خودسوزی، زنگ خطری برای جامعه امروز

 رویداد۲۴- یک بطری کوچک بنزین و شعله‌ای کوچک، این آغاز سوختن با شعله‌های آبی و نارنجی و پایان زندگی است. خودسوزی از دردناک‌ترین انواع خودکشی است که نه تنها فرد اقدام کننده را به مرگ می‌رساند بلکه جامعه را به چالش می‌کشد. 

صدای جیغ‌های انسانی که زنده است و بوی سوختن خودش را استشمام می‌کند، شاید دردناک‌ترین صدایی باشد که می‌شود در ساعات اولیه صبح شنید. صبح شنبه در بلوار کشاورز، یکی از شلوغ‌ترین معابر شهر تهران، زنی ۳۰ ساله اقدام به خودسوزی کرد و در نایت توسط ماموران اورژانس به بیمارستان منتقل شد. از سویی دیگر هفته گذشته نیز مردی می‌انسال مقابل اداره دارایی شهر نور خودسوزی کرد. 

یعقوب موسوی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه دلایل خودسوزی را بررسی می‌کند و به  رویداد۲۴ می‌گوید: پدیده خودسوزی بخشی از موضوع خودکشی است و منفک از آن نیست، موضوع را باید از آن جهت بررسی کنیم که چرا خودکشی به طور کلی نرخ قابل توجهی در کشور دارد. اگرچه آمار و ارقام بیانگر آن است که ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها در مورد خودکشی وضعیت بهتر و  آمار پایین تری دارد. 

برای مثال، کشور توسعه یافته‌ای مثل ژاپن با وجود نرخ بالای رفاه و امکانات اجتماعی، میزان خودکشی بسیار بالا و نگران کننده‌ای دارد. این در حالیست که کشور هندوستان هم شاهد نرخ بالای خودکشی مخصوصا خودکشی زنان ودختران جوان متداول است. 

موسوی تاکید می‌کند، مسئله خودکشی را در هر کشوری با توجه به موقعیت‌‌ همان کشور و مسائل اجتماعی‌اش باید مورد بررسی و مطالعه قرار داد. در دهه‌های گذشته تا امروز در بررسی‌های اجتماعی شاهد پدیده خودکشی در کشور بوده‌ایم و جامعه‌شناسان مناطق ایلام و خوزستان را در گروه مناطق پرخطر خودکشی باید مورد بررسی قرار داد، در بررسی‌های اخیر اما شاهد آن بوده‌ایم که زنان همدان هم بخشی از آمار خودکشی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. 

به گفته وی یکی از مسائلی که تصمیم به خودکشی را در افراد قوت می‌بخشد، کاهش آستانه پذیرش مسائل و مشکلات، فروپاشی شخصیتی، اراده پایین و کافی همچنین دشواری زندگی و از آن دشوار‌تر عدم اعتماد خانواده، دوستان و پیرامون خصوصا در بین جوانان است. 

به اعتقاد این جامعه‌شناس دشواری زندگی زمانی که آینده روشنی برای جوانان ترسیم نشده است و افزایش دامنه و حجم مسائل و مشکلات اقتصادی در جامعه و ترکش‌های آن بر زندگی جوانان عوامل خودسوزی و یا خودکشی «آنومیک» در جوانان را افزایش می‌دهد. 

موسوی با توضیح درمورد انواع خودکشی می‌گوید: خودکشی بر اساس تقسیم بندی‌های اجتماعی بر سه نوع است؛ نوعی از خودکشی که فرد خود را قربانی دیگری می‌کند، نوعی دیگر از خودکشی که فرد به دلیل خودخواهی و به دلیل تمایلات و آرزوهای بلندپروازانه‌ای که در ذهن دارد دست به آن می‌زند. 

یکی دیگر از انواع خودکشی که در جامعه شیوع پیدا کرده و در ایران بیشتر با آن مواجه می‌شویم، خودکشی «آنومیک» یا ناهنجار است. این خودکشی تحت تاثیر آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌های اجتماعی به وجود می‌آید. فرد در چنین شرایطی به دلیل هماهنگ نشدن با خود و جامعه بیرون، و به دنبال آن عدم سازگاری با عوامل بیرون سعی می‌کند خود را از موقعیت به وجود آمده خلاص کند. 

وی تصریح می‌کند که دلیل اهمیت خودسوزی و زیاد شدن آمار خودسوزی در بین انواع خودکشی‌های «آنومیک» و روش‌های سنتی خودکشی از قبیل انواع خودکشی آرام، پرتاب از ارتفاع و... از دو جهت قابل بررسی است. دلیل اول به نظر می‌رسد ساده بودن این نوع خودکشی به دلیل دسترسی راحت به مواد آتش زا باشد و فرد تصور می‌کند با استفاده از این روش خیلی زود به هدف خواهد رسید. 

دلیل دوم و قابل اهمیت دیگر در مورد خودسوزی آن است که فرد از این روش به عنوان نوعی وسیله تهدید هم استفاده می‌کند. در واقع فرد اقدام به خودسوزی می‌کند تا او را نجات دهند. 

وی تاکید می‌کند که هر دو حالت در مورد افرادی که خودسوزی رابه عنوان روش خودکشی خودانتخاب می‌کنند صادق است. 

به هر روی فرد ریسک می‌کند تا در مقابل از دست دادن جان خود توجه جامعه را به سمت خود و مشکلاتش جلب کند. از سویی دیگر این روش نوعی هشدار است. در واقع فرد انتخاب می‌کند که در اتش بسوزد و آتش مشکلات را تحمل نکند. 

این جامعه‌شناس تاکید می‌کند این نوع از خودکشی هشدار بسیار مهمی برای جامعه است و نباید نسبت به آن بی‌تفاوت بود. در حقیقت این وانش اجتماعی به مسائل و مشکلات اوج تعارضات درونی و یاس و ناامیدی فرد است و تهدید و زنگ خطر بزرگی برای جامعه، مددکاران و مشاوران و همچنین مسئولان است. 

خودکشی در اشکال و شیوه‌های مختلف خود، پیام‌های متفاوتی برای جامعه دارد. فردی که خود را خفه می‌کند، حلق آویز می‌کند و یا با خوردن دارو اقدام به خودکشی می‌کند، بر اساس دلایل مختلف اقدام به انتخاب روش خودکشی می‌کند. در این بین اما افزایش خودسوزی در جامعه بیانگر تراکم و تشدید مشکلات تا جایی است که فرد احساس می‌کند اگر در آتش بسوزد بهترخواهد بودتا اینکه در آتش زندگی روزمره‌اش به مرور بسوزد و دقیقا همین موضوع نگران کننده و خطرناک است و باید به عواقب آن توجه کرد. 

وقتی پدیده‌ای به طور مکرر در جامعه اتفاق می‌افتد این موضوع حساسیت جامعه را از بین می‌برد. به گفته موسوی؛ خودکشی به طور مکرر اتفاق افتاده است و همین مسئله حساسیت‌های آن را در جامعه کاهش داده است. درست شبیه به بسیاری از آسیب‌های اجتماعی دیگر که جامعه نسبت به آن‌ها خنثی شده است. 

بی‌انگیزه بودن جامعه نسبت به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی و در واقع تماشاگر بودن جامعه خود به تنهایی یک آسیب اجتماعی مهم است که آن نیز جای بررسی و توجه دارد. 

از سویی دیگر وی به کاهش مشارکت عمومی در سطح جامعه و همدلانه نبودن واکنش‌ها نسبت به مشکلات اشاره می‌کندو معتقد است، زمانی که زخم‌ها و آسیب‌ها عادی می‌شود، باید نگران موقعیت وسلامت عمومی جامعه باشیم و مسئولان جامعه باید نسبت به این موضوع حساس باشند و سعی در افزایش حساسیت جامعه نسبت به مشکلات داشته باشند.