ادامه جنگ ارمنستان و آذربایجان در مرزهای ایران/ طرح صلح پایدار در قره باغ محقق می‌شود؟

رویداد۲۴ یک روز پس از سفر سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه به روسیه و ارائه طرح پیشنهادی ایران برای پایان درگیری‌های قره باغ، ولادیمر پوتین رئیس جمهور روسیه صبح امروز (جمعه) خواستار خواستار آتش بس فوری در نزاع قره باغ و برگزاری مذاکرات صلح بر سر این مناقشه شد که در آن پیشنهاد‌های کشور‌های مختلف از جمله ترکیه مورد بررسی قرار بگیرد.

ایران طرح پایان درگیری‌ها بر سر منطقه قره باغ را یکی پس از دیگری به کشور‌های همسایه برد تا شاید حدود یک ماه پس از آغاز جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ و با وجود پیشروی‌های باکو، این درگیری‌ها پیش از گسترش به پایان برسد.

مفاد طرح صلح ایران در قره باغ چیست؟

به گفته فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران حقوق اقلیت‌ها و حقوق بشردوستانه به همراه پایان دادن به اشغال اراضی جمهوری آذربایجان و همچنین اصل تغییر ناپذیری مرزها از مهمترین پایه‌های طرح صلح ایران به شمار می‌رود.

مقصد بعدی عراقچی، مسکو پایتخت روسیه بود؛ جایی که به گفته معاون ظریف، رویکرد‌های مشترکی میان تهران و مسکو درخصوص مناقشه قره باغ وجود دارد. عراقچی پس از روسیه به ایروان پایتخت ارمنستان رفت و طرح ایران را مطرح کرد. مقامات ارمنستان نیز در پاسخ به طرح پیشنهادی ایران عنوان کردند که ارمنستان حساسیت‌های ایران را در رابطه با تهدید‌های جدید امنیت منطقه می‌فهمد و از نقش ایران در حفظ ثبات منطقه‌ای و صلح استقبال می‌کند.

افزایش درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان در مرزهای ایران

المانیتور در گزارشی با عنوان «ایران در تلاش برای میانجیگری با هدف آتش بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان» در این باره می‌نویسد: درگیری‌ها در مرز‌های شمال غربی ایران وارد فاز هشدار به مقاماتی شده که در تلاش برای میانجیگری با هدف آتش بس میان طرفین هستند.»

المانیتور نوشته «در حالی که درگیری‌ها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مرز‌های شمال غربی ایران ادامه دارد، مقامات نظامی ایران نسبت به تشدید درگیری‌ها هشدار دادند و مقامات دولتی ایران به عنوان یک کارگزار صلح به کشور‌های همسایه سفر کردند.»

به گزارش به گزارش رویداد۲۴ علیرضا صباحی فرد فرمانده نیروی هوایی ارتش ایران در این باره گفته ما به هیچ کشوری اجازه نمی‌دهیم حریم هوایی ایران را نقض کند. او که به مرز‌های شمال غربی ایران سفر کرده بود، تاکید داشت که پایگاه‌های پدافند هوایی ایران آسمان کشور را تحت نظر دارند و در اواخر سپتامبر، زمانی که درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشدید شد، ایران اغلب تجهیزات سیستم پدافند هوایی خود را به مرز‌های شمال غربی کشور منتقل کرده بود.

از زمان آغاز جنگ ارمنستان و آذربایجان تاکنون طرف ایرانی مرز‌های مشترک با دو کشور هدف موشک پرانی‌ها قرار گرفته بود که خساراتی را نیز به دنبال داشت. منطقه قره باغ در حقوق بین الملل به عنوان بخشی از سرزمین‌های جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود و این در حالی است که اکنون تحت کنترل ارمنستان است.

بیطرفی ایران در جنگ قره باغ

المانیتور در گزارش خود نوشته ایران در این درگیری‌ها در وضعیت دشواری قرار دارد. این کشور به طور تاریخی در کنار ارمنستان قرار دارد، اما به دلیل جمعیت آذری که در مناطق شمال غربی ایران ساکن هستند مجبور است بیطرفی را رعایت کند. با این حال، آذربایجان مورد حمایت اسرائیل و ترکیه است که همین موضوع نگرانی‌هایی را برای ایران ایجاد کرده است و به همین خاطر ایران به دلیل نگرانی از تشدید نفوذ جمهوری آذربایجان در مرز‌های مشترک با ایران و امکان آغاز جنگ گسترده‌تر، خواستار پایان یافتن درگیری‌ها در این منطقه در سریعترین زمان ممکن است.

تاریخ مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ

ریشه‌های بحران قره باغ به قرن نوزدهم برمی‌گردد. در آن زمان دو قوم آذربایجانی و ارمنی به طور مدام با هم در جنگ بودند. این منطقه در سال ۱۹۲۳ جز قلمروی جمهوری سوسیالیستی آذربایجان بود. بعد از پیروزی انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، نوعی کوچ قومیت‌ها در این منطقه اتفاق افتاد و به این ترتیب مسلمانان از این منطقه به سمت سیبری، قراقستان و شبه جزیره کریمه کوچانده شدند. در عوض قومیت‌های دیگر در این منطقه ساکن شدند.

در فوریه ۱۹۸۸ ارمنی‌های قره باغ که با برهم خوردن ترکیب جمعیتی در اکثریت بودند در شهر خان کندی (مرکز قره باغ) دست به اعتراض زده و خواستار استقلال شدند. نیرو‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان در حالی که هنوز بخشی از اقمار شوروی بودند با هم درگیر شدند.

در فوریه ۱۹۸۸ نمایندگان منطقه قره باغ در شورای عالی اتحاد شوروی خواستار انتقال منطقه قره باغ از جمهوری آذربایجان به ارمنستان شدند. در پی این درخواست در اول دسامبر ۱۹۸۹ شورای عالی ارمنستان و شورای منطقه‌ای قره باغ ایجاد جمهوری قره باغ را به تصویب رساند، اما مجلس آذربایجان این مصوبه را رد کرد.

سال ۱۹۸۹ آذربایجان در حالی که هنوز بخشی از شوروی بود قوانین ملی خود را به جای قوانین اتحاد شوروی به رسمیت شناخت. این اقدام به معنای قطع ارسال سوخت و غذا برای ارمنستان بود. از سوی دیگر آذربایجان خواستار حفظ تمامیت ارضی خود و بازگشت قره باغ به خاک آذربایجان شد. با این کار اتصال بین نخجوان و آذربایجان نیز برقرار می‌شد.

دهم دسامبر ۱۹۹۱ حکومت خودمختار قره باغ همه پرسی استقلال برگزار کرد و با اکثریت آرا رای مثبت آورد. با فروپاشی شوروی در دسامبر ۱۹۹۱ و استقلال جمهوری‌های آن، درگیری ارمنستان و آذربایجان ابعاد بین المللی پیدا کرد. منطقه قره باغ در ژانویه ۱۹۹۲ حکومت مستقل اعلام کرد و بحران وارد مرحله جدیدی شد.

قطعنامه‌های شورای امنیت درباره بحران قره باغ

پس از صدور قطعنامه‌های متعدد شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۹۹۳، آتش بسی در سال ۱۹۹۴ برقرار شد، اما ارمنستان در گفتگو‌های بعد از آتش بس حاضر به پس دادن سرزمین‌های تحت تصرف خود نبود. در تمام این مدت ارمنستان دو طرف مناقشه را آذربایجان و دولت خودخوانده قره باغ می‌دانست در حالی که از نظر آذربایجان طرف دیگر ماجرا ارمنستان بود.

به گزارش رویداد۲۴ قطعنامه شماره ۸۲۲، ۳۰ آوریل ۱۹۹۳ پس از تصرف منطقه کلبجر به تصویب رسید. به موجب آن، ثبات و امنیت منطقه تحت خطر بوده و نظامیان ارمنی باید فورا به اشغال این منطقه پایان می‌دادند. در جولای ۱۹۹۳ قطعنامه شماره ۸۵۳ بعد از تصرف آغدام تصویب شد به موجب این قطعنامه ضمن آتش‌بس طرفین، نظامیان ارمنستان باید منطقه را ترک می‌کردند.

پس از اشغال استان‌های فضولی، جبرئیل و گوبالدی، شورای امنیت در ۱۴ اکتبر ۱۹۹۳ قطعنامه۸۷۴ را تصویب کرد و پس از تصرف زنگیلان و بر اساس قطعنامه شماره ۸۸۴ در نوامبر ۱۹۹۳ از نیرو‌های ارمنستان خواسته شد بدون قید و شرط از این منطقه خارج شوند.

در همه این قطعنامه‌های شورای امنیت، به عنوان بالاترین نهاد حامی صلح و امنیت در جهان، از ارمنستان خواسته که سریعا مناطق اشغالی متعلق به جمهوری آذربایجان را ترک کند.

آنچه امروز تحت عنوان حمایت ایران از آذربایجان در مناقشه قره باغ مطرح شده در واقع پایبندی ایران به مرز‌های بین المللی شناخته شده توسط سازمان ملل است. منطقه قره باغ به همراه هفت استان اطراف آن در حال حاضر از لحاظ بین‌المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته شده است، اما اکثریت جمعیت آن ارمنی تبار هستند.