علائم هشداردهنده خودکشی/ با فردی که قصد خودکشی دارد چگونه برخورد کنیم؟

رویداد۲۴ سیدمهدی حسن‌زاده روان‌پزشک و فلوشیپ پیشگیری از خودکشی اظهار کرد: براساس مطالعات و تحقیقات انجام شده توسط سازمان جهانی بهداشت، به ازای هر مورد خودکشی که منجر به مرگ می‌شود، حداقل ۱۰۰ نفر از اطرافیان (بازماندگان خودکشی) او درگیر هستند، این درحالیست که در بسیاری از مواقع می‌توان با هزینه‌های بسیار کم از این پدیده پیشگیری کرد، به طوری که یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از وقوع این پدیده، اطلاع‌رسانی با کیفیت از طریق رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی به شمار می‌رود.

حسن‌زاده پدیده خودکشی را پدیده‌ای چند عاملی دانست و گفت: بسیاری از رسانه‌ها خودکشی را پدیده‌ای تک عاملی می‌دانند، حال آنکه سازمان جهانی بهداشت و انجمن جهانی پیشگیری از خودکشی تاکید دارد که نباید خودکشی را ساده‌سازی یا تک عاملی معرفی کرد. در واقع دیدگاه‌هایی مانند اینکه یک جوان بر اثر شکست عشقی یا بیکاری اقدام به خودکشی می‌کند اشتباه است، زیرا عوامل اجتماعی، فرهنگی، روان‌شناختی، زیست‌شناختی و جامعه‌شناختی طی سالیان سال فرد را مستعد می‌کند تا در مواجهه با محرک کوچکی دست به خودکشی بزند.

به گفته وی، خودکشی همانند ساختمان چوبی است که سالیان سال توسط موریانه‌ها از درون تخریب شده و ناگهان با تلنگری کوچک فرو می‌ریزد.

رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران معتقد است: افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند در سه گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند؛ دسته اول افرادی هستند که به طور جدی هدف آن‌ها مرگ است، دسته دوم افرادی هستند که مردد به خودکشی هستند، اما دسته سوم را افرادی تشکیل می‌دهند که مرگ هدف اصلی آن‌ها نیست، بلکه انگیزه‌های متعددی همچون جلب توجه، قدرت‌نمایی، انتقام‌گیری و... عامل و بهانه‌ای برای اقدام به خودکشی آن‌ها می‌شود.

هفت اختلال روان‌پزشکی که با خودکشی در ارتباط است

بنابر اظهارات این روان‌پزشک، مسائل روانی با خودکشی رابطه تنگاتنگی دارند، به طوری که اختلالاتی همچون افسردگی، استرس و اختلالات شخصیتی از شایع‌ترین انواع اختلالات روان پزشکی هستند که می‌توانند عاملی برای خودکشی باشند.

وی اختلالات "کنترل تکانه" و "اختلال شخصیت نمایشی" و اختلال شخصیت مرزی را یکی دیگر از بیماری‌های مرتبط با خودکشی دانست و گفت: مبتلایان به اختلال تکانه به صورت لحظه‌ای، بدون تامل بر روی عاقبت و نتیجه رفتار خود، دست به هر کاری می‌زنند، می‌توان ادعا کرد عموما رفتار‌های تکانشی نه تنها منجر به خودکشی می‌شود بلکه منجر به قتل نیز می‌شود. در واقع بسیاری از افرادی که به طور ناگهانی و از روی خشم و غضب دست به قتل می‌زنند، قاتل نیستند بلکه به دلیل ناتوانی در مدیریت کنترل خشم خود دست به کار‌های جبران ناپذیری می‌زنند.

حسن‌زاده با اشاره به اختلالات نمایشی نیز افزود: مبتلایان به این اختلال در صورتی که مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گیرند علائم دلزدگی و افسردگی از خود نشان می‌دهند و عقاید و احساساتشان به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرد. هرچند که مبتلایان به این اختلال برای جلب توجه دیگران و کسب حمایت، اقدام به خودکشی‌های نمایشی می‌کنند، اما متخصصان روان‌پزشکی و روانشناسی معتقدند «باید افرادی که حتی برای جلب توجه اقدام به خودکشی می‌کنند را جدی گرفت، زیرا انسان‌هایی که از سلامت روان کاملی برخوردار باشند، هیچ‌گاه برای قدرت‌نمایی، انتقام‌گیری و... خود را از بین نمی‌برند».

وی با بیان اینکه اختلال دو قطبی یا اسکیزوفرنی نیز اختلالاتی هستند که باعث می‌شود افراد اقدام به خودکشی کنند، عنوان کرد: مصرف الکل یا مواد مخدر نیز جزو عوامل تاثیرگذار در خودکشی محسوب می‌شوند.

البته رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران گفت: شاید برخی افرادی که قصد خودکشی دارند هیچ یک از بیماری‌ها یا علائم مذکور در آن‌ها وجود نداشته باشد و به طور ناگهانی و بی‌دلیل دست به خودکشی بزنند که البته این مسئله نیز ناشی از آن است که افراد هیچ آموزشی تحت عنوان "مدیریت کنترل خشم و استرس" یا "مهارت زندگی" در دوران زندگی‌شان دریافت نکرده‌اند.

این روان‌پزشک با اشاره به اینکه هر فردی ممکن است با پدیده خودکشی درگیر شود، افزود: همانطور که همه انسان‌ها ممکن است دچار بیماری سرطان، حمله‌های قلبی، دیابت و فشار خون شوند، ممکن است با تفکر خودکشی نیز دست و پنجه نرم کنند، چراکه روان همچون جسم بیمار می‌شود.

بنابر اظهارات حسن‌زاده، افسردگی در روان‌پزشکی شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی است که با خودکشی ارتباط مستقیمی دارد. طبق برخی پژوهش‌ها بسیاری از افرادی که دچار مشکلات روانی از جمله افسردگی هستند هرگز به روان‌پزشک و روانشناس مراجعه نکرده‌اند. حال اگر بسیاری از این افراد از متخصصان کمک می‌گرفتند شاید بسیاری از خودکشی‌ها اتفاق نمی‌افتاد، زیرا در بسیاری از موارد می‌توان از طریق مشاوره، روان‌درمانی و دارودرمانی افراد از خودکشی پیشگیری کرد.

سه علامت هشدار دهنده درباره «خودکشی»

این روانپزشک در ادامه به تشریح علائم روانی و جسمانی افرادی که قصد خودکشی دارند پرداخت و اظهار کرد: عموما افرادی که قصد خودکشی دارند، علائم مشترکی از خود بروز می‌دهند که بی‌توجهی به آن‌ها عوارض جبران‌ناپذیری را برای جامعه به دنبال دارد. اولین نشانه خودکشی در افراد، "بیان اقدام به خودکشی" یا "تهدید به خودکشی" است، به طوری که فرد به خانواده یا دوستان خود می‌گوید: «دلم می‌خواد خودکشی کنم»، این درحالیست که چنین اظهاراتی نه تنها از سوی افراد به هیچ عنوان جدی گرفته نمی‌شود، بلکه با مسخره کردن، سرزنش و نصیحت فرد را برای اقدام خود مصمم‌تر می‌کند.

وی یکی دیگر از علائم هشداردهنده خودکشی را "بی‌انگیزگی فرد نسبت به ادامه زندگی و زنده بودن" دانست و گفت: عموما افراد که قصد خودکشی دارند پس از مدتی نسبت به زندگی کردن بی‌انگیزه می‌شوند، آن‌ها عموما با زبان بدن و به کار بردن عباراتی مانند «کاش میمردم»، «خوش به حال اونایی که مردن» یا «اگر به خاطر خدا نبود تاحالا صد بار خودم رو کشته بودم» تمایل به خودکشی خود را بیان می‌کنند، لذا عبارات مذکور هشدار‌هایی هستند که اغلب از سوی افرادی که قصد خودکشی دارند بیان می‌شود که البته باز هم اطرافیان آن‌ها این هشدار‌ها را جدی نمی‌گیرند.

حسن‌زاده تغییر در رفتار و شخصیت را یکی دیگر از علائم خودکشی دانست و افزود: اگر فرد مشکوک به خودکشی پر جنب و جوش و پرتحرک بود، اما پس از مدتی نشانه‌هایی از درون‌گرایی و منزوی شدن در او شکل گرفت یعنی انزوای او به دلیل آن است که به برنامه‌ریزی برای مرگ خود فکر می‌کند، درواقع یکی از علائم هشداردهنده، درون‌گرایی برای برنامه‌ریزی جهت خودکشی است.

در مواجهه با افرادی که قصد «خودکشی» دارند، چگونه برخورد کنیم؟

رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در ادامه درباره نحوه برخورد با افرادی که قصد خودکشی دارند به ارائه توصیه‌هایی پرداخت و تصریح کرد: بسیاری از خانواده‌ها در مواجهه با افرادی که تمایل به خودکشی دارند سعی می‌کنند با به کار بردن جملاتی مانند «تو از خدا نمی‌ترسی»، «خودکشی گناه کبیره است»، «اصلا به بعد از خودکشی فکر کردی»، «تو خجالت نمی‌کشی می‌خوای خودکشی کنی»، «تو که همه چی داری دیگه مشکلت چیه» و... فرد را از انجام خودکشی بازدارند، این درحالیست که فردی که قصد خودکشی دارد به هیچ عنوان به چنین نصیحت‌هایی توجه نمی‌کند، لذا توصیه می‌شود به هیچ عنوان نباید افرادی که درباره خودکشی صحبت می‌کنند را نصیحت، قضاوت و مقایسه کرد.

بنابر اظهارات وی، در مواجهه با افرادی که قصد خودکشی دارند باید ابتدا به حرف‌های او گوش دهیم و از او بخواهیم درباره احساس و درون‌شان صحبت کنند. مسئله مهمی که در جامعه ما وجود دارد آن است که هیچ کدام از ما شنوندگان خوبی برای اطرافیان‌مان نیستیم و تنها خصلتی که در خود پرورش داده‌ایم نصیحت کردن است.

باید‌ها و نباید‌هایی درباره نحوه انتشار اخبار «خودکشی» در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی

این روان‌پزشک در ادامه به تاثیر انتشار اخبار خودکشی بر روان جامعه اشاره و اظهار کرد: رسانه‌ها و فضای مجازی همچون شمشیر دو لبه‌ای هستند که هم می‌توانند منجر به تشویق افراد برای خودکشی شوند و هم در پیشگیری از خودکشی نقش موثری داشته باشند. حتی به این منظور سازمان بهداشت جهانی و سازمان جهانی پیشگیری از خودکشی دستورالعملی منتشر کرده‌اند. براساس این دستورالعمل نباید اخبار و تصاویر خودکشی در صفحه اول یا عناوین مهم اخبار قرار گیرد، در غیر این صورت می‌تواند موجب گسترش خودکشی در جامعه دریافت شود. به طور مثال زمانی که فوتبالیست معروفی در اثر خودکشی فوت می‌کند، باید در صفحه اول خبر مرگ او را منتشر و در داخل خبر علت مرگ را مطرح کرد. همچنین باید از انتشار تصاویر و ویدئو صحنه خودکشی در رسانه‌ها پرهیز کرد چراکه خودکشی پدیده‌ای مسری، واگیردار و تقلیدی است و با انتشار فیلم و عکس و فایل‌های آن، خودکشی در جامعه ترویج می‌شود.

وی معتقد است که اخبار خودکشی برای نوجوانان و جوانان بدآموزی دارد، چراکه عموما آن‌ها با شنیدن چنین اخبار‌هایی از این اقدام الگوگیری می‌کنند تا مانند افرادی که خودکشی می‌کنند، مشهور شوند و در تیتر یک اخبار قرار گیرند، لذا توصیه می‌شود از شکوهمند سازی، پر و بال دادن و قهرمان‌سازی افرادی که خودکشی می‌کنند پرهیز شود.

وی همچنین به منظور پیشگیری از خودکشی، بر لزوم راه‌اندازی خطوط تلفنی بحران و ایجاد سازمان ملی پیشگیری از خودکشی در کشور تاکید کرد.