کاظمین و سامرا حرم کیست؟
رویداد۲۴ | هدی کاشانیان: کاظمین و سامرا دو شهر مهم مذهبی در عراق هستند که حرم‌های مطهر چند تن از امامان شیعه در آن‌ها قرار دارند.
موقعیت جغرافیایی شهر کاظمین
کاظمین محله‌ای در بخش غربی دجله و شمال شهر بغداد است. قرار‌گیری در کنار رود دجله و برخورداری از زمین‌های حاصل‌خیز ازیک‌سو و وجود مرقد دو امام شیعیان در حرم کاظمین از‌سویی دیگر، این شهر را به یکی از مناطق پراهمیت و پیشرفته در عراق تبدیل کرده است.
تاریخچه شهر کاظمین
حرم کاظمین حدود ۲۶ هزار مترمربع مساحت دارد و از قسمت‌های مختلفی مانند صحن، روضه، گلدسته، ضریح، رواق و گنبد تشکیل شده و در آن هنر‌های مختلفی همچون آینه‌کاری، کاشی‌کاری، طلاکاری، منبت‌کاری و خطاطی به کار رفته است.
ساخت نخستین بنا بر مرقد امامین کاظمین، به پیش از دوران آل بویه برمی‌گردد. حکومت‌های آل بویه، سلجوقیان، آل جلایر، صفویه و قاجاریه، حرم کاظمین را بازسازی، تعمیر و تکمیل کرده‌اند. در دوره صفویه به دستور شاه اسماعیل صفوی، بنا‌های حرم تخریب شد و به جای آن بنای جدیدی ساخته شد که شامل گنبد، گلدسته و مسجد می‌شد. در عصر قاجاریه نیز فرهادمیرزا، عموی ناصرالدین شاه، اقدامات عمرانی عمده‌ای در حرم انجام داد که تجدیدبنای صحن از جمله آن‌ها است.
حرم کاظمین
حرم کاظمین محل دفن ۲ تن از امامان بزرگوار شیعیان است، حضرت امام موسی کاظم (ع) امام هفتم و حضرت امام جواد (ع) امام نهم شیعیان، این مکان یکی از اماکن مذهبی مهم جهان تشیع است که سالانه میلیون‌ها نفر آن را زیارت می‌کنند. در این مکان به جز این دو امام، افراد مهم دیگری در طول سالیان دراز دفن شده‌اند که بر اهمیتش افزوده است. مساحت حرم کاظمین ۱۴۵۱۴ متر مربع است که با ساختمان‌هایی که به آن اضافه شده به حدود ۲۶ هزار متر مربع می‌رسد.
زندگینامه امام موسی کاظم (ع)
موسی بن‌جعفر معروف به امام «موسی‌کاظم» (ع) و ملقب به کاظم و باب الحوائج هفتمین امام شیعیان دوازده امامی است و منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی او را ستوده و به او لقب کاظم و عبد صالح داده‌اند. دوره امامت امام کاظم (ع) با اوج قدرت خلافت عباسی همزمان بود و او در برابر حکومت وقت، تقیه می‌کرد و شیعیان را نیز به این کار سفارش می‌نمود؛ از این رو موضع‌گیری صریحی از امام هفتم شیعیان در برابر خلفای عباسی و قیام‌های علوی نظیر قیام شهید فخ گزارش نشده است. با وجود این، وی در مناظره و گفتگو با خلفای عباسی و دیگران تلاش می‌کرد از خلافت عباسیان مشروعیت‌زدایی کند.
امام کاظم (ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش داد و در مناطق مختلف، افرادی را به عنوان وکیل تعیین کرد. از سوی دیگر، حیات امام کاظم (ع) همزمان با بروز انشعاباتی در شیعه بود و فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه با آغاز امامت او و فرقه واقفیه پس از شهادت او شکل گرفت. موسی‌بن‌جعفر (ع) چندین بار از سوی مهدی و هارون عباسی زندانی شد و در سال ۱۸۳ هجری قمری در زندان سندی بن شاهک به شهادت رسید.
زندگینامه امام جواد (ع)
امام نهم شیعیان حضرت جواد (ع) در سال ۱۹۵ هجری در مدینه ولادت یافت. نام مبارکشان «محمد» معروف به «جواد» و «تقی» است. القاب دیگری مانند: «رضی» و «متقی» نیز داشته، ولی «تقی» از همه معروف‌تر است. مادر گرامی‌اش سبیکه یا خیزران است که این دو نام در تاریخ زندگی آن حضرت ثبت شده است. امام محمد تقی (ع) هنگام وفات پدر ۸ ساله بود.
پس از شهادت جانگداز حضرت رضا (ع) در اواخر ماه صفر سال ۲۰۳ ه مقام امامت به فرزند ارجمندش حضرت جوادالأئمه (ع) انتقال یافت. مأمون خلیفه عباسی که همچون سایر خلفای بنی عباس از پیشرفت معنوی و نفوذ باطنی امامان معصوم و گسترش فضایل آن‌ها در بین مردم هراس داشت، سعی کرد ابن الرضا را تحت مراقبت خاص خویش قرار دهد. «از اینجا بود که مأمون نخستین کاری که کرد، دختر خویش ام الفضل را به ازدواج حضرت امام جواد (ع) درآورد، تا مراقبی دایمی و از درون خانه، بر امام گمارده باشد. رنج‌های دایمی که امام جواد (ع) از ناحیه این مأمور خانگی برده است، در تاریخ معروف است».
حکومت عباسی دوبار امام جواد (ع) را به بغداد احضار کرد. سفر اول در زمان مأمون، چندان طولانی نبود. بار دوم، در ۲۸ محرم سال ۲۲۰ ق، به دستور معتصم عباسی وارد بغداد شد و در ذی‌القعده همان سال به شهادت رسید. روز شهادت حضرت در بیشتر منابع ۳۰ ذی‌القعده است. پیکر مبارک حضرت را در کنار مقبره جدش امام موسی کاظم (ع) در کاظمین به خاک سپردند.
موقعیت جغرافیایی شهر سامرا
شهر سامرا در کرانه شرقی رود دجله، در میان راه بغداد ـ تکریت واقع شده است. به عبارت دیگر، در حد فاصل قریه «کرخ فیروز» یا «کرخ یاجدّا» در شمال و قریه «مطیره» در جنوب قرار دارد. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح‌الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به تکریت، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود. فاصله سامرا تا بغداد ۱۲۴ کیلومتر است.
تاریخچه حرم سامرا
زمانی که امام هادی (ع) به شهادت رسید، پیکر ایشان را در منزل شخصیشان دفن کردند، با شهادت امام حسن عسکری (ع) ایشان نیز در همان منزل دفن شده و درنتیجه این مکان به زیارتگاهی برای شیعیان تبدیل شد. اما از آنجا که این دو امام در منطقه‌ی سامرا در حصر بودند، شیعیان نمی‌توانستند به راحتی به زیارت قبورشان بروند، نهایتاً پنجره‌ی کوچکی در قسمتی از منزل تعبیه شد که شیعیان تا سال ۳۲۸ هجری قمری به طور پنهانی به سامرا آمده و از آن پنجره این دو مزار را زیارت می‌کردند.
اولین فردی که به ساختن بقعه برای این دو امام همت گماشت، ناصر الدوله حمدانی از حاکمان آل حمدان بود که خانه را تعمیر و برای مزار قبه‌ای بنا کرد. افراد بسیار دیگری طی سالیان متمادی به مرمت، بازسازی یا توسعه حرم سامرا پرداختند که از میان آن‌ها می‌توان به معز الدوله‌ی دیلمی، عضد الدوله‌ی دیلمی، ارسلان بساسیری، سلطان حسن جلایری، شاه سلطان حسین صفوی، احمد و حسنقلی خان دنبلی، ناصرالدین شاه قاجار، میرزای شیرازی و آیت‌اله بروجردی اشاره کرد. هر کدام از این افراد به گونه‌ای حرم را بازسازی کردند، اما حرم سامرا پس از حملات تروریستی و آسیب رسیدن به حرم، به وسیله ستاد بازسازی عتبات عالیات به شکل امروزی در آمده است.
افراد سرشناس مدفون در حرم کاظمین
در حرم کاظمین افراد مشهور بسیاری دفن شده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به خواجه نصیرالدین طوسی، فرهاد میرزا عموی ناصرالدین شاه، شیخ مفید، معز الدوله‌ی دیلمی، عبدالله و عون از فرزندان حضرت علی، سید رضی، ابن قولویه و بسیاری افراد سرشناس دیگر اشاره کرد.
حرم عسکریین
همانطورکه گفته شد، سامرا نیز یکی دیگر از مکان‌های زیارتی عراق است که حرم امام هادی (ع) و حرم امام حسن عسکری (ع) در آن قرار دارد. در این بخش می‌خواهیم اطلاعات بیشتری در مورد این دو حرم مطهر که جزو جا‌های زیارتی عراق هستند ارائه کنیم.
زندگینامه امام هادی (ع)
علی بن محمد که به امام علی النقی یا امام هادی (ع) شهرت دارد دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد (ع) است. امام هادی (ع) در زمان امامت خود (۲۲۰ ق تا ۲۵۴ ق) با بعضی از خلفای عباسی همزمان بود. این امام عزیز بیشتر سال‌های امامت خود را در سامرا و تحت نظر حاکمان عباسی می‌گذراند. امام هادی (ع) احادیث زیادی در امور اعتقادی، فقه، تفسیر و اخلاق دارد. زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه از این امام نقل شده است.
مزار امام هادی (ع) یکی از مکان‌های زیارتی عراق در سامرا است. این زیارتگاه به دلیل دفن امام هادی و فرزند ایشان، حرم عسکرین نامیده می‌شود. این حرم در سال ۱۳۸۴ شمسی و ۱۳۸۶ شمسی طی حملات تروریستی تخریب شد، اما ستاد عتبات عالیات ایران در سال ۱۳۸۹ شمسی تا ۱۳۹۴ شمسی آن را بازسازی و مرمت کرد.
زندگینامه امام حسن عسکری (ع)
حرم امام حسن عسکری که یکی دیگر از مکان‌های زیارتی عراق است، در شهر سامرا واقع شده است. می‌توانید در سفر زیارتی به عراق از حرم این امام و امام هادی (ع) بازدید کنید. حرم عسکرین محل دفن امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) است. این حرم جایی است که امام زمان (عج) متولد شدند. حرم عسکرین در طول تاریخ مورد حملات تروریستی قرار گرفته و دو بار تخریب شده است.
کنار امام حسن عسکری، امام هادی (ع)، نرجس خاتون (مادر امام زمان و همسر امام حسن عسکری) و حکیمه خاتون دختر امام جواد (ع) و عمه امام زمان (ع) مدفون هستند. ضریح حرم عسکرین مثل ضریح حرم امام حسین (ع)، ۶ گوشه است و ساخت آن در سال ۱۳۸۹ شمسی شروع و در سال ۱۳۹۱ شمسی پایان پیدا یافت. این ضریح در سال ۱۳۹۵ شمسی به سامرا منتقل و در سال ۱۳۹۶ شمسی هم از آن رونمایی شد.
افراد سرشناس مدفون در حرم سامرا
علاوه بر دو امام بزرگوار، نرجس خاتون، حکیمه خاتون، حدیث یا سوسن (همسر امام هادی و مادر امام حسن عسکری) و سمانه‌ی مغربیه (همسر امام جواد و مادر امام هادی) که در داخل ضریح مدفون هستند، افراد مشهور دیگری نیز در سامرا دفن شده‌اند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به آقا رضا همدانی، جعفر کذاب، احمد خان و حسنقلی خان دنبلی، ابو هاشم جعفری و... اشاره کرد.
