ابداع روش بودجه‌نویسی به سبک ایرانی/ ماجرای «یک»های جدول بودجه چیست؟
بررسی لایحه بودجه ۹۸ نشان از مواردی با عنوان «یک»های بودجه دارد. اما ماجرای این «یک»ها در بودجه چیست؟
رویداد۲۴ مساله اعتبارات بودجه‌ای به خصوص وقتی که پای نهادهای خاص در میان باشد، بودجه را به یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل تبدیل می‌کند.
در این میان، مساله ردیف درآمدی بودجه ۹۸ از محل مالیات نهاد‌هایی همچون آستان قدس رضوی، ۱۰۰ هزار تومان یعنی همان یک میلیون ریال برآورد شده است؛ اما نگاهی عمیق‌تر نشان می‌دهد که از این دست یک میلیون ریال‌ها در بودجه فراوان است؛ بودجه‌هایی که حالا در میان اقتصاددان‌ها به «یک»های بودجه مشهور است.
کمی قبل بود که یکی از اقتصاددان‌ها مساله عدد‌های یک بودجه را روشن کرد. پویا ناظران نوشته بود: «مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد «یک»های بودجه اینطور می‌گوید: «عدد ۱ یعنی اینکه نمی‌دانیم، یا مطمئن نیستیم چه‌قدر، یا اینکه عددی در ذهن داریم، اما نمی‌خواهیم بنویسیم …. این تکنیک جالب در بودجه‌نویسی که اختصاص به ایران دارد، از چندین سال پیش در بودجه تعبیه شده و امسال به اوج خود رسیده است.»
وی در توضیح موارد یک‌های بودجه نوشته بود: «هیچ‌کدام از ما درآمد قطعی سال آینده‌مان را نمی‌دانیم، ولی تخمین خوبی داریم. دولت هم به همین‌گونه است. ردیف‌های درآمدی سال آینده همه تخمین هستند. ندانستن یا مطمئن نبودن، دلایل خوبی برای عدم انعکاس تخمین نیست. کمااینکه دولت در مورد بقیه ردیف‌های درآمدی هم مطمئن نیست،، ولی تخمین‌اش را منعکس می‌کند.»
ناظران در توضیح یک‌های بودجه گفت: «آنطور که من بررسی کردم نزدیک به ۱۷ ردیف مصداق همین یک‌های بودجه‌ای است. البته در جدول هزینه و در بخش نظامی هم بسیاری از این یک‌های بودجه می‌توان پیدا کرد.»
وی از جمله ردیف‌های ۱۱۰۱۱۱، ۱۱۰۴۰۳ و۱۱۰۲۰۶ را مصداق یک‌های بودجه دانست و گفت: «نکاتی متناظر با یک‌های هزینه‌ای، عمدتا در جدول ۲۱ آمده، اما در مورد یک‌های درآمدی توضیح خاصی عنوان نشده است.»
ناظران پیش از این هم در ارتباط با یک‌های بودجه عنوان کرده بود که اگر تخمین‌ها علمی باشند، درآمد‌های بیشتر، درآمد‌های کمتر را خنثی می‌کنند و مجموع درآمد محقق خیلی تغییر نمی‌کند. اگر هم مجموع درآمد تغییر کرد، دولت کسری را با استقراض از بازار تامین می‌کند، رویه‌ای که به گفته او، در همه جای دنیا معمول است.
وی عنوان کرده بود: «همین عدم اطمینان در مورد درآمدها، کسری بودجه را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. تقریبا همه کشور‌ها در سند بودجه یک ردیف دارند که کسری بودجه را قید می‌کند، اما در مورد درآمد مالیاتی آستان قدس، اگر به سازمان برنامه بگویید پارسال که تخمین ۳۰ میلیارد تومانی داشتید، چرا امسال تخمین ندارید، می‌گوید تخمین داریم نمی‌خواهیم بنویسیم! سازمان برنامه معتقد است اگه تخمین‌اش از مالیات آستان قدس را بنویسد، ولی مالیات محقق بیشتر شود، بعد به بهانه ارقام بودجه، مبلغ بیشتر را نمی‌دهند، لذا به جای تخمین می‌نویسد «۱». اما به دو دلیل، این عذر سازمان برنامه موجه نیست؛ دلیل اول اینکه آستان قدس تنها نهادی است که برای خودش یک ردیف مالیاتی دارد، در حالی که مالیاتش می‌تواند با بقیه نهادهای حاکمیتی ادغام شده و در یک ردیف کلی منعکس شود. دلیل دوم اینکه عرفاً و قانوناً عدد ۱ معنی تخمین نداشتن نمی‌دهد. ۱ یعنی یک. بودجه یک سند قانونی است. هر گزاره قانونی، دارای بار حقوقی است و رعایت این بار حقوقی گزاره‌ها، برای حفظ نظم مدنی جامعه لازم است. در کشوری که عدد «۱» در اسناد حقوقی‌ش معنی یک ندهد، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.»
وی گفته بود: «اینکه سازمان برنامه بگوید در بودجه «۱» معنی «یک» نمی‌دهد ادعایی‌ست بی‌مبنا. ثانیا، «نبود تخمین» به اضافه «نبود تخمین» مساوی ۲ نیست. در حالی که در بودجه این «۱ها» با بقیه اعداد جمع می‌شوند؛ یعنی هفده تا یک که در ردیف‌های درآمدی آمده، با هم جمع شدند و ۱۷ میلیون ریال از ۴۸۰ ه. م. ت. درآمد بودجه را تشکیل می‌دهند. اگر «۱» سمبلی برای تخمین نداشتن بود، نباید با بقیه اعداد جمع می‌شد.».
اما کمی قبل هم روزنامه دنیای اقتصاد اشاره‌ای به بحث بودجه دفاعی کرده بود. در گزارش این نشریه آمده بود: «دولت مکلف است به منظور افزایش توان دفاعی کشور در تراز قدرت منطقه‌ای و تامین منافع و امنیت ملی، حداقل پنج درصد از منابع بودجه عمومی و درآمد‌های اختصاصی را به عنوان سهم تقویت بنیه دفاعی در ردیف‌های تقویت بنیه دفاعی در بودجه سالانه کشور اختصاص دهد. بر این اساس، ۲۰ هزار میلیارد تومان با تفاهم سازمان برنامه و بودجه کشور و ستاد کل نیرو‌های مسلح توزیع خواهد شد، اما ۲۰ هزار میلیارد تومان دیگر، صرف چه اموری خواهد شد؟ دولت در لایحه بودجه ۹۸، لیست طویلی را در قالب یک جدول (جدول شماره ۲۱) تدارک دیده که در صورت تحقق منابع بیشتر، صرف این امور خواهد کرد. در این لیست طویل از نهاد ریاست جمهوری و شورای نظارت بر صداوسیما تا موسسه‌های گوناگون آموزشی و فرهنگی به چشم می‌خورد.»
مساله‌ای که به نظر می‌رسد چندان بی‌ارتباط با مساله یک‌های بودجه نیست. با این حال، در سالی که دولت تلاش می‌کند شفافیت در بودجه را بیشتر کند و بودجه نهادهای خاص را شفاف کند، رسیدگی به مساله یک‌های بودجه ضروری است؛ چیزی که علاوه بر شفافیت بودجه، مساله استناد به آن و منطقی بودنش را هم عملی می‌کند.
در این میان، مساله ردیف درآمدی بودجه ۹۸ از محل مالیات نهاد‌هایی همچون آستان قدس رضوی، ۱۰۰ هزار تومان یعنی همان یک میلیون ریال برآورد شده است؛ اما نگاهی عمیق‌تر نشان می‌دهد که از این دست یک میلیون ریال‌ها در بودجه فراوان است؛ بودجه‌هایی که حالا در میان اقتصاددان‌ها به «یک»های بودجه مشهور است.
کمی قبل بود که یکی از اقتصاددان‌ها مساله عدد‌های یک بودجه را روشن کرد. پویا ناظران نوشته بود: «مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد «یک»های بودجه اینطور می‌گوید: «عدد ۱ یعنی اینکه نمی‌دانیم، یا مطمئن نیستیم چه‌قدر، یا اینکه عددی در ذهن داریم، اما نمی‌خواهیم بنویسیم …. این تکنیک جالب در بودجه‌نویسی که اختصاص به ایران دارد، از چندین سال پیش در بودجه تعبیه شده و امسال به اوج خود رسیده است.»
وی در توضیح موارد یک‌های بودجه نوشته بود: «هیچ‌کدام از ما درآمد قطعی سال آینده‌مان را نمی‌دانیم، ولی تخمین خوبی داریم. دولت هم به همین‌گونه است. ردیف‌های درآمدی سال آینده همه تخمین هستند. ندانستن یا مطمئن نبودن، دلایل خوبی برای عدم انعکاس تخمین نیست. کمااینکه دولت در مورد بقیه ردیف‌های درآمدی هم مطمئن نیست،، ولی تخمین‌اش را منعکس می‌کند.»
ناظران در توضیح یک‌های بودجه گفت: «آنطور که من بررسی کردم نزدیک به ۱۷ ردیف مصداق همین یک‌های بودجه‌ای است. البته در جدول هزینه و در بخش نظامی هم بسیاری از این یک‌های بودجه می‌توان پیدا کرد.»
وی از جمله ردیف‌های ۱۱۰۱۱۱، ۱۱۰۴۰۳ و۱۱۰۲۰۶ را مصداق یک‌های بودجه دانست و گفت: «نکاتی متناظر با یک‌های هزینه‌ای، عمدتا در جدول ۲۱ آمده، اما در مورد یک‌های درآمدی توضیح خاصی عنوان نشده است.»
ناظران پیش از این هم در ارتباط با یک‌های بودجه عنوان کرده بود که اگر تخمین‌ها علمی باشند، درآمد‌های بیشتر، درآمد‌های کمتر را خنثی می‌کنند و مجموع درآمد محقق خیلی تغییر نمی‌کند. اگر هم مجموع درآمد تغییر کرد، دولت کسری را با استقراض از بازار تامین می‌کند، رویه‌ای که به گفته او، در همه جای دنیا معمول است.
وی عنوان کرده بود: «همین عدم اطمینان در مورد درآمدها، کسری بودجه را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. تقریبا همه کشور‌ها در سند بودجه یک ردیف دارند که کسری بودجه را قید می‌کند، اما در مورد درآمد مالیاتی آستان قدس، اگر به سازمان برنامه بگویید پارسال که تخمین ۳۰ میلیارد تومانی داشتید، چرا امسال تخمین ندارید، می‌گوید تخمین داریم نمی‌خواهیم بنویسیم! سازمان برنامه معتقد است اگه تخمین‌اش از مالیات آستان قدس را بنویسد، ولی مالیات محقق بیشتر شود، بعد به بهانه ارقام بودجه، مبلغ بیشتر را نمی‌دهند، لذا به جای تخمین می‌نویسد «۱». اما به دو دلیل، این عذر سازمان برنامه موجه نیست؛ دلیل اول اینکه آستان قدس تنها نهادی است که برای خودش یک ردیف مالیاتی دارد، در حالی که مالیاتش می‌تواند با بقیه نهادهای حاکمیتی ادغام شده و در یک ردیف کلی منعکس شود. دلیل دوم اینکه عرفاً و قانوناً عدد ۱ معنی تخمین نداشتن نمی‌دهد. ۱ یعنی یک. بودجه یک سند قانونی است. هر گزاره قانونی، دارای بار حقوقی است و رعایت این بار حقوقی گزاره‌ها، برای حفظ نظم مدنی جامعه لازم است. در کشوری که عدد «۱» در اسناد حقوقی‌ش معنی یک ندهد، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.»
وی گفته بود: «اینکه سازمان برنامه بگوید در بودجه «۱» معنی «یک» نمی‌دهد ادعایی‌ست بی‌مبنا. ثانیا، «نبود تخمین» به اضافه «نبود تخمین» مساوی ۲ نیست. در حالی که در بودجه این «۱ها» با بقیه اعداد جمع می‌شوند؛ یعنی هفده تا یک که در ردیف‌های درآمدی آمده، با هم جمع شدند و ۱۷ میلیون ریال از ۴۸۰ ه. م. ت. درآمد بودجه را تشکیل می‌دهند. اگر «۱» سمبلی برای تخمین نداشتن بود، نباید با بقیه اعداد جمع می‌شد.».
اما کمی قبل هم روزنامه دنیای اقتصاد اشاره‌ای به بحث بودجه دفاعی کرده بود. در گزارش این نشریه آمده بود: «دولت مکلف است به منظور افزایش توان دفاعی کشور در تراز قدرت منطقه‌ای و تامین منافع و امنیت ملی، حداقل پنج درصد از منابع بودجه عمومی و درآمد‌های اختصاصی را به عنوان سهم تقویت بنیه دفاعی در ردیف‌های تقویت بنیه دفاعی در بودجه سالانه کشور اختصاص دهد. بر این اساس، ۲۰ هزار میلیارد تومان با تفاهم سازمان برنامه و بودجه کشور و ستاد کل نیرو‌های مسلح توزیع خواهد شد، اما ۲۰ هزار میلیارد تومان دیگر، صرف چه اموری خواهد شد؟ دولت در لایحه بودجه ۹۸، لیست طویلی را در قالب یک جدول (جدول شماره ۲۱) تدارک دیده که در صورت تحقق منابع بیشتر، صرف این امور خواهد کرد. در این لیست طویل از نهاد ریاست جمهوری و شورای نظارت بر صداوسیما تا موسسه‌های گوناگون آموزشی و فرهنگی به چشم می‌خورد.»
مساله‌ای که به نظر می‌رسد چندان بی‌ارتباط با مساله یک‌های بودجه نیست. با این حال، در سالی که دولت تلاش می‌کند شفافیت در بودجه را بیشتر کند و بودجه نهادهای خاص را شفاف کند، رسیدگی به مساله یک‌های بودجه ضروری است؛ چیزی که علاوه بر شفافیت بودجه، مساله استناد به آن و منطقی بودنش را هم عملی می‌کند.
منبع: اقتصاد24
خبر های مرتبط
خبر های مرتبط
