرفته شود.
در نهایت، با جمع‌بندی آیات و روایات، به‌وضوح می‌توان دریافت که اگر هم شراب و مسکرات منفعتی داشته باشند، این منفعت به قیمت از دست دادن ایمان و معنویت و به خطر انداختن دنیا و آخرت فرد نمی‌ارزد. بنابراین، ضروری است که افراد از روش‌های درمانی دیگری استفاده کنند، حتی اگر این مسیر ممکن است طولانی‌تر باشد. تاکنون نیز بیماری لاعلاجی که درمانش تنها به شراب وابسته باشد، شناسایی نشده است.
