امام حسین (ع) که بود؟

رویداد۲۴ مهسا احمدی: حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) امام سوم شیعیان است و پدر سلسلهٔ امامان شیعه دوازده‌امامی از سجاد تا حجت بن الحسن و نیز امامان اسماعیلیه به‌شمار می‌رود. او با کنیه‌اش، اَباعَبدِاللّٰه، نیز شناخته می‌شود. حسین روز عاشورا در نبرد کربلا کشته شد و به‌همین خاطر شیعیان وی را سیدالشهدا نیز می‌نامند.

زندگینامه امام حسین (ع)

حسین فرزند علی بن ابی‌طالب و فاطمه زهرا و نوهٔ محمد بن عبدالله، پیامبر اسلام، است. او هفت سال آغازین زندگیش را در زمان حیات حضرت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله سپری کرد. مهم‌ترین رویداد روزگار کودکی حسین، شرکت در رویداد مباهله و نامیده شدن به عبارت «ابناءَنا» در آیهٔ مباهله است. روایت‌های متعددی از حضرت محمد (ص) در فضیلت امام حسین (ع) نقل شده است؛ از جمله اینکه «حسن و حسین سرور جوانان بهشت‌اند» و «حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است». در منابع مختلف برای وی چهار همسر به نام‌های شهربانو، رباب، لیلا، ام‌اسحاق ذکر کرده اند همچنین ایشان دارای نه فرزند با نام‌های علی‌اکبر، سجاد، علی‌اصغر، جعفر، محمد، فاطمه، سکینه، زینب، رقیه است.

امام حسین (ع) در دوران خلفای سه‌گانه

۲۵ سال از عمر امام حسین (ع) در دوران خلفای سه‌گانه سپری شد، اما خیلی از جزئیات زندگی امام حسین (ع) در این دوران اطلاع چندانی در دست نیست و به احتمال زیاد علت آن انزوای سیاسی امام علی (ع) و فرزندانش باشد.

جایگاه امام حسین (ع)

در منابع مختلف و همچنین در میان شیعیان برای امام حسین (ع) جایگاه ویژه قائل شده‌اند. در منابع حدیثی و تاریخی بنابر روایات شیعه و اهل سنت، حسین بن علی (ع) یکی از اصحاب کساء است. امام حسین (ع) در ماجرای مباهله حضور داشته و به همراه برادرش، مصداق کلمه «ابناءَنا» (پسرانمان) در آیه مباهله هستند. او همچنین یکی از اهل بیت است که آیه تطهیر درباره آنان نازل شده است.

امام حسین (ع) پس از شهادت امام حسن (ع)، با وجود افرادی که از نظر سن بزرگ‌تر از وی بودند، شریف‌ترین فرد از بنی هاشم محسوب میشد. بنا بر نقل یعقوبی، معاویه پس از شهادت حسن بن علی به ابن عباس گفت: از این پس تو سرور قوم خود هستی. ابن عباس در پاسخ گفت: تا زمانی که حسین هست، نه. همچنین گزارش‌هایی از مشورت بنی‌هاشم با حسین بن علی و ترجیح نظر او بر دیگران وجود دارد. نقل شده است که عمرو بن عاص نیز او را محبوب‌ترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان می‌دانست.

دوران امامت امام حسین (ع)

شروع امامت حسین بن علی (ع)، مصادف بود با دهمین سال حکومت معاویه. در سال ۴۱ ق بود که معاویه پس از صلح با امام حسن حکومت را در دست گرفت و خلافت اموی را پایه‌گذاری کرد. منابع اهل سنت او را فردی زیرک و بردبار معرفی می‌کنند. او به ظواهر دینی پایبند بود و حتی برای تثبیت خلافت خود از برخی اصول دینی بهره برده و با وجود آنکه با زور و با بهره‌گیری از حیله‌های سیاسی قدرت را به چنگ آورد، حکومت خود را از سوی خدا و قضای الهی معرفی کرد. معاویه خود را برای اهل شام، هم‌ردیف پیامبران، از بندگان صالح خدا و از مدافعان دین و احکام آن معرفی می‌کرد. در منابع تاریخی آمده است که معاویه خلافت را به سلطنت تبدیل کرد و آشکارا می‌گفت به دینداری مردم کاری ندارد.

معاویه پس از استحکام پایه‌های قدرتش، سیاست سرکوب و فشار بر شیعیان را در پیش گرفت و به کارگزارانش نامه نوشت که نام دوستداران علی (ع) را از دیوان، حذف کنند و دریافتی آن‌ها از بیت‌المال را قطع کنند و شهادت‌شان را نپذیرند. او همچنین کسانی که فضایل امام علی (ع) را نقل کنند، تهدید کرد، تا جایی که محدثان از علی (ع) با عنوان «مردی از قریش» و «یکی از اصحاب رسول خدا» و «ابوزینب» یاد می‌کردند.

امام حسین (ع) در واقعه کربلا 

واقعه کربلا که به شهادت امام حسین (ع) و یارانش انجامید، مهم‌ترین بخش از زندگی او است. بر پایه برخی گزارش‌ها، امام حسین (ع) پیش از حرکت به سوی عراق، از شهادت خود آگاه بوده است. این واقعه در پی خودداری او از بیعت با یزید رخ داد. حسین (ع) که به دعوت کوفیان، همراه خانواده و یارانش به سوی این شهر حرکت کرده بود، در منطقه‌ای به نام ذو حسم با سپاهی به فرماندهی حر بن یزید ریاحی رو به رو و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد.

به نقل بیشتر منابع، آن‌ها روز دوم محرم به کربلا رسیدند و فردای آن روز سپاهی چهار هزار نفری از مردم کوفه به فرماندهی عمر بن سعد وارد کربلا شد. بنابر گزارشات تاریخی چند گفتگو بین حسین بن علی و عمر سعد انجام شد؛ اما ابن زیاد جز به بیعت حسین (ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.

عصر روز تاسوعا سپاه عمر سعد آماده جنگ شد؛ ولی امام حسین آن شب را برای مناجات با خدا مهلت گرفت. شب عاشورا برای یاران خود سخن گفت و بیعت از آنان برداشت و اجازه رفتن داد؛ ولی آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند.

صبح روز عاشورا جنگ آغاز شد و تا ظهر بسیاری از یاران حسین (ع) به شهادت رسیدند. در طی جنگ، حر بن یزید از فرماندهان سپاه کوفه، به امام حسین پیوست. پس از کشته شدن یاران، خویشانِ امام به میدان رفتند که اولین آنان، علی اکبر بود و آنان نیز یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. سپس خود حسین بن علی (ع) به میدان رفت و عصرگاه روز دهم محرم به شهادت رسید و شمر بن ذی‌الجوشن و به نقلی سنان بن انس سر او را جدا کرد. سر حسین بن علی همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.

عمر سعد در اجرای فرمان ابن زیاد دستور داد چند اسب سوار بر بدن حسین (ع) تاختند و استخوان‌های او را درهم‌شکستند. زنان و کودکان و امام سجاد (ع) که آن روز بیمار بود، به اسیری گرفته و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. پیکر امام حسین (ع) و حدود ۷۲ نفر از یارانش، روز ۱۱ یا ۱۳ محرم توسط گروهی از بنی اسد و بنابر نقلی با حضور امام سجاد (ع) در همان محلِ شهادت به خاک سپرده شد.

اهداف قیام امام حسین (ع)

درباره هدف امام حسین از قیام بر علیه یزید، دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده است. از نظر برخی عاشورا پژوهان، هدف اصلی امام حسین (ع) از قیام عاشورا احقاق حق، امر به معروف و نهی از منکر، احیای سنت و از بین بردن بدعت بود. آیت‌الله خامنه‌ای هدف امام حسین (ع) را بازگرداندن جامعه اسلامی به مسیر صحیح خود و مبارزه با انحرافات بزرگ دانسته و معتقد است نتیجه این هدف تشکیل حکومت یا شهادت بود در حالی که برخی این دو را هدف امام حسین می‌دانند. امام حسین در وصیت خود به برادرش محمد بن حنفیه به صراحت انگیزه قیامش را امر به معروف و نهی از منکر و احیای سیره رسول خدا و امام علی (ع) بیان کرده است. با این حال، به گفته محمد اسفندیاری، عاشورا پژوه، طبق مشهورترین نظریه، هدف حسین بن علی (ع) از قیام، شهادت بوده است. لطف‌الله صافی، مرتضی مطهری، سید محسن امین از جمله طرفداران این دیدگاه هستند. بر اساس دیدگاهی دیگر، امام حسین برای تشکیل حکومت قیام کرد. به گفته صحتی سردرودی افرادی مانند شیخ مفید، شیخ طوسی، سید بن طاووس و علامه مجلسی مخالف این دیدگاه‌اند. برخی همچون شیخ علی‌پناه اشتهاردی نیز حرکت امام سوم شیعیان را نه به قصد قیام و پیکار، بلکه صرفاً برای حفظ جان دانسته‌اند.

پیامد‌های قیام امام حسین (ع)

قیام امام حسین (ع) بیداری گروه‌های بسیاری را در پی داشت و بلافاصله پس از شهادت او حرکت‌های انقلابی و اعتراضی آغاز شد و تا سالیان دراز ادامه یافت. اولین اعتراض، برخورد عبدالله بن عفیف با ابن زیاد بود. قیام توابین، قیام مختار، قیام زید بن علی و قیام یحیی بن زید نیز از آن جمله است. همچنین در قیام سیاه جامگان به رهبری ابومسلم خراسانی علیه امویان از شعار یا لثارات الحسین نیز استفاده شد که این قیام به سقوط امویان انجامید. انقلاب اسلامی ایران نیز الهام گرفته از قیام امام حسین (ع) بود و به گفته امام خمینی «اگر این مجالس وعظ و خطابه و عزاداری و اجتماعات سوگواری نبود، کشور ما پیروز نمی‌شد. همه در تحت بیرق امام حسین -سلام الله علیه- قیام کردند.» در حوزه فرهنگ عمومی نیز مسلمانان و حتی پیروان دیگر ادیان، حسین بن علی (ع) را نماد و الگوی فداکاری، ستم‌ناپذیری، آزادی‌خواهی، پاسداری از ارزش‌ها و حق‌طلبی می‌دانند.